کهن ترین کشف بشر در گناباد+عکس

آسیاب های آبی کاخک یکی از میراث دوران قاجار است. این اثر تاریخی در سالهای گذشته تثبیت، استحکام بخشی و مرمت شده، البته آسیاب های این سرزمین کهن دارای قدمت دیرینه ای است و این امر باعث شده تا این آثار تاریخی در محاصره باستان شناسان باشد تا هر روز قسمتی از شگفتی های این اثر را کشف کنند.

آسیاب آبی کاخک پاتوق باستان شناسان

این محل دیرزمانی است که پاتوق باستان شناسان و پژوهشگران تاریخ است و این امر نشانگر اهمیت و ارزش والای آسیاب های آبی است زیرا اغلب گردشگران و مسافران پس از غرق شدن در جاذبه های این اثر تاریخی دل به شگفتی ها و مزایای آن می سپارند و جویای دانستن راز آسیاب هایند و با ذهن پرسشگر خویش سوالات متعددی را در این رابطه از باستان شناسان می پرسند.

آسیاب های آبی دستگاهی است که برای خورد کردن گندم و سایر غلات و برای درست کردن آرد ایجاد شده است و با استفاده از تکنیک سرعت آب و یا فشار آب کار می کند. در ایران تقریبا در هر شهری در قدیم آسیاب آبی وجود داشته و امروزه تقریبا چند مورد آسیاب نظیر آنچه در کاخک وجود دارد هنوز کار می کنند.

احیای مسیر راه آب

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گناباد با اعلام اینکه آسیاب های آبی پارک آبشار کاخک مرمت شده است، گفت: در حال حاضر قسمت هایی از آسیاب بالا دست، بند کشی جداره های بیرونی، فضای پره های سنگ آسیاب، احیای مسیر راه آب و احیای آتش انداز جهت باز زنده سازی مرمت شده است.

امان الله نوروزی افزود: بعضی از قسمت های این بنا در سالهای گذشته تثبیت، استحکام بخشی و مرمت شده و در این راستا نیازمند مشارکت شهرداری کاخک نسبت به تکمیل و فعالیت مجدد این اثر تاریخی هستیم.

وجود قابلیت باز زنده سازی این اثر تاریخی

وی با بیان اینکه آسیاب ها آبی کاخک یکی از آثار زیبای به جا مانده از دوران قاجاریه است که در منطقه نمونه گردشگری پارک آبشار کاخک واقع شده، اظهار کرد: با توجه به سالم ماندن قسمتهای اصلی بنا قابلیت باز زنده سازی این اثر تاریخی وجود دارد و از این بنا می توان به عنوان یک اثر مهم در جذب گردشگر استفاده کرد.

نوروزی افزود: این اثر تاریخی به شماره 6432 در سال 81 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و باید از ظرفیتها و قابلیت های این آسیاب های آبی در جهت رونق صنعت گردشگری و اشتغالزایی بهره گرفت.

کهن ترین کشف بشر در گناباد

یک پژوهشگر تاریخ گفت: آسیاب یکی از کهن‌ترین دستاوردهای صنعتی انسان است که با نیروی آب کار می‌کند و در این راستا آسیاب های آبی کاخک کهن ترین کشف بشر در گناباد است.

وی افزود: مردمان گناباد با کمک آب قنوات و چشمه‌های موجود آسیاب‌های متعددی در مناطق مختلف گناباد ساختند که بعضی چون آسیاب‌های دشت شوراب و چاه فالیز در بیابان و برخی مانند آسیب‌های کاخک، کلات، سنو در مناطق کوهستانی واقع شده‌اند.

سهراب دهقانی اضافه کرد: در حال حاضر بقایای معماری این آسیاب ها در میان دره ای به فاصله کمی از شهر کاخک واقع شده است.

آبشار کاخک تنها منبع اصلی انرژی چرخش «چرخ پره» است

این پژوهشگر اظهار کرد: این سازه های آبی که بیشتر در مناطق کوهستانی ساخته می شد با استفاده از شیب های تند و آب سرشار قنات ها غلات اهالی را به نحوی مطلوب به آرد تبدیل می کرده است. آبشار کاخک در کنار بقایای آسیاب ها تنها منبع اصلی انرژی چرخش «چرخ پره» بوده که در کنار مخزن استوانه ای شکل سنگی به نام تنوره قرار داشته است آب پس از ریزش از بالای تنوره به شدت از محفظه ای باریک خارج شده و به بیرون فوران می کند که در نتیجه چرخ پره را به گردش می آورد و این چرخ از طریق محوری عمودی به سنگ زیرین آسیاب منتقل می شود.

دهقانی افزود: بر راس محور یا تیر قطعه ای آهنی متصل است بنام تنوره که در حفره ایجاد شده در سنگ زیرین جای می گیرد و با آن درگیر یم شود به این ترتیب محور سنگ به گردش درمی آورد و غلات ریخته شده در لای سنگ ها را آرد می کند.

سرعت چرخش سنگ ها با چوپشنه کم یا زیاد می شود

این پژوهشگر تصریح کرد: «دل» محلی است که غلات در آن ذخیره می شود که با استفاده از قطعه ای چوبی به نام «دل چوپش» ریزش گندم از این محفظه کنترل می شود که با تبلک وسیله چوبی دیگری است که با لرزش بر روی سنگ باعث ریزش گندم از «دل بره» می شود.

وی می افزود: در پایان این فعالیت غله آرد شده از طریق رخنه ایجاد شده در کنار محفظه سنگ به داخل فضای گود شده گچ اندود موسوم به پرخو می ریزد و در آنجا انبار می شوداز دیگر قطعات آسیاب ها می توان به پشنه و چوپشنه اشاره کرد که با استفاده از آنها سرعت چرخش سنگ ها کم یا زیاد می شود.

دهقانی معتقد است؛ آسیاب های آبی یکی از آثار ارزشمند تاریخی، معماری و گردشگری گناباد بوده و آنچه امروز به عنوان آسیاب های آبی شناخته می شود، مجموعه ای است از سازه های آبی که در گذشته به عنوان بند و آسیاب استفاده می شده است.

در حال حاضر صدای پای آب در گوش آسیاب های تاریخی کاخک شنیده می شود و این ثروت عظیم و نعمتی بزرگ تا همیشه در قلب تاریخ گناباد ثبت و محفوظ است.(مهر)