پیشرفت علم در درمان بیماری‌های مادرزادی قلب

تعداد ضربان قلب 100 هزار بار در روز و بیشتر از 30 میلیون بار در سال و حدود 2.5 میلیارد بار در یک عمر 70 ساله است.

بیماری‌های قلب و دستگاه گردش خون به 2 گروه مادرزادی و اکتسابی تقسیم‌بندی می‌شود. منظور از بیماری مادرزادی، بیماری است که از لحظه تولد همراه نوزاد وجود دارد، اما در بیماری‌های اکتسابی بیماری طی دوران نوزادی، کودکی، نوجوانی و بزرگسالی به وجود می‌آید.

بیماری‌های مادرزادی قلب، ناهنجاری‌هایی هستند که در ساختار قلب از بدو تولد وجود دارند. از هر هزار تولد تقریبا 8 نوزاد دچار بیماری‌های قلبی مادرزادی هستند که ممکن است خفیف تا شدید باشد. بیماری‌های مادرزادی قلب هنگام رشد جنین در رحم مادر به وجود می‌آید و در بعضی موارد دلیل آن ناشناخته است.

آنچه در بیماری‌های مادرزادی قلب مشترک است، روند رشد غیرطبیعی و ناقص قلب و یکی از نشانه‌های رایج این بیماری صدای غیرعادی قلب است که به هنگام معاینه پزشکی مشخص می‌شود. چندی پیش سومین همایش قلب کودکان برگزار شد و در آن جدیدترین روش‌های مداخله‌ای غیرجراحی مورد بحث و تبادل‌نظر قرار گرفت.

از این رو با دکتر پریدخت نخستین داوری، دبیر علمی همایش و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت‌وگو کردیم تا اطلاعات بیشتری از بیماری‌های مادرزادی قلبی به دست آوریم.

چه نوع بیماری‌هایی به بیمارهای مادرزادی قلبی معروف هستند؟

علت اصلی بروز بیماری‌های قلبی مادرزادی تا به حال شناخته نشده است. بیماری‌های ژنتیکی یا نواقص ژنتیکی بخش کوچکی از بیماری‌های مادرزادی قلبی را شامل می‌شوند. اما به نظر می‌رسد در ایجاد بیماری قلبی مادرزادی چندین عامل دخیل باشند که هنوز هم متعدد و ناشناخته باقی مانده‌اند.

این بیماری‌ها هم به 2 دسته سیانوتیک و غیر سیانوتیک تقسیم می‌شوند که از جمله بیماری‌های شایع می‌توان به نقص دیواره بین بطنی اشاره کرد. البته بخش کمی از بیمارانی که دچار عارضه‌های قلبی می‌شوند، درمان ناپذیرند که 2 دلیل عمده دارد؛ یکی مراجعات دیرهنگام به پزشک است و دلیل دوم مربوط به همزمانی مشکلات متعدد داخلی قلب می‌شود.

در گذشته تعداد زیادی از بیماران به دلیل عدم وجود امکانات تشخیصی و درمانی جان خود را از دست می‌دادند، اما در حال حاضر با توجه به رشد علم و تکنولوژی، تعداد زیادی از این کودکان زنده می‌مانند و زندگی عادی خود را ادامه می‌دهند. بنابراین نمی‌توان تنها یک دلیل برای این بیماری مشخص کرد. گاهی اوقات ژن معیوبی باعث این بیماری شده، اما گاهی هم اختلال کروموزومی منجر به بروز این بیماری می‌شود. البته درصد قابل توجهی از این بیماران، دارای دلایل چندفاکتوری هستند که شامل عوامل محیطی مانند اشعه ایکس که به مادر در عکسبرداری برخورد می‌کند، آلودگی هوا، دود سیگار و داروهایی که مادر در دوران حاملگی استفاده می‌کند و نیز بیماری‌های مادر در زمان حاملگی است.

یکی از مراحل تشخیص قبل از تولد، اکو جنینی است. مادرانی که یک فرزند مبتلا داشته یا به مدت طولانی در معرض اشعه بوده‌اند یا در دوران بارداری داروهایی مضر مصرف کرده‌اند، می‌توانند از هفته هفدهم تا هفته بیستم حاملگی، اکو قلب جنینی با دستور متخصص قلب کودکان انجام دهند چراکه از این طریق می‌توان تشخیص داد که بیماری پس از تولد، قابل درمان است یا نه! البته معمولا متخصصان زنان و زایمان پس از غربالگری و شناسایی اولیه هنگام سونوگرافی، بیماران را به متخصص قلب ارجاع می‌دهند که با روش‌های نوین موجود، پزشکان قلب کودکان قادر به تشخیص این بیماری در دوران جنینی هستند.

