سالمندی​ به معنای تنهایی نیست

در حالی که نه دوران سالمندی زمانی است برای غم و غصه خوردن و نه لزوما سالمندان باید افسرده و غم‌زده و تنها باشند. سالمندی هم مانند دیگر دوره‌های زندگی است؛ می‌آید و به بهترین شکل هم باید سپری شود. افراد سالمند زیادی هم هستند که مانند گروه اول فکر نمی‌کنند و از این دوران نهایت استفاده را می‌برند. خانم مهرانی یکی از همین افراد است و با وجود این‌که 81 سال از سنش می‌گذرد، هنوز هم فردی سرزنده و شاداب است. او که حالا همراه با دخترش و در خانه آنها زندگی می‌کند، نه تنها از وضعش شکایتی ندارد که حتی سعی می‌کند بیش از پیش از زندگی لذت ببرد. شاید او توان روزهای جوانی را نداشته باشد اما نمی‌گذارد این ضعف طبیعی جلوی کارهایش را بگیرد. دختر او هم تمام سعی و تلاشش را می‌کند تا هیچ مشکلی برای مادر پیش نیاید و او احساس بدی نداشته باشد. البته مراقب بچه‌هایش هم هست تا مزاحم مادربزرگشان نشوند و او بخوبی بتواند استراحت کند. بنابراین با همه مشکلاتی که ممکن است برای خانم مهرانی ایجاد شود، آنها در کنار هم زندگی خوبی را سپری می‌کنند. البته دختر خانم مهرانی می‌گوید: بعضی وقت‌ها هم مشکلاتی پیش می‌آید که هم باعث نگرانی من می‌شود و هم ممکن است حس بدی به مادرم بدهد، اما ما یاد گرفته‌ایم چطور این مشکلات را از سر راه برداریم یا با آنها بسازیم.

خیلی‌های دیگر هم هستند که همین شرایط را دارند و دوران سالمندی را کنار فرزندان و نوه‌هایشان می‌گذرانند اما شاید همه این افراد ندانند چطور باید با مشکلاتی که برایشان پیش می‌آید، برخورد کنند تا همه چیز بخوبی پیش رفته و اثر منفی بر زندگی‌شان نگذارد. در حقیقت مراقبت از فرد سالمند در خانه، رسیدگی به کارهای او، احترام گذاشتن و رعایت حقوقش و همچنین حفظ استقلال او نکات مهمی است که باید مورد توجه قرار بگیرد و به بهترین شکل ممکن هم اجرا شود.

سالمندی ناتوانی نمی‌آورد

خیلی‌ از سالمندان باور دارند که سالمندی به معنای ناتوانی و زمینگیر شدن است. آنها این قدر به این موضوع فکر می‌کنند و منتظرش می‌مانند که شاید روزی بالاخره برایشان اتفاق بیفتد. در صورتی که سالمندان موفق و توانمند زیادی هم در جامعه هستند که هیچ وقت به ناتوان شدن فکر نکرده و نمی‌کنند.

از نظر آنها داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل، ورزش کردن و افزودن فعالیت‌‌های فیزیکی به برنامه روزانه زندگی، معاشرت با دوستان و آشنایان، انجام معاینات دوره‌ای و پیشگیری از بروز مشکلات جسمی و روحی همگی در کنار هم می‌تواند به داشتن یک زندگی سالم و موفق در دوران سالمندی کمک کند. بنابراین نه تنها خود سالمند که حتی اطرافیان و اعضای خانواده او نیز باید همراه با یکدیگر تلاش کنند تا این دوران هم بخوبی سپری شود.

حفظ سلامت جسمی و روحی سالمند

اگر قرار است فرد سالمندی همراه شما یا در کنارتان زندگی کند، حتما باید نکاتی را رعایت کنید تا هم شرایط زندگی برای او آسان و ساده باشد و هم شما خیلی اذیت نشوید. اگر از همان روزهای اول، این نکات را در نظر داشته باشید هیچ وقت هم مشکلی برایتان پیش نخواهد آمد اما در صورتی که صبر کنید تا اتفاقی بیفتد و پس از آن به فکر حل مشکل باشید، شاید کار چندانی از دستتان ساخته نباشد. بنابراین از همین امروز به فکر باشید و با حفظ سلامت جسمی و روحی فرد سالمند به او کمک کنید زندگی شیرین‌تری را تجربه کند.

