آخرین نفس‌های نیلوفران «سراب نیلوفر»

تابستان گذشته، این جاذبه طبیعی منحصر به فرد به گل نشست و غم بزرگی دل عاشقان طبیعت را آزرد. این دریاچه‌ که چاه‌های عمیق مجاز و غیرمجاز زمین‌های کشاورزی، توانش را گرفته و دست انسان چرخه طبیعی محیط زیست پیرامونش را آلوده کرده بود، جرقه‌ای می‌خواست تا به سراب تبدیل شود و خشکسالی، جرقه‌ای بود که دامن آن را گرفت و آنچنان آن را سوزاند که جز سرابی خشک چیزی از آن باقی نماند.

سراب نیلوفر، دریاچه‌ای 25 هکتاری و مالامال از نیلوفران زرد کمیاب است که از مناطق نمونه گردشگری استان کرمانشاه به شمار می‌رود. عمق این دریاچه در برخی نقاط به بیش از 32 متر می‌رسد و دارای غارهای زیرزمینی و چندین چشمه است.

حدود 20 سال پیش سراب نیلوفر مکانی بکر و طبیعی بود و درختان به، سیب و چناری که در مسیر رودخانه‌های منشعب‌شده از آن شاخسار گسترده بودند، زیبایی‌اش را دوچندان می‌کرد. چرخش چرخ آسیاب‌های آبی کنار این رودخانه‌ها، مزارع و کشتزارهای سرسبز اطراف آن و بوی گل محمدی که در فضا می‌پیچید، خاطره‌انگیز بود.

رفته‌رفته سراب نیلوفر از آن حالت طبیعی خارج و با محوطه‌سازی‌ها و تغییراتی که در اطراف آن به وجود آمد، به یک پارک مصنوعی ساخته بشر تبدیل شد؛ پارکی که استخر بزرگی را در میان گرفته بود. قایق‌های تفریحی خشنی که هیچ توازنی با لطافت گلبرگ‌های نیلوفران نداشت، روی این استخر یا همان دریاچه به حرکت درآمدند و این نقطه آغاز تغییر اکوسیستم این طبیعت بکر بود.

اما همچنان سراب نیلوفر زیبا و شنا در آن برای نوجوانان و جوانان هیجان‌انگیز بود. این دریاچه همچنان میزبان پرندگان مهاجری بود که از تمامی نقاط کشور و حتی خارج از ایران میهمانش می‌شدند تا این که با افزایش حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز برای کشاورزی در سال‌های اخیر از یک سو و خشکسالی‌های پی‌در‌پی که در سال جاری به اوج خود رسید از سوی دیگر، رفته‌رفته دریاچه ضعیف و ضعیف‌تر شد تا در تابستان امسال کاملا خشک شد. هرچند با بارندگی‌های چند ماه اخیر دریاچه جانی دوباره گرفت اما جای خالی نیلوفران و آبزیان تلف‌شده بسیاری هنوز احساس می‌شود.

مدیر مجموعه تفریحی ـ توریستی سراب نیلوفر با بیان این‌که دریاچه دیگر رمقی برای سپری‌کردن روزهای گرم آینده ندارد و در معرض خطر نابودی است، به «جام‌جم» می‌گوید: اگر مسوولان چاره‌ای برای آن نیندیشند، با شروع فصل گرما، مطمئنا سراب خشک می‌شود و بیشتر نیلوفران زرد و دیگر آبزیان آن نابود خواهد شد.

محمدمهدی صباغیان می‌افزاید: خشکسالی‌های پیاپی چند سال اخیر باعث وخیم‌شدن شرایط سراب نیلوفر شده و به طور حتم سال آینده لطمات جبران‌ناپذیری به این منطقه گردشگری وارد خواهد آمد.

وی با بیان این‌که برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، دومین عامل موثر در خشک‌شدن سراب نیلوفر است، تصریح می‌کند: اگرچه عامل اصلی خشکی سراب، خشکسالی‌های اخیر است، اما چون آب دریاچه از چند چشمه تغذیه می‌شود، برداشت بی‌رویه کشاورزان منطقه از سفره‌های آب زیرزمینی و کشت ذرت در زمین‌های اطراف سراب نیلوفر که آب زیادی را برای رشد و نمو نیاز دارد، عامل عمده این خشکی است.

