قدیمی‌ترین نسخه‌های تعزیه تفرش

شهرستان تفرش از مهمترین مناطق برپایی آیین سنتی تعزیه است که هر سال در ایام محرم و صفر طرفداران زیادی را به طرف خود می‌کشاند و بیش از 20 گروه تعزیه‌خوان در این هنر فعالیت می‌کنند.
تعزیه یکی از سنت‌های عزاداری برای ترسیم نهضت خونین عاشوراست که سابقه‌ای چهارصد ساله دارد.
یکی از عناصر ارزشمند فرهنگی در جامعه اسلامی تعزیه و شبیه خوانی است که طی سالیان متمادی جایگاه خود را در فرهنگ ایرانیان حفظ کرده است.
تعزیه در اصل به معنای توصیه به صبر کردن و  تسلی دادن است، در میان شیعیان غیر ایرانی (در عراق و شبه‌قاره هند) لفظ تعزیه با وجود ارتباط با شهادت حضرت علی(ع) و یا مصائب شهدای کربلا به معنای ‌«شبیه‌خوانی» به کار نمی‌رود‌، بلکه آنان تعزیه را به مراسمی نمادین اطلاق می‌کنند که در آن دسته‌های عزاداری در طول مراسم، شبیه ضریح یا تابوت ائمه (علیه‌السلام) را بر دوش می‌کشند و هم در پایان روز عاشورا و اربعین آن را به خاک می‌سپارند.
هدف از اجرای تعزیه بازخوانی وقایع خونین کربلا و ترسیم مصائب وارده به خاندان مظلوم عصمت و طهارت است و به همت برپایی این مجالس نسل به نسل حادثه عاشورا در تاریخ شیعه ماندگار شده است.
در واقع تاریخچه پیدایش تعزیه در ایران به طور دقیق مشخص نیست و برخی با باور به ایرانی بودن این نمایش آئینی پیدایش آن را به ایران پیش از اسلام و پیشینه سه هزار ساله سوگواری بر مرگ پهلوان مظلوم داستان‌های ملی ایران (سیاوش) نسبت داده و این آئین را زمینه ساز شکل گیری تعزیه می‌دانند و برخی دیگر با استناد به مکتوبات پیداش تعزیه، آن را  در ایران بعد از اسلام و الهام از ماجرای کربلا و شهادت امام حسین(ع) می‌دانند.
در واقع تعزیه و شبیه‌خوانی به عنوان هنری اصیل و یکی از مهمترین ابزارهای پیام رسانی واقعه کربلا از زمان‌های دور در استان مرکزی جایگاه ویژه‌ای داشته و اکنون وسیله‌ای برای پیوند نسل جدید با قیام عاشورا است.
شهرستان تفرش از فعال‌ترین نقاط تعزیه از دوره قاجار در استان مرکزی و کشور به شمار می‌رود و بزرگترین اساتید تعزیه خوانی در تکیه دولت تهران از این شهرستان برخاسته‌اند.
شهرستان تفرش از مهمترین مناطق برپایی آیین سنتی تعزیه است که هر سال در ایام محرم و صفر طرفداران زیادی را به طرف خود می‌کشاند و بیش از 20 گروه تعزیه خوان در این هنر فعالیت می‌کنند.
همه ساله با فرا رسیدن ماه محرم و صفر مردم متدین تفرش میزبان عزاداری سید و سرور شهیدان هستند و گروه‌های هنری تعزیه و شبیه خوانی به رسم دیرینه با اجرای تعزیه و بازسازی وقایع صحرای نینوا مظلومیت امام حسین(ع) و اصحاب ایشان را به نمایش می‌گذارند.
از چهره‌های شاخص تعزیه در تفرش ‌می‌توان به مرحوم محمدتقی حیدری، میرزا غلامحسین طادی، رجبعلی تفرشی، محمد تفرشی و استاد تعزیه ایران رضا حیدری که هم اکنون از اساتید بزرگ تعزیه ایران است نام برد.