سالمندی افسردگی نمی‌آورد

کم نیستند افرادی که فکر می‌کنند افسردگی الزاماً در دوران سالمندی اتفاق می‌افتد و همه سالمندان باید افسرده باشند. با این‌که خیلی‌ها اینطور فکر می‌کنند اما از نظر متخصصان این حرف واقعیت ندارد و سالمندان لزوما افرادی افسرده نیستند.

آن ​طور که این افراد توصیه می‌کنند سالمندان با معاشرت با دوستان و آشنایان، شرکت در فعالیت‌های جمعی، ورزش کردن و پذیرفتن مسئولیت‌های مختلف ​ می‌توانند سلامت روانشان را در وضع مطلوبی حفظ ​و از بروز افسردگی یا مشکلاتی مانند آن پیشگیری کنند .

غذا باید مطابق میل‌شان باشد

آنهایی که سن و سال زیادی دارند و موهای سفیدشان نشانی از تجربه‌هاست، معمولا میل زیادی به غذا خوردن ندارند و مانند روزگار جوانی برای تهیه غذاها و خوراک‌های لذیذ به خودشان زحمت نمی‌دهند. بعضی‌ها هم برعکس این گروه، دوست دارند غذایی خوش‌عطر و طعم بپزند و نوش جان کنند؛ ولی چربی و فشارخون و دندان‌های مصنوعی‌شان خیلی اجازه این کار را به آنها نمی‌دهد. همه اینها در کنار هم شاید باعث بی‌اشتهایی‌شان شود و ترجیح دهند اصلا کاری به کار آشپزخانه نداشته باشند.در صورتی که دوران سالمندی یکی از دوره‌های مهم زندگی انسان است و تغذیه مخصوصی هم دارد. بر همین اساس، متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند سالمندان حتما به برنامه غذایی‌شان توجه داشته باشند و به هیچ عنوان وعده‌های غذایی را به بهانه‌های مختلف حذف نکنند. با این ‌که می‌گویند مصرف لبنیات در سنین کودکی و نوجوانی اهمیت خاصی دارد، اما سالمندان هم باید روزانه از این مواد غذایی به صورت کم‌چرب و به اندازه کافی استفاده کنند. مواد غذایی حاوی فیبر مانند میوه‌ها و سبزیجات مختلف هم حتما باید در برنامه غذایی سالمندان گنجانده شود تا از یبوست پیشگیری کند.

غذاهایی باب دندان سالمندان

خیلی از سالمندان غذا نمی‌خورند چون دندان‌هایشان را از دست داده‌اند یا دچار مشکلاتی در دهان و لثه‌هایشان هستند و نمی‌توانند غذاهای جامد را خیلی خوب بجوند. به همین دلیل هم خوب است اعضای خانواده، غذاهایی را برای این افراد تهیه کنند که خیلی نیازی به جویدن نداشته باشد. مثلا اگر مصرف میوه‌های خام برایشان سخت است، به جای حذف میوه از برنامه غذایی آنها، انواع پخته میوه را امتحان کنید و سبزیجات را هم برای مصرف چه به صورت خام و در سالاد و چه به صورت پخته، ریزتر خرد کنید.

مصرف ماهی هم نه‌تنها برای حفظ سلامت سالمندان مفید است که حتی در مقایسه با گوشت قرمز، راحت‌تر هم جویده و مصرف خواهد شد. پس بهتر است به جای استفاده از گوشت قرمز در غذاهای سالمندان، از انواع ماهی‌ها‌ استفاده کنید. برای مصرف مغزها مانند گردو و بادام که خاصیت زیادی هم دارد، می‌توانید آنها را چرخ یا آسیاب کنید تا خوردنشان راحت‌تر باشد. همچنین اگر بتوانید مقداری کنجد یا گردوی خردشده همراه با ماست کم‌چرب کنار غذای سالمندان قرار دهید، بسیار مناسب خواهد بود.

آب بخورید؛ حتی اگر تشنه نیستید

افراد سالمند معمولا خیلی تشنگی را احساس نمی‌کنند و به همین علت آب زیادی هم نمی‌خورند. کم‌آبی هم که می‌تواند موجب بروز ده‌ها مشکل مختلف شود. بنابراین اطرافیان فرد سالمند حتما باید نوشیدن آب و مایعات را به او یادآوری کنند. از طرف دیگر، مصرف آب به مقدار کافی می‌تواند از بروز یبوست هم پیشگیری کند و به همین دلیل حتما باید در برنامه روزانه سالمندان گنجانده شود.

