وقایع پشت‌صحنه یک برنامه سیاسی/ «مناظره» اعتماد مردم به تلویزیون را برمی‌گرداند

 پشت صحنه یک برنامه سیاسی دردسرها و استرس های خود را دارد، مخصوصا اگر برنامه مناظره و موضوع آن آسیب شناسی عملکرد سیاسی احزاب در ایران باشد.

جمعه اول شهریور برای تهیه گزارش از پشت صحنه برنامه مناظره به استودیو یازدهم صداوسیما در جام جم رفتیم. اگرچه که پشت صحنه برنامه های تلویزیونی جذابیت خود را دارد اما برنامه های سیاسی شاید از این حیث داغ‌تر، هیجان انگیزتر و به مراتب سخت‌تر و با فشار و استرس بیشتر انجام شود. برای ورود به صداوسیما علی‎رغم هماهنگی های قبلی هنگام ورود کمی منتظر شدیم. در این برنامه ها شاید حساسیت ها آنقدر بالا هست که هماهنگی ها به سختی انجام شود. به طور مثال داخل استودیو و اتاق فرمان گاهی می گفتند اجازه ندارید بروید. سعید نبی تهیه‌کننده برنامه این امکان را فراهم می کرد تا بتوانم در هرجا که نیاز است حضور داشته باشم.

وارد استودیو برنامه مناظره می‌شوم. مرتضی حیدری مجری برنامه و نبی و چندنفری دیگر برگه هایی در دست دارند و درباره آنها با هم گفتگو می‌کنند. آن طرف در اتاق مهمان الیاس حضرتی فعال مطبوعاتی و حزبی، غلامعلی دهقان سخنگوی حزب اعتدال و توسعه حاضر شده‌اند. عباس سلیمی نمین مدیر دفتر مطالعات و تبیین تاریخ ایران و محمدرضا خباز نماینده چهار دوره مجلس شورای اسلامی به اتاق گریم رفته‌اند. مهدی فضائلی عضو حقیقی شورای فرهنگ عمومی هم حضور دارد.

ساعت حدودا 3:45 دقیقه است و عوامل برنامه در اتاق فرمان و داخل استودیو دوربین‌ها و کنداکتور برنامه خود را هماهنگ می کنند. درست در کنار این استودیو، استودیوی برنامه 90 قرار دارد که حالا پرژکتورهایش خاموش و فضای داخلی آن نامرتب است.

از فرصت استفاده می کنم و به اتاق مهمانان می روم. نظرشان را درباره این حرکت صداوسیما می‌پرسم. حضرتی ابتدا می‌گوید: این خلایی بوده است که در طول سالها احساس شد و صداوسیما از آن پرهیز کرده و فرار می‌کرده است. البته ماهی را هر وقت از آب بگیرید تازه است. 

این فعال حزبی از اهمیت بحث درباره احزاب می‌گوید. اینکه با یک جلسه نمی‌توان این مبحث را کالبدشکافی کرد و نیازمند جلسات متعدد است. حزب از ضروریات یک جامعه است. باید احزاب به شکل جدی در جامعه فعالیت داشته باشند تا یکباره یک نفر نامزد انتخابات نشود بلکه این اتفاق از روند احزاب باشد و این احزاب باشند که نامزدهای خود را برای انتخابات معرفی کنند.

غلامعلی دهقان سخنگوی حزب اعتدال و توسعه نیز ابتدا از این اقدام صداوسیما تشکر می‌کند و معتقد است انتخابات 24 خرداد باعث شد تا جامعه تحولات دیگری را تجربه کند. یکی از آنها همین باز شدن فضا در صداوسیما است. به نظر وی این انتخابات پنجمین تجربه مدنی و سیاسی در طول این 112 ساله اخیر است.

دهقان تاکید می‌کند که این نشست ها باید استمرار داشته باشد و در نشست‌های بعدی از استادان علوم سیاسی که در مقوله احزاب کار کرده اند و همچنین از پیشکسوت‎های این حوزه استفاده شود.

حضرتی هم یک جلسه را کافی نمی داند و معتقد است که این برنامه ها ضرری جز بالا بردن آگاهی مردم ندارد. می گوید: در دنیای رسانه امروز دیگر نمی توان از جهل مردم استفاده کرد و اگر ما این جهل را پر نکنیم دیگران این جهل را رنگین‌تر و پرحجم‌تر از رسانه‌های ما پر می کنند.

حالا ساعت تقریبا از چهار گذشته است و شش مهمان برنامه به ترتیب شماره جایگاهی که می‌نشینند؛ حبیبی، حضرتی، خباز، دهقان، سلمیمی‌نمین و فضایلی باید کم کم وارد استودیو شده و در جایگاه خود مستقر شوند. در اتاق فرمان نوارهای برنامه را چک می کنند: تیتراژ، میان برنامه ها و سایر آیتم هایی که در کنداکتور برنامه وجود دارد. همه با عجله کار می‌کنند. سعید نبی تهیه‌کننده برنامه در مقابل مهمانان قرار می‌گیرد و توضیحاتی درباره برنامه می‌دهد و از آنان می‌خواهد که به سوال های برنامه جواب کوتاه بدهند. این طرف چهار دوربین در گوشه های مختلف استودیو شماره 11 مستقر شده اند روی زمین پر از کابل است و همه تاکید می کنند که حواست به کابل های روی زمین باشد.