سرپرست اداره میراث فرهنگی و گردشگری تفرش به خبرنگار فارس در باره تاریخچه پیدایش تعزیه می گوید: برخی محققان، پیشینه تعزیه را به آیین‌هایی چون مصائب میترا و سوگ سیاوش باز می‌گردانند و برخی پدید آمدن آن را متأثر از عناصر اساطیری بین‌النهرین و آناتولی و مصر و کسانی نیز مصائب مسیح و دیگر افسانه‌های تاریخی در فرهنگ‌های هند و اروپایی و سامی را در پیدایی آن مؤثر دانسته‌اند، اما در هر حال از برپایی مجالس تعزیه به معنای امروزین آن تا پیش از پایان دوره صفویه تاکنون اطمینان حاصل نشده است.
علی حیدری افزود: بزرگان و اعیان تفرش در سازماندهی تعزیه نقش موثری داشته و امکانات این قشر در تکامل تعزیه سبب مشارکت بیشتر مردم در رواج این نمایش مذهبی شد.
وی تصریح کرد: قدیمی‌ترین نسخه‌های تعزیه ایران در تفرش موجود است و این شهرستان از قدیم الایام مهد شیعیان بوده و وجود امامزادگان و بقاع متبرکه در این شهرستان صحت این مطلب را بیان می‌کند.
سرپرست اداره میراث فرهنگی و گردشگری تفرش ادامه داد: وجود ابزار در اجرای تعزیه نقش اساسی دارد و فقط صدای خوب یا ظاهر تعزیه دلیل بر اجرای خوب نیست.
تعزیه نامه یا نسخه از مهمترین ابزار تعزیه است که در اصل متن نمایش محسوب می‌شود و بیشتر به زبان شعر است که در سوال و جواب بین موافق خوان و مخالف خوان تبادل می‌شود.
پیشینه اشعار یا نسخ تعزیه به قرن دوازدهم هجری باز می‌گردد و این اشعار توسط تعزیه گردان‌ها یا افراد دیگر سروده می‌شده است.
نسخ تعزیه قبل از اجرای تعزیه به شبیه خوان داده می‌شود و شبیه به دفترچه‌ای است که در زمان اجرای تعزیه یک مصراع توسط یک نفر و مصرع بعد در جواب توسط دیگری ادا می‌شود و در نسخه‌های تعزیه، گاه شیوه گفت‌وگو و نحوه ورود و خروج تعزیه ‌خوانان به میدان تعزیه مشخص شده است.
تعزیه‌خوانان برای ایفای نقش مخالفان امام حسین(ع) از لباس‌های قرمز رنگ و در نقش طرفداران امام حسین(ع) از رنگ های سبز و سفید بهره می‌برند و آلات و اسباب رایج تعزیه پرچم سپاه امام حسین(ع)، علم نماد سقای کربلا، اسب سفید نماد ذوالجناح، چهلچراغ، نخل، خیمه، طبق و نعش است.
گفته می‌شود معروفترین نسخه‌های تعزیه "میرانجم" و "میرعزای قزوینی" هستند و  منابع سرایش این نسخ مرثیه‌ها، مقتل‌نامه‌ها و کتب مربوط به حماسه‌های دینی و احادیث هستند.
میرانجم در روستای قدمگاه از توابع شازند اراک متولد شده و از نسخه نویسان مشهور تعزیه بود که 70 نسخه از وی به جای مانده است.
موسیقی تعزیه موجب حفظ و تداوم بسیاری از نغمه‌ها و قطعات موسیقی سازی و آوازی ایران شد و  این موسیقی در مراتب مختلف تحت ‌تأثیر عمیق موسیقی تعزیه است.
ارتباط میان تعزیه و موسیقی تنها از طریق آواز نیست، بلکه سازهای موسیقی نیز در مجالس تعزیه به‌کار می‌رفت، چنانکه گاه پیش از آغاز تعزیه و به جای "پیش‌خوانی " با نواختن برخی سازها، مانند شیپور، طبل، دُهُل، کَرنا، سُرنا، نی‌لبک، نی، قره‌نی، نقاره و سنج، تماشاگران را برای شنیدن و دیدن تعزیه آماده می‌ کنند.