داروها را فراموش نکنید

در کنار تغذیه صحیح، مصرف درست و بموقع داروهای موردنیاز هم مورد مهمی است و نباید ساده از کنارش بگذرید. با توجه به این‌ که سالمندان معمولا از داروهای مختلف و زیادی استفاده می‌کنند، حتما باید آنها را به موقع در اختیارشان بگذارید. البته با توجه به این وضع، ممکن است مشکلاتی در زمینه گوارشی برای سالمندان عزیز ایجاد شود که باید درباره آنها با پزشک معالج مشورت کنید؛ ولی به هیچ عنوان به دلیل بروز اختلالات گوارشی نباید خودسرانه داروها را کنار بگذارید. از طرف دیگر، مصرف داروهای مختلف ممکن است بر جذب مواد مغذی هم تاثیر بگذارد.

به حرکت سالمندان توجه کنید

افراد سالخورده همیشه دعا می‌کنند سر پا بمانند و نیازمند کسی نشوند. آنها دوست ندارند روزی از عمرشان برسد که زمین‌گیر باشند و خودشان نتوانند از عهده کارها و وظایف شخصی‌شان بربیایند که البته صددرصد هم حق با آنهاست و هیچ‌کس دوست ندارد چنین وضعی را تجربه کند.

با وجود این، بعضی از سالمندان به علل مختلف دچار این مشکلات می‌شوند و ناچارند بقیه عمرشان را طوری زندگی کنند که دوست ندارند.با توجه به این‌که متخصصان، نبود تعادل و اختلالات حرکتی را به عنوان عامل اصلی بروز چنین مشکلاتی می‌شناسند، لازم است سالمندان و اطرافیان آنها هم به فکر پیشگیری از این مشکلات باشند. پوشیدن کفش‌های مناسب، کمک گرفتن از عصا یا واکر در صورت نیاز و استفاده از تجهیزاتی مانند نرده‌هایی که در حمام و دستشویی نصب می‌شود به طور کلی می‌تواند از زمین خوردن سالمندان و شکستگی ران و لگن که موجب ناتوانی‌شان می‌شود، تا حد زیادی پیشگیری کند.

مراقب زمین خوردن‌ها باشید

«چهار تا پله که دیگه این حرف‌ها رو نداره؛ هر کسی می‌تونه راحت بره بالا و برگرده پایین. اینطوری خانه قشنگ‌تر و شیک‌تر می‌شه!» اگر شما هم چنین طرز فکری دارید و نمی‌خواهید محیط خانه‌تان را تغییر دهید، خوب است حداقل ورود سالمندان را هم ممنوع کنید؛ چون سالمندان در چنین فضایی بیشتر در معرض خطر و آسیب قرار دارند.

آن ​طور که بررسی‌ها در این‌ زمینه نشان می‌دهد، سقوط و زمین خوردن در افراد بالای 65 سال عامل مهمی است که موجب صدمه دیدن آنها می‌شود و علاوه بر این، مهم‌ترین علت مرگ در اثر آسیب نیز به حساب می‌آید. البته اگر می‌گویید زمین خوردن و سقوط کردن مربوط به مکان‌های عمومی است و در خانه چنین اتفاقاتی نمی‌افتد، خوب است بدانید​ مطالعات، نتیجه دیگری را نشان می‌دهد. بر این اساس، بیشتر این مشکلات در خانه اتفاق خواهد افتاد و فرد سالمند در محیط خانه‌اش دچار آسیب خواهد شد.

ضعف و سرگیجه، عدم تعادل، مشکلات بینایی، مشکل در راه رفتن، استفاده از داروهای خواب‌آور و لیز خوردن روی سطوح لغزنده از جمله عواملی است که می‌تواند فرد سالمند را مستعد زمین خوردن و در نتیجه آسیب دیدن بسازد. با این حال، به کمک شیوه‌های ساده‌ای می‌توان پیش از بروز چنین مشکلاتی به فکر پیشگیری از آنها بود.

