بازنشستگی، فرصت استراحت یا کار؟

ابتدا بقدری آرام می‌رود که فکر می‌کنم پیاده شوم و با ماشین دیگری مسیرم را بروم، ولی کمی که می‌گذرد، منصرف می‌شوم. در چهره‌اش نمایان است که خیلی سرحال نیست. وقتی اتومبیل‌ها از کنار ماشین او رد می‌شوند و بوق می‌زنند، تمام بدنش شروع می‌کند به لرزیدن.

هیچ حرفی هم نمی‌زند. فقط آرام و آهسته از وسط خیابان می‌رود و به هیچ ماشینی هم کاری ندارد. انگار سرش را پایین انداخته و فقط می‌رود و به همین دلیل رانندگی‌اش خطرناک به نظر می‌رسد. نمی‌تواند خیلی زود و سریع واکنش نشان دهد و فقط آرام مسیر مستقیم را طی می‌کند.

بعد از گذشت 40 دقیقه به مقصد می‌رسم. مسیری را که حدود 20 دقیقه طول می‌کشد، با دو برابر زمان همیشگی طی می‌کنم.

موقع دادن کرایه متوجه می‌شوم که دست‌های پیرمرد بشدت می‌لرزد، صدایش هم ضعیف و لرزان است. مسافرها کرایه‌‌هایشان را آماده می‌کنند و به او می‌دهند، اما راننده پیر اصلا حواسش به قیمت‌ها نیست و هر کس هر مبلغی بخواهد به او می‌دهد.

فقط می‌داند کرایه بیشتر از هزار تومان است، ولی جور‌کردن پول خرد و پس دادن بقیه پول، برایش اینقدر دشوار است که از خیرش می‌گذرد.

وقتی از اتومبیل پیاده می‌شوم و پا در پیاده‌رو می‌گذارم، با خود فکر می‌کنم، چرا این پیرمرد چنین کاری را انتخاب کرده است؟ چرا بچه‌هایش می‌گذارند با این وضع جسمی رانندگی کند؟ و ده‌ها پرسش دیگر که هیچ پاسخی برایشان پیدا نمی‌کنم مگر این‌که به خودم بگویم ناچار است کار کند تا شرمنده خانواده‌اش نباشد و در کدام اداره یا دفتر خصوصی کسی حاضر می‌شود به پیرمردی با این حال و روز، کار بدهد؟

بازنشستگی‌؛ خاطره‌ای تلخ یا شیرین؟

می‌گویند بازنشسته شده است و سرشان را به علامت تاسف تکان می‌دهند. می‌ترسند و نگرانش هستند. می‌دانند او اگر بفهمد تا ماه آینده باید بساطش را جمع کند و از اداره برود، زندگی‌اش حسابی به هم می‌ریزد، اما بالاخره می‌فهمد؛ چه آنها بخواهند و چه دوست نداشته باشند.

آقای مقیمی، سال‌هاست نگران این روز است. به قول خودش از ترس این روز، حتی فکر بازنشستگی را هم نکرده و منکر آن شده است. حالا، اما روز موعود فرا رسیده و باید با آن روبه‌رو شود. حالا دیگر نمی‌توان کاری انجام داد و انکار واقعیت هم فایده‌ای به حالش ندارد.

می‌گویند همه همین شرایط را دارند. هرکس بفهمد بازنشسته شده است، غصه می‌خورد و روزگارش سیاه می‌شود، ولی دکتر مجید صادقی، روانپزشک و استاد گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با «جام‌جم» در این‌باره خاطرنشان می‌کند: تمام افرادی که بازنشسته می‌شوند و ناچار هستند کار و فعالیت معمول قدیم‌شان را کنار بگذارند با مشکلات روانپزشکی مانند افسردگی روبه‌رو نخواهند شد. بنابراین، این‌طور نیست که بگوییم همه افراد پس از بازنشستگی دچار مشکلات و اختلالات روانپزشکی می‌شوند و این قضیه‌ای همه‌گیر است.

پس چطور است بعضی‌ها با چنین مشکلاتی درگیر می‌شوند و عده‌ای هم روزگار را بخوبی گذشته یا حتی بهتر از آن سپری می‌کنند؟

این روانپزشک در پاسخ به این پرسش، چنین توضیح می‌دهد: این موضوع به سبک و شیوه زندگی افراد ارتباط دارد. به عبارت دیگر، نوع زندگی افراد قبل از بازنشستگی بسیار مهم است و می‌تواند در این زمینه بشدت تاثیرگذار باشد.

