شانگهای و بریکس؛ فرصت خنثی‌سازی تحریم‌ها

این سازمان در اصل پس از جنگ سرد شکل گرفت؛ همچنین در دوره‌ای که تهدیدات گسترده‌ای در زمینه تروریسم، جدایی‌طلبی و افراط‌گرایی وجود داشت، این سازمان عملا شکل گرفت و کشور‌های مختلف پیرامون آن گرد آمدند. در واقع، این سازمان تشکلی است که در برابر نظمی که به اصطلاح بر پایه قدرت و زور بنا شده، ایجاد شد و با چنین رویکردی به مقابله برخاست و تلاش کرد نقش کشور‌های جنوب را ارتقا دهد.

نقش سازمان همکاری شانگهای در شکل‌گیری نظم نوین جهانی از اهمیت بالایی برخوردار است؛ زیرا کشور‌هایی که عضو این سازمان هستند، عملا هم بر استقلال خود تأکید دارند و هم در پی آن هستند که در عرصه‌های گوناگون، نقشی مؤثر ایفا کنند. افزون بر این، اقتصاد‌های نوبنیاد موجود در میان اعضای این سازمان نیز در تلاش هستند نقش فزاینده‌ای در حوزه‌های مختلف جهانی داشته باشند.

عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای، به‌طور طبیعی، هم به این سازمان هویت قدرتمندتری بخشید ــ، زیرا گفتمان جمهوری اسلامی ایران همواره بر حفظ و صیانت از استقلال کشور استوار بوده است ــ و هم جایگاه کشورمان را در عرصه بین‌المللی بر پایه ظرفیت‌های ملی تقویت کرد. از همین‌رو، این عضویت هم موجب ارتقای موقعیت ایران در سطح جهانی شده و هم زمینه‌ساز شکل‌گیری ظرفیت‌های جدید برای کشور است.

طبعا با ظرفیت‌های جدید ایجادشده در سازمان‌هایی همچون سازمان همکاری شانگهای و سازمان بریکس، که بخشی از کشور‌های تحت تحریم ازجمله ایران، روسیه و برخی دیگر از کشور‌ها عضو آن هستند، می‌توان گفت با هم‌افزایی میان این کشور‌ها و با توجه به محوریت شعار استقلال، زمینه‌ای فراهم می‌شود تا کشورمان فرصت مناسبی برای دور زدن و خنثی‌سازی تحریم‌ها به‌دست آورد.

عضویت کشور‌های بزرگی، چون چین و روسیه، فرصتی بسیار مناسب برای همگرایی و تقویت همکاری‌های اقتصادی و ایستادگی در برابر فشار غرب است؛ چراکه گفتمانی که امروز میان ما به‌صورت مشترک وجود دارد، صیانت از استقلال است. طبیعی است که سه کشور چین، روسیه و ایران، درک مشترکی از وضعیت موجود در عرصه جهانی دارند و به‌طور بدیهی، نظامی مبتنی بر سیطره یک قدرت بر سایر کشور‌ها را برنمی‌تابند. همگی معتقدیم که رویکرد آمریکا در عرصه جهانی و قواعد بین‌المللی‌ای که خود آنها تنظیم کرده‌اند، عملا جایگاه خود را در نظام جهانی از دست داده و این امر به نفع کشور‌های دنیا نیست. در نتیجه نقش سازمان‌های بین‌المللی نیز بسیار کمرنگ شده است.

بر همین اساس، با نگاه مشترک می‌توانیم همکاری‌های امنیتی خود را گسترش دهیم ــ که اکنون نیز در حال توسعه است ــ و همچنین در حوزه اقتصادی، با تکیه بر توان و ظرفیت‌های سه کشور و همراهی سایر اعضای سازمان شانگهای، در برابر فشار‌های غرب ایستادگی کنیم. این همگرایی می‌تواند به همکاری‌های گسترده در عرصه‌های مختلف تبدیل شود.

سازمان‌هایی مانند شانگهای و بریکس، نهاد‌هایی هستند که در تقابل با گفتمان یکجانبه‌گرایی غالب جهانی شکل گرفته‌اند. طبیعتا این سازمان‌ها با تهدید‌ها و برخی نارسایی‌ها روبه‌رو هستند؛ با این حال برگزاری منظم اجلاس‌های آنها ــ به‌ویژه سازمان همکاری شانگهای که عرصه سیاست را عمدتا به سطح اجلاس سران و حوزه اقتصاد را به سطح نشست‌های نخست‌وزیران سوق داده ــ نشان‌دهنده اراده جدی برای پایداری و تقویت این ساختارهاست.

وجود چنین اراده‌ای برای استمرار فعالیت‌ها، نشان از اهمیت نقش آنها در نظم جدید جهانی دارد؛ بنابراین انتظار ما نیز از سازمان‌هایی، چون شانگهای باید معقول و واقع‌گرایانه باشد؛ چرا که این نهاد‌ها در مسیر شکل‌گیری و تقویت جایگاه خود قرار دارند و در طول سال‌های فعالیت، تلاش کرده‌اند تمامی حوزه‌های تخصصی را تحت پوشش قرار دهند.

برگزاری نشست‌های وزرای خارجه، علم و فناوری، دفاع، انرژی، کشاورزی، صنعت، حمل‌ونقل، ورزش، بهداشت، فرهنگ، گردشگری، آموزش و محیط‌زیست، همچنین جلسات بانک‌های مرکزی و وزرای اقتصاد، همگی بیانگر برنامه‌ریزی جدی برای ساختارمند شدن این سازمان‌هاست.

مجموع این اقدامات نشان می‌دهد که اعضای سازمان شانگهای با جدیت در پی تقویت این نهاد هستند تا بتواند با چالش‌های موجود مقابله کرده و به ثبات و انسجام بیشتری در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی دست یابد.