افراد سالمند تا جایی که امکان دارد باید از انجام کارهای خطرناک مانند بالا رفتن از نردبان خودداری کنند. این موضوع بخصوص برای افرادی که دچار سرگیجه یا ضعف هستند و کسانی که بخوبی نمی‌توانند تعادل‌شان را حفظ کنند اهمیت بیشتری هم پیدا می‌کند.

قالیچه‌های کوچک که روی سطوح می‌لغزد و تکان می‌خورد، خطر سقوط را بیشتر می‌کند و به همین دلیل بهتر است آنها را از سر راه بردارید.

حمام و دستشویی مهم‌ترین مکان‌هایی است که باید برای فرد سالمند مناسب و قابل استفاده باشد، چون در غیر این صورت خطرات زیادی می‌تواند سالمند را تهدید کند. در این مکان‌ها پوشیدن دمپایی‌هایی که روی سطح زمین لیز می‌خورد بسیار خطرناک است و به هیچ عنوان نباید استفاده شود و به جای آنها می‌توانید از دمپایی‌هایی کمک بگیرید که سطح زیر آنها صاف و لیز نیست. همچنین به یاد داشته باشید دمپایی‌هایی که برای استفاده انتخاب می‌کنید، باید جنس مناسبی داشته و روی سطوح خیس لیز نخورد.

راهروها، حمام و حتی دستشویی خانه باید نرده داشته باشد تا فرد سالمند هر زمانی که نیاز داشت از آنها کمک بگیرد و تعادلش را به موقع حفظ کند.

به هم ریختگی‌های محیط خانه را باید بلافاصله جمع و مرتب کنید تا لوازم اضافی روی زمین نباشد. همین اشیای ساده و به ظاهر بی‌اهمیت می‌تواند موجب زمین خوردن فرد و بروز آسیب‌های متعدد شود.

هنگام شب حتما چراغ کوچکی را داخل خانه روشن بگذارید تا اگر سالمند از خواب بیدار شد و نیاز داشت مسیری را طی کند، نور کافی برای دیدن اشیا و اجسام وجود داشته باشد. البته خوب است این چراغ، نزدیک به دستشویی باشد. چراغ راه‌پله‌ها هم حتماً هنگام عبور سالمندان باید روشن بوده و نور به اندازه کافی در محیط وجود داشته باشد.

سیم‌های اضافی را که در محیط خانه پخش شده، جمع کنید و در صورت نیاز آنها را با چسب بچسبانید. این سیم‌ها براحتی می‌تواند موجب زمین خوردن شود.

جای اسباب و لوازم خانه را نباید دائم تغییر دهید. چنین تغییراتی می‌تواند احتمال زمین خوردن را افزایش دهد.

در صورتی‌که راه‌پله‌ها را با فرش یا موکت پوشانده‌اید، حتما آنها را به سطح پله بچسبانید تا سر خوردن آنها عامل سقوط فرد نشود.

استفاده از پله‌های برقی هم تا حد امکان باید محدود شود. چون این پله‌ها برای افراد سالمند و بخصوص کسانی که دچار سرگیجه یا عدم تعادل هستند، می‌تواند خطرساز شود و عاملی باشد برای سقوط و زمین خوردن آنها.

اولین گام حفظ سلامت جسمی

افزایش سن، به بروز تغییرات متعددی منجر می‌شود که هم در جسم فرد خودش را نشان می‌دهد و هم در روح و روان او. به همین دلیل هم ممکن است سالمندان در مقایسه با افراد جوان‌تر با بیماری‌ها و مشکلات جسمی و روحی بیشتری روبه‌رو باشند و مراقبت بیشتری لازم داشته باشند. برای این‌که رویارویی با این مسائل را به حداقل برسانید و سلامت جسمی و روحی سالمند را به بهترین شکل ممکن تامین کنید، اولین نکته‌ای که باید در نظر داشته باشید ضرورت انجام معاینات دوره‌ای توسط پزشک معالج است تا در صورت بروز کوچک‌ترین مشکلی بتوانید در زمان مناسب، اقدامات درمانی لازم را انجام دهید.