خانم محبیان که کارش را در سنین جوانی شروع کرده و به همان نسبت هم در سن کمتری بازنشسته شده است، از وضع فعلی زندگی‌اش ناراضی نیست و می‌گوید: وقتی بازنشسته شدم، خیلی خوشحال بودم چون حالا فرصت بیشتری دارم تا به کارهایم برسم و آن‌طور که دوست دارم زندگی کنم. البته شاید از نظر مالی وضعم کمی تغییر کند، ولی به هر حال بودن کنار فرزندانم برایم ارزش بیشتری دارد.

او معتقد است بازنشستگی فرصت بیشتری در اختیارش گذاشته تا به برنامه‌هایش برسد در حالی‌که آقای مقیمی بازنشستگی را مترادف خانه‌نشینی و از کارافتادگی می‌داند.

دکتر صادقی با تاکید مجدد بر این‌که زندگی افراد قبل از دوران بازنشستگی، تاثیر زیادی بر نحوه زندگی و نگرش آنها پس از بازنشسته شدن‌شان دارد، یادآور می‌شود: اگر فرد قبل از این‌که بازنشسته شود، انسانی فعال و پرتحرک بوده و سبک زندگی سالمی هم داشته باشد ممکن است پس از بازنشستگی و در پایان دوران کاری هم به همال روال زندگی کند و برنامه‌اش را ادامه دهد. در نتیجه چنین فردی کمتر با مشکلات روانپزشکی و افسردگی روبه‌رو خواهد شد. با این حال، گروهی هم هستند که بازنشستگی را با از کار افتادگی مترادف و هم معنا می‌دانند و چنین تصور می‌کنند اگر بازنشسته شوند دیگر کاری از آنها برنمی‌آید و تبدیل به موجودی کم‌فایده یا حتی بی‌فایده می‌شوند.

بنابراین همه ما باید به یاد داشته باشیم شرایطی که پس از بازنشستگی برای افراد ایجاد می‌شود به شخصیت و نحوه زندگی آنها قبل از این دوران و نگرش‌شان نسبت به بازنشستگی ارتباط پیدا می‌کند. علاوه بر این موارد، به گفته دکتر صادقی سن بازنشسته‌شدن، فعالیت‌ها و برنامه‌هایی که این افراد در زندگی روزمره دارند و وضع سلامت جسمانی آنها نیز موضوعات مهمی است که می‌تواند شرایط روحی فرد را پس از بازنشستگی تعیین کند.

از همان روز اول به فکر باشید

وقتی حرفه‌ای را انتخاب می‌کنیم، وقتی روزهای اول مشغول کار می‌شویم، وقتی هر روز به محل کار می‌رویم و برمی‌گردیم هیچ‌وقت به این فکر نمی‌کنیم که روزی قرار است بازنشسته شویم.

آن روزها شاید به نظرمان خنده‌دار باشد اگر بخواهیم به بازنشستگی فکر کنیم، ولی دکتر صادقی می‌گوید: تمام افراد قبل از بازنشستگی باید زندگی فعالی داشته باشند، ورزش را در برنامه‌هایشان بگنجانند، مطالعه کنند، روابط اجتماعی خوب و مناسبی با دیگران برقرار کنند تا بتوانند از ایجاد عواقب ناخوشایند در دوره بازنشستگی نیز پیشگیری کنند.

وی با تاکید بر این‌که از همان روز اول که کاری را انتخاب می‌کنید و مشغول آن می‌شوید باید به بازنشستگی هم فکر کنید، یادآور می‌شود: فراموش نکنید همه افراد بازنشسته می‌شوند و برای همین طبیعی است که به جای انکار واقعیت، به فکرش باشید و آن را بپذیرید.

وی توصیه می‌کند: خوب است در طول مدت کار و فعالیت، مهارت‌های متفاوت و متعددی را بیاموزید و فقط به کار روزانه و معمولی که انجام می‌دهید، اکتفا نکنید. همچنین انجام دادن فعالیت‌های ورزشی، مطالعه و برقراری روابط اجتماعی موفق را نیز نباید فراموش کنید.