البته پس از تشخیص، جنین در طول دوره بارداری در چند نوبت ویزیت می‌شود و تحت نظر پزشک متخصص قلب قرار می‌گیرد تا در زمان مناسب، اقدام درمانی لازم برای نوزاد صورت گیرد. همچنین زایمان طبیعی، بهترین روش زایمان برای این مادران است. در حال حاضر بخش عمده‌ای از این بیماران به طور کامل درمان می‌شوند و در ادامه زندگی خود با مشکلی روبه‌رو نخواهند بود.

شیوع بیماری‌های مادرزادی قلبی در تمام دنیا 8 نفر در هر هزار تولد زنده است، اما در چند دهه اخیر با توجه به پیشرفت علم پزشکی اکثر این بیماری‌ها قابل درمان هستند. به عنوان مثال در زمان ورود بنده به بیمارستان قلب و عروق شهید رجایی یعنی اوایل انقلاب اسلامی، بیماران زیادی برای درمان به خارج از کشور اعزام می‌شدند، اما در حال حاضر جراحان ایرانی به لحاظ دارا بودن دانش روز دنیا، پیشرفت فراوانی کرده‌اند و شاید بعد از دهه 60 هیچ بیماری برای درمان به خارج از کشور اعزام نشده است. البته 90 تا 95 درصد بیماری‌های مادرزادی قلبی در داخل کشور با اعمال جراحی و بخصوص اقدامات مداخله‌ای غیرجراحی قابل درمان هستند.

برای این که بیماری‌های مادرزادی قلبی کاهش یابد ابتدا باید از ازدواج فامیلی جلوگیری کرد چون ممکن است ژن معیوبی در خانواده‌ها باشد که با ازدواج فامیلی فعال شده و یک بیماری مادرزادی قلبی ایجاد کند. همچنین دختران باید قبل از ازدواج علیه «بیماری سرخجه» واکسینه شوند چراکه سرخجه بیماری است که می‌تواند 35 درصد نوزادانی را که مادرانشان واکسینه نشده‌اند به بیماری مادرزادی قلبی مبتلا کند. همچنین مادران دارای بیماری‌هایی مانند دیابت هنگام بارداری باید تحت نظر پزشک باشند.

بنابراین مادران باید بیشتر در 3 ماهه اول حاملگی مراقب خود باشند چون که قلب نوزاد طی این مدت در حال شکل‌گیری است همچنین باید از مصرف داروهای غیرضروری در 3 ماهه اول حاملگی اجتناب کنند و اگر مجبور به استفاده از دارو هستند، حتما با پزشک خود مشورت کنند تا عوارض داروها تحت کنترل قرار بگیرد. ممکن است همه داروها خطر نداشته باشند، اما داروهای آرام‌بخش، خواب‌آور، ضدافسردگی به روی جنین اثر مضر داشته و می‌توانند باعث بروز بیماری‌های مادرزادی قلبی شود.

در سومین همایش قلب کودکان ایران به ارائه روش‌های نوین جراحی و روش‌های نوین اقدامات مداخله‌ای غیرجراحی پرداخته شد.

روش‌های نوین تشخیصی شامل آنژیوگرافی، سی‌تی آنژیو و ام‌آرآی محور سخنرانی‌ها در این همایش بودند و بستن نواقص قلبی بین دهلیزی و بطنی، بستن مجرای شریانی باز، بازکردن دریچه‌های تنگ ریوی و آئورتی، بازکردن تنگی در مسیر آئورت نیز جزو اقدامات مداخله‌ای غیرجراحی هستند که در همایش مورد بررسی قرار رفت.

همچنین 50 مقاله در این همایش به صورت سخنرانی، پوستر و معرفی موارد نادر بیماری‌ها و روش‌های درمان آن توسط پزشکان داخلی و خارجی ارائه شد. البته 6 پخش زنده از اقدامات مداخله‌ای غیرجراحی در اتاق آنژیوگرافی توسط متخصصان داخلی و خارجی در بیمارستان قلب و عروق شهید رجایی همزمان با برگزاری همایش انجام شد.

امیر بامه 
جام‌جم