طی این معاینات سلامت دهان و دندان‌ها باید بررسی شود تا مشکلاتی مانند سوءتغذیه یا اختلالاتی در غذا خوردن هم برای سالمند پیش نیاید. علاوه بر این، بینایی و شنوایی سالمندان نیز باید به طور مرتب کنترل شده و در شرایطی ایده‌ال حفظ شود. در واقع چون مشکلات بینایی می‌تواند به زمین خوردن و سقوط سالمندان بینجامد، بسیار مهم است و حتما باید در معاینات پزشکی مورد توجه قرار گیرد. در مورد اختلالات حافظه نیز باید به فرد سالمند کمک کنید تا جایی که می‌تواند مغزش را فعال نگه داشته و از بروز مشکلات حافظه پیشگیری کند. اما یادتان باشد هر اختلال حافظه‌ای را نباید با آلزایمر اشتباه بگیرید و برای تشخیص این بیماری فقط می‌توانید با پزشک مشورت کنید و از او کمک بخواهید.

برنامه زندگی سالمندان باید منظم باشد

دکتر مجید صادقی ‌

روانپزشک و استاد گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران

کسانی که با فرد سالمند زندگی می‌کنند و به نوعی مراقب او هستند باید نکات متعددی را در نظر داشته باشند. حفظ سلامت جسمی و بهداشت سالمند یکی از اولین و مهم‌ترین نکاتی است که در این زمینه مطرح می‌شود. در حقیقت، با توجه به این‌ که سالمندان در معرض عفونت‌های مختلف‌ قرار دارند و ممکن است بسرعت دچار عفونت شوند، لازم است توجه ویژه‌ای به حفظ بهداشت آنها داشته باشیم. فرد سالمندی که به عفونتی مبتلا می‌شود، ممکن است علائمی مانند تب یا دیگر نشانه‌های عفونت را نداشته باشد و خیلی بی‌سروصدا دچار چنین بیماری‌هایی شود. بنابراین توجه و دقت بیشتری هم برای درمان و برطرف کردن مشکل‌شان لازم است. بهداشت سالمندان بخصوص از نظر ادراری و اجابت مزاج‌ نیز حتما باید کنترل و رعایت شود.

از نظر برنامه غذایی هم باید مواد مغذی و موردنیاز سالمندان در برنامه روزانه‌شان وجود داشته باشد. البته به دلیل بیماری‌هایی که اغلب سالمندان با آن روبه‌رو هستند مانند فشار خون، چربی خون و دیابت، لازم است این افراد حتما تحت کنترل پزشک باشند و از داروهایی که تجویز می‌کند نیز استفاده نمایند.

در محیط زندگی سالمندان هم تا حد امکان نباید تغییرات ناگهانی رخ دهد و نظم و برنامه روزانه‌شان باید در حد مطلوب حفظ شود. حفظ استقلال سالمندان هم نکته مهم دیگری است که حتماً باید از طرف اعضای خانواده و اطرافیان فرد سالمند در نظر گرفته شود. به عبارت دیگر، نباید طوری با آنها برخورد کنید که خیلی به شما وابسته شوند و بدون حضور شما یا شخص دیگری، نتوانند کارهایشان را انجام دهند. پس سالمندان هم تا حدی که توانایی دارند ـ نه کمتر از آن و نه بیشتر ـ باید مسئولیت کارهای خودشان را بپذیرند و آنها را به تنهایی انجام دهند.

تا جایی که امکان دارد و می‌توانید، شرایطی را برای سالمند فراهم کنید تا بتواند براساس سن و سالش با دوستان و آشنایان معاشرت داشته باشد. البته نباید محیط زندگی سالمند بیش از حد شلوغ باشد؛ ولی در مقابل، سکوت و انزوای همیشگی هم مناسب حال سالمندان نیست. همچنین خوب است آنها را تشویق کنید​ در فعالیت‌های جمعی شرکت کرده، مطالعه کنند، جدول حل کنند، درباره خاطرات گذشته‌شان حرف بزنند و ذهنشان را فعال نگه‌ دارند.

بهداشت خواب هم باید در این سنین رعایت شود. به این معنی که سالمند باید هر شب در ساعت مشخصی بخوابد و این برنامه از نظم خاصی پیروی کند. همان‌طور که گفته شد، برنامه زندگی سالمندان باید منظم باشد؛ ولی گاهی شرایطی پیش می‌آید که فرد سالمند ناچار است در طول هفته دائم به خانه دختر و پسرهایش برود و بعد از یکی دو روز، دوباره به خانه یکی دیگر از بچه‌هایش نقل مکان کند. مسلما این وضع به نفع سالمندان نخواهد بود چون تطابق پیدا کردن با محیطی جدید برای آنها آسان نیست؛ ولی اگر چنین وضعی برایتان پیش آمد، حداقل سعی کنید در هر یک از خانه‌ها همان نظمی را برقرار کنید که همیشه وجود داشته است و برنامه هفتگی هم نباید خیلی تغییر کند.