صباغیان با انتقاد از عملکرد دستگاه‌های مرتبط و مسوولان امر در حل بحران به وجودآمده خاطرنشان می‌کند: حدود یک ماه پیش جلسه‌ای با حضور مسوولان مربوطه در فرمانداری شهرستان کرمانشاه برگزار و مسائل و مشکلات این منطقه توریستی بررسی شد، اما تاکنون عملکردی از هیچ نهادی مشاهده نشده است.

وی می‌گوید: امسال بالغ بر 10 میلیارد ریال برای فضاسازی، احداث آب‌نما، ترمیم سنگفرش‌ها، ایجاد سایبان برای بازدیدکنندگان و... در این محل هزینه شده است که اگر آب دریاچه خشک شود، معلوم نیست چه کسی پاسخگوی این همه ضرر خواهد بود.

معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست استان نیز وضعیت سراب نیلوفر را رضایت‌بخش نمی‌داند و با تذکر این که مدیریت این دریاچه به عهده اداره کل محیط‌زیست نیست، می‌گوید: علاوه بر خشکسالی، برداشت‌های بی‌رویه کشاورزان از آب‌های زیرزمینی، لطمات قابل توجهی به اکوسیستم سراب نیلوفر زده و کاملا آن را به هم ریخته است.

کاظم کسعلی‌زاده می‌افزاید: در این منطقه باید به جای ذرت، کشت‌های دیگری جایگزین شود.

در همین حال، رئیس اداره فنی و زیربنایی جهاد کشاورزی کرمانشاه درخصوص جایگزین‌کردن کشت دیگری به جای ذرت می‌گوید: قانع‌کردن کشاورزان برای این که به جای ذرت، محصولی را که نیاز آبی کمتری دارد جایگزین کنند، کار سختی است و نیاز به برنامه‌ریزی دارد.

عابد احمدی درخصوص راه‌حل‌های کنترل مصرف بی‌رویه آب در زمین‌های کشاورزی اطراف سراب نیلوفر می‌افزاید: نصب کنتور هوشمند توسط امور آب و گسترش سیستم آبیاری تحت فشار از جمله را‌هکارهای کنترل مصرف آب است و زمین‌های کشاورزی منطقه سراب نیلوفر، بالاترین سطح اجرایی سیستم تحت فشار را دارد.

وی با بیان این‌که یکی از هدف‌های عمده وزارت جهاد کشاورزی جلوگیری از مصرف بی‌رویه آب است، می‌گوید: در این راستا سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه به ازای هر هکتار زمین، 35 میلیون ریال وام بلاعوض برای اجرای سیستم آبیاری تحت فشار در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد و در صورت تمایل 35 میلیون ریال نیز تسهیلات بانکی به عنوان وام به اجرای این طرح اختصاص می‌یابد.

احمدی تاکید می‌کند: کشاورزانی در طرح قرار دارند که چاه‌های مجاز داشته باشند و از نظر مشخصات فنی چاه توسط امور آب تایید شوند.

سرپرست امور آب شهرستان کرمانشاه نیز از دادن اخطار به صاحبان چاه‌های غیرمجاز خبر می‌دهد و می‌گوید: صاحبان چاه‌های مجازی که تجهیزاتشان مغایر با پروانه بهره‌برداری که در اختیار دارند باشد، باید هر چه زودتر برای رفع این نقیصه اقدام کنند. همچنین به افرادی که اقدام به حفر چاه غیرمجاز کرده‌اند، اخطار داده شده تا تجهیزات روی چاه را جمع‌آوری کنند.

مرتضی حسن‌آبادی می‌افزاید: پس از جمع‌آوری این تجهیزات نسبت به مسدودکردن چاه‌های غیرمجاز تا شعاع 2 کیلومتر اطراف دریاچه اقدام خواهد شد. وی با بیان این‌که میزان مصرف کشاورزان توسط گروه‌های گشت و بازرسی کنترل می‌شود تا بیش از حد نیاز برداشتی صورت نگیرد،‌ تأکید می‌کند: مسأله سراب نیلوفر تنها به چاه‌های اطراف مربوط نمی‌شود و مسائل مهم دیگری نیز در این زمینه نقش دارند که باید برای رفع آنها مطالعات و بررسی‌هایی صورت بگیرد. ضمن این‌که نصب کنتورهای هوشمند نیز برای کنترل دقیق آب مصرفی کشاورزان در دست اقدام است.