کار‌کردن بهتر از بیکاری است

دکتر صادقی ضمن بیان این مطلب که انجام دادن هر کاری در دوران بازنشستگی بهتر از بیکاری است، می‌گوید: کسانی که همیشه فعال بوده‌اند و زندگی سرشار از کار و فعالیت داشته‌اند بهتر است پس از بازنشستگی هم کاری برای خودشان در نظر بگیرند. در هر حال، پس از بازنشستگی افراد تصور می‌کنند مدتی فرصت دارند استراحت کنند و خستگی سال‌ها کار را جبران رفع کنند، ولی پس از گذشت مدت زمانی به نسبت کوتاه، حوصله‌شان سرمی‌رود و نمی‌توانند زندگی بی‌تحرک این دوره را بپذیرند. برای همین طبیعی است که به دنبال کاری جدید باشند و ترجیح بدهند روزها مشغول کار و حرفه‌ای خاص شوند.

در این میان کسانی هم هستند که شاید خیلی تمایل نداشته باشند کار کنند، ولی شرایط مالی به آنها اجازه استراحت را حتی در دوران کهنسالی هم نمی‌دهد. این گروه معمولا بدون این‌که به وضع خودشان فکر کنند، کاری را انتخاب کرده و مشغول می‌شوند تا از آن طریق بتوانند نیازهای مالی‌شان را تامین کنند.

این در حالی است که به گفته این روانپزشک، چنین کارهایی نمی‌تواند حس خیلی خوبی را در فرد ایجاد کند مگر این‌که فرد بازنشسته مشغول انجام دادن کاری شود که به آن علاقه دارد. در چنین شرایطی انجام دادن کار و فعالیت نه‌تنها می‌تواند درآمدزا باشد که روحیه بهتری هم برای فرد بازنشسته ایجاد می‌کند، ولی زمانی که فقط از روی اجبار و برای کسب درآمد، افراد ناچار شوند کاری را انتخاب کنند که متناسب با روحیه و شرایط جسمی‌شان نیست، مسلما شرایط روحی خوبی هم برایشان ایجاد نخواهد شد.

البته دکتر صادقی براین باور است در هر حال انجام دادن کار بهتر از بیکاری است؛ حتی اگر فقط برای برطرف‌کردن نیازهای مالی باشد.

وی برای بهبود شرایط به این افراد چنین توصیه می‌کند: باید کاری را انتخاب کنید که حداقل علاقه‌ای نسبت به آن داشته باشید و از طرف دیگر، کار باید با توان فیزیکی و سن شما نیز تناسب داشته باشد تا آسیب کمتری بر جسم شما وارد شود. همچنین بهتر است کاری را انتخاب کنید که تجربه‌ای نسبی نیز در آن زمینه دارید.

بازنشستگی برای خانم‌ها سخت‌تر است یا آقایان؟

دکتر صادقی می‌گوید: با توجه به این‌که خانم‌ها همیشه مشغول انجام کارهای خانه هستند، مسلما پس از بازنشستگی شرایط برای آنها ساده‌تر خواهد بود. در واقع آنها به دلیل این‌که همیشه مشغول انجام دادن کارهای خانه هستند، خیلی بیکار نمی‌مانند و در نتیجه عوارض ناشی از بازنشستگی کمتر برای آنها ایجاد می‌شود.

به هر حال آنچه مهم است این‌که همه ما باید به فکر روزهای بازنشستگی باشیم. خود را آماده کنیم و اگر نیاز مالی داریم، حرفه و فنی را بیاموزیم تا بتوانیم در سنین کهنسالی هم آن را ادامه دهیم. دولت‌ها، مراکز آموزشی، رسانه‌ها و سازمان‌های مردم نهاد نیز هر یک باید نقش خود را در این زمینه انجام دهند،‌ چون سامان بخشیدن به این موضوع نیاز به زنجیره‌ای از تصمیم‌گیری‌های خرد و کلان دارد.

افراد خانواده هم باید بیشتر به فکر افراد مسن باشند. هر چند خوب است در هر سنی انسان کار و دلمشغولی‌ای داشته باشد، اما تناسب کار با سن و توان و شخصیت افراد هم بسیار مهم است. با رعایت این موارد افراد کهنسال هم می‌توانند رضایت بیشتری از زندگی در دوران کهولت داشته و این دوران را راحت‌تر و دلنشین‌تر سپری کنند.

نیلوفر اسعدی‌بیگی -‌ جام‌جم