ترس‌های دوران سالمندی

بعضی از سالمندان از تنها ماندن می‌ترسند و شاید به همین دلیل دوست نداشته باشند در خانه خودشان و به‌تنهایی زندگی کنند. این ترس‌ها در صورتی که باعث وابسته شدن فرد سالمند به اطرافیانش شود و اجازه زندگی مستقل را به او ندهد، دردسرساز خواهد بود و باید درمان شود. بنابراین برای ترس‌های بیمارگونه، مشورت با پزشکان می‌تواند به خانواده کمک زیادی کند. اما هنگامی که ترس در حد متعادل‌تری است و فرد سالمند را خیلی به اطرافیانش وابسته نکرده، مشکل خاصی نخواهد داشت و باید شرایط مناسبی برایش فراهم شود تا این ترس‌ها به حداقل برسد؛ به طوری که نه محیط زندگی او خیلی شلوغ شود و نه خیلی خلوت و بدون ارتباط با دیگران.

همچنین خوب است در شرایطی که فرد سالمند احساس وابستگی می‌کند و بدون دیگران قادر نیست کاری را انجام دهد، مسئولیت‌های کوچکی را به او بسپارید. خرید کردن یا کمک در کارهای خانه از جمله وظایفی است که براساس توانایی سالمند می‌توانید به او محول کنید. این کارها و مسئولیت‌ها در حفظ سلامت روان سالمندان نیز بسیار مفید خواهد بود. در کل یادتان باشد با توجه به توان سالمند باید برای کارهای روزانه او برنامه‌ریزی شود.

نگهداری از نوه‌ها هم می‌تواند راهی مناسب برای سرگرم شدن سالمندان و افزایش سلامت روانشان باشد؛ ولی نه در مورد نوه‌های خیلی کوچک و بازیگوش که ممکن است برای سالمند دردسرساز شوند.

سالمندان هم باید ورزش کنند

می‌گویند در هر سن و سالی باید ورزش کرد، اما مگر در دوران سالمندی هم حال و توان ورزش کردن برای فرد باقی می‌ماند؟ سالمندانی که خیلی اهل ورزش و فعالیت نیستند، معمولا همین بی‌حالی و نداشتن توان کافی را بهانه می‌کنند و از صبح تا شب بی‌حرکت در خانه می‌نشینند.

در حالی که ورزش و فعالیت، هر قدر هم که ساده و مختصر باشد، باز هم فواید زیادی برای همه افراد و همین‌طور سالمندان خواهد داشت. پیاده‌روی یکی از ساده‌ترین ورزش‌هاست که البته بسیار هم مفید است و می‌تواند براحتی انجام شود. البته در مکان‌هایی که هوا آلوده است این پیاده‌روی‌ها هم محدود می‌شود و بهتر است در روزها یا ساعت‌هایی که آلودگی هوا بیشتر می‌شود، فعالیتی هم صورت نگیرد. این ورزش و فعالیت‌ها هم نباید در ساعت و دقایق پیش از خواب انجام شود؛ چون می‌تواند خواب فرد را مختل کند.

سالمندانی که می‌خواهند فعالیتی را شروع کنند حتما باید 5 تا 10 دقیقه قبل از ورزش، بدنشان را گرم کنند. انجام فعالیت‌های ساده و سبکی مانند نرمش یا پیاده‌روی آهسته برای گرم کردن بدن مناسب خواهد بود. پس از گرم کردن هم باید با شدت متوسط ورزش مورد نظر را ادامه دهید و هیچ‌وقت ورزش‌های شدید را انتخاب نکنید. در ضمن، یادتان باشد میان هر یک از ورزش‌ها هم باید به اندازه کافی (حدود 30 ثانیه تا دو دقیقه) استراحت کنید. در صورتی که در طول زمان ورزش دچار علایمی مانند درد قفسه سینه، تنگی نفس، حالت تهوع و... شدید هم حتما موضوع را با پزشک معالج‌تان در میان بگذارید. / ضمیمه چاردیواری

نیلوفر اسعدی بیگی