مردمی هم که به عنوان مهمان آمده اند در جایگاه های خود نشسته اند. تعدادشان به 16 نفر می رسد. نبی درباره نحوه انتخاب آنها می‌گوید بعضی را ما دعوت می کنیم و بعضی هم خودشان پیامک می دهند که می خواهند در برنامه شرکت کنند. در این برنامه هم از دانشجویان علوم سیاسی، جامعه شناسی و تشکل ها دعوت شده البته این را در نظر داریم که از همه تشکل ها و گروه ها به ترتیب دعوت کنیم.

کارگردان می‌گوید 30 ثانیه تا شروع برنامه باقی مانده است و بعد فرمان سکوت می دهد و صحنه خاموش می‌شود. حیدری مجری برنامه جلوی یکی از دوربین ها می آید و آماده است تا با شروع برنامه صحبت‌های خود را بگوید. این طرف در پشت صحنه، یک ال سی دی بزرگ قرار دارد که مهمانان مناظره‌کننده و حتی مهمانان داخل استودیو می‌توانند تیتراژ برنامه را ببینند.

حیدری سلام می‌کند و با این مقدمه که به موجب اصل 26 قانون اساسی فعالیت احزاب در ایران آزاد است، دومین برنامه مناظره را معرفی می‌کند. در ابتدای برنامه قسمت هایی از فیلم آژانس شیشه ای به نمایش در می آید و یک مستند که در بخشی از آن احمدی نژاد می گوید: هیچ حزبی حق دخالت در امور کشور و فشار آوردن به این و آن را ندارند.

همچنین قسمتی از سخنان حسن روحانی رئیس دولت یازدهم پخش می شود. روحانی در این سخنان می گوید: دولت یک دولت فراجناحی است و من اصولگرا و اصلاح طلب را بیشتر الفاظ می‌دانم. اصلا در کشور ما حزب و جناحی وجود ندارد. من از مهر 1341 که نوجوانی 13 ساله بودم تا امروز فعال بودم و همه جریان ها را می شناسم. ما در کشور متاسفانه حزب و جناح به معنای واقعی نداریم. کرکره ها پایین است و موقع انتخابات کرکره بالا می رود.

این صحبت‌ها تا پایان مناظره محل بحث مهمانان برنامه است که در صحبت های خود به این جملات اشاره و آنها را نقد یا با تعریف عبارت‌های به کار گرفته شده، از آن دفاع می کنند. اولین کسی که انتقاد می کند حبیبی دبیرکل حزب موتلفه اسلامی است.

حبیبی 2 دقیقه وقت دارد تا درباره احزاب صحبت کند. تایمر برنامه را در پشت صحنه می بینم. تایمر و سیستم پیامکی به صورت هوشمند انجام می شود. بعد از حبیبی هریک از مناظره‌کنندگان می توانند در نقد صحبت های حبیبی و یا نظر خود درباره موضوع برنامه صحبت می کنند. مهدی فرجی مدیر شبکه یک در اتاق فرمان حاضر شده است و به حیدری می رساند که اجازه دهند مناظره‌کنندگان تا 5 دقیقه بتوانند صحبت کنند. تا انتهای برنامه نبی و فرجی با مجری برنامه از طریق بی سیم در ارتباط هستند و مواردی را به او توضیح می دهند مثلا در جایی که مناظره و مباحثه بالا می گیرد فرجی می خواهد که مجری سخنان را قطع نکند و می گوید: اجازه دهید تا مناظره کنند.

مناظره داغ شده است و همه به دوربین ها خیره شده اند. این قسمتی از سخنان مهمانان در مناطره است. حبیبی می گوید: کرکره حزب موتلفه اسلامی همیشه بالاست و هیچ وقت نیست که حزب فعالیتی نداشته باشد. ما بانک اطلاعات مدیران داریم. ما به آقای احمدی نژاد نامه نوشتیم و گفتیم اگر این 82 مورد را عمل کنید نرخ تورم پایین می آید. تشکیلات ما کاملا حزبی است و دوستان اصلاح طلب ما هم بیان کرده اند که موتلفه یک حزب است. ما چشم‌انداز 15 ساله داریم و من نمی دانم ما کدام مشخصه حزب را نداریم.

سلیمی نمین هم در ادامه بیان می کند: روحانی احزاب را به سخره گرفته است و گفت چرا کرکره ها را بالا و پایین می کشند. من می گویم چرا تا دیروز احزاب را به سخره نمی گرفت و امروز به سخره می گیرد. من منتقد هستم و در هر دولتی نقدی ببینم می گویم. من به حزب موتلفه هم انتقادات تندی داشته ام. من از دهقان می خواهم که دولت فراجناحی را تعریف کند.