در صحنه‌های فاقد گفت‌وگو، مثل صحنه‌های مسافرت یا نبرد یا در وقفه‌های میان جریان نمایش نیز از ساز استفاده می‌شود.
در تعزیه معمولاً هر یک از سازها کاربرد خاصی دارند، به عنوان مثال هنگام ورود اشخاص و شروع جنگ‌ها طبل می‌زنند و هنگام وقوع صحنه‌های حزن‌آلود شیپور و قره‌نی می‌نوازند.
محل برگزاری نمایش در دوران قاجار در حیاط کاروانسراها، بازار و منزل اعیان بود.
پس از دوران قاجار مجالس شبیه خوانی به تکایا و حسینیه‌ها راه یافت و در عصر حاضر در شهرستان تفرش این میراث معنوی در تکایا برگزار می‌شود.
تکیه تاریخی زاغرم به عنوان دومین تکیه خشت و گل ایران، تکیه تاریخی شش‌ناو و دیگر تکایای شهر تفرش و روستاهای آن از مهمترین مراکز برگزاری مجلس تعزیه در تفرش هستند.
ساختار این تکایا به گونه ایست که تعزیه‌خوانان در سکوی میانی تکیه به ایفای نقش می‌پردازند و مردان از سکو و حجره‌های پایین و زنان از حجره‌های فوقانی به تماشای این سنت قدیمی عزاداری می‌پردازند.
وجود تکایای قدیمی در تفرش و وجود اساتید برجسته تعزیه تفرش در تکیه دولت تهران و تکایای تفرش نشان از جایگاه والای این هنر در میان مردم تفرش است.
تعزیه حضرت ابوالفضل، علی اکبر، مسلم بن عقیل، طفلان مسلم بن عقیل، حر بن ریاحی، قاسم بن حسن و شهادت امام حسین(ع) در روز عاشورا از معروف‌ترین مجالس تعزیه در شهرستان تفرش است.
در آستانه همایش تجلیل از شبیه‌خوانان شهرستان تفرش که در پنجم دی ماه در این شهرستان برگزار می‌شود در گفت‌وگو با تعدادی از شبیه‌خوانان تفرشی به مهمترین مشکلات تعزیه در تفرش پرداختیم.
استاد تعزیه ایران در گفت‌وگو با خبرنگار فارس گفت: تحریف تاریخی و بی‌توجهی به منابع معتبر به مهم‌ترین مشکل تعزیه خوانی در ایران تبدیل شده است.
رضا حیدری افزود: تعزیه خوانی در تفرش از گذشته‌های دور تا به امروز به صورت خودجوش در میان مردم اجرا شده و متولی دولتی و فرهنگی خاصی ندارد و مردم با عشق به اباعبدالله الحسین همه ساله در ایام محرم و صفر در تعزیه شرکت می‌کنند.
رضا حیدری اظهار داشت: شبیه‌خوانی امری فطری است و فرد باید از بچه خوانی در تعزیه شرکت کند تا بتواند در طول سال‌ها در نقش‌های مختلف بازی کند و به امام خوانی توفیق یابد.
یکی از از موافق‌خوانان برتر کشور گفت: وجود رشته‌ای در دانشگاه‌ها به نام تئاتر تعزیه یا شبیه خوانی می‌تواند نقش موثری در جلوگیری از تحریف این آئین داشته باشد.
علاالدین قاسمی با بیان اینکه نقطه قوت هر فرد در تعزیه خوانی به علاقه آن فرد در کودکی باز می‌گردد، بیان داشت: تنها تعزیه یا شبیه خوانی است که دکترای آن در بچه خوانی است و باید از کودکی با این هنر انس گرفت.
وی عشق به اهل بیت(ع)، صدای خوب و آشنایی با مراحل تعزیه خوانی را از مهمترین خصایص فردی می‌داند که علاقمند به حضور در این حرفه یا هنر است.
وی خاطر نشان کرد: لزوم آموزش و ارائه سندهای معتبر به تعزیه‌خوانان و بی‌توجهی به تعزیه و تعزیه خوان می‌تواند از عوامل کم رونقی تعزیه در سال‌های آینده در کشور باشد.