حضرتی نیز در پاسخ به سلیمی نمین می گوید: روحانی به عنوان شخصیت حزبی نیامده و گفته اعتقاد من اعتدال گرایی است. یعنی این که من می خواهم از شخصیت های اصول گرا و اصلاح طلب معتدل استفاده کنم. این خودش یک خط مشی است. چرا می گویید نیست؟

سلیمی در واکنش به این سخن ادامه می دهد: شما اعتدال را یک جور تعریف می کنید و دیگران یک جور دیگر. اعتدال در سیاست خارجه و فرهنگ باید تعریف شود. بنده اگر بخواهم از تعریف فرار کنم می توانم بگویم فراجناحی هستم.

در اینجا فضائلی می گوید: روحانی دولت بین جناحی است. چون افراد غالبا شناسنامه دار هستند. من با بخشی از صحبت های سلیمی موافق نیستم. به نظرم باید به روحانی فرصت داد تا این ابهام را برطرف کنند. از زمانیکه وی به عنوان رییس جمهور مشخص شده زمان زیادی نمی گذرد

خباز هم معنای اعتدال را توضیح می دهد و بیان می کند: اعتدال یعنی میانه روی و روحانی می خواهد از همه پتانسیل های کشور استفاده کند و ما باید از این فکر ارزشمند دفاع کنیم.

هدایت این برنامه در اتاق فرمان قدرت کنترل زیادی را نیازمند است. نبی دایم همه مسایل را چک می کند از قاب دوربین ها که تصویر همه مناظره کننده ها را داشته باشد گرفته تا اینکه زمان دقیق صحبت ها برای همه فراهم شود و حتی اینکه چه کسی کم صحبت کرده است و آن را به مجری یادآوری کند.

نبی درباره فضایی که در این مناظره ها برای افراد با دیدگاه های مختلف مهیا شد، می گوید: ما خود را هم به مناظره گذاشته ایم و از این نمی ترسیم. به نظرم در عصر رسانه ها باید من تهیه‌کننده از زمانیکه در اختیار دارم به بهترین شکل استفاده کنم. ما سازنده ها هم خودسانسوری می کنیم. باید این خودسانسوری را کنار گذاشت. در همه جای دنیا اصول و خط قرمزها مشخص است و می توان با در نظر گرفتن این اصول سخن خود را بیان کرد.

دقایق پایانی برنامه است و برای یک مناظره دونفری مخاطبان داخل استودیو این دونفر را انتخاب می کنند. مجری شماره ها را نام می برد و بعد تماشاگران انتخاب می کنند. سلیمی نمین و دهقان برای مناظره دو نفره در جایگاهی دیگر مستقر می شوند و باقی مهمانان از استودیو خارج می شوند. 

در پایان جلسه از حبیبی درباره برنامه می پرسم که می‌گوید: اصل این برنامه کار بسیار خوبی بود و معتقدم باید تداوم پیدا کند. سلیقه های مختلف در این برنامه توانستند باورهایشان را اعلام کنندو این مساله رشد آگاهی ها را دربردارد.

وی همچنین درباره اینکه تا چه میزان مناظره ها امکان اعتماد مردم به رسانه ها را فراهم می کنند، توضیح می دهد: اگر اعتماد در جامعه جریان داشته باشد، باید حفظ شود. به طور مثال کاری که صداوسیما در پخش جلسات رای اعتماد انجام داد، ممکن است افرادی توهین هم کرده باشند اما نمی توان از ترس چنین مواردی این برنامه ها را نادیده گرفت. باید فرهنگسازی کرد تا به تدریج جامعه این آمادگی را پیدا کند.

خباز نیز در پایان این جلسه با اظهار رضایت از این اقدام صداوسیما به خبرنگار مهر می گوید: بهتر بود این مناظره به صورت دونفره و حتی با زمان کمتری انجام می شد تا اینکه به صورت شش نفره و در حدود سه ساعت. این فرصت محدود اگرچه برای بحث درباره احزاب مانند فهرست خوانی یک کتاب بود اما ما آن را به فال نیک می گیریم.

ساعت از هفت گذشته است و تماشاگران از سالن خارج می شوند و در همین حین از مجری و مهمانان سوالاتی را می پرسند. حیدری بعد از پایان برنامه می گوید: ما دوست داشتیم دیگران هم باشند اما اداره همین جلسه هم به دلیل محدودیت زمانی سخت بود. ما تلاش می کنیم هر دفعه بهتر از برنامه قبل باشد.

مجری برنامه درباره انتقاد مهمانان که یک جلسه برای این موضوع کافی نیست، می گوید: از هر چیزی باید متناسب با ظرف خود انتظار داشته باشیم. فعالیت در حوزه احزاب با حدود صد سال پیشینه، در یک برنامه دو ساعته قابل نقد و بررسی نیست. ما نکاتی را مطرح می کنیم و امیدواریم که در دانشگاه ها و مطبوعات جریان سازی شود و حتی خود ما دوباره به این موضوعات برمی‌گردیم.

عطیه موذن، خبرگزاری مهر