جیرفت شهر مسافران متفاوت

جایی مثل مناطق جنوبی استان فارس یا استان کرمان که همیشه برای ما روزنامه‌نگاران هرچند سال یک بار شگفتی‌هایی را به همراه داشته و دارد. از زلزله ویرانگر بم تا کشف مردمانی عجیب و غریب در پیدن کوئیه و این چند سال هم کشف عتیقه در جیرفت که اخبار آن مثل بمب در کشور ترکید و مدتی همه نگاه‌ها را به سمت این شهر چرخاند. آنچه می‌خوانید گزارشی از خبرنگار «جام‌جم» است که مشاهدات چند روزه خود را با رویکردی گردشگری از این شهر نوشته است.

تصورم پیش از ورود به جیرفت، براساس آنچه پیش از آن در سایت‌های خبری خوانده بودم، این بود که مردم این شهر حاشیه کویر با پول کلانی که از خرید و فروش عتیقه عاید شهرستان می‌شود، در گوشه‌ای دنج از استان کرمان برای خودشان یک دبی کوچک درست کرده‌اند و با اتومبیل‌های مدل بالا و شاسی بلند که صدای دیس دیس آنها بلند است، در خیابان‌های شهر ویراژ می‌دهند و فاصله خانه‌های مجلل خود تا مغازه‌هایی پر از اجناس لوکس و گرانقیمت را طی می‌کنند. نمی‌دانم چند درصد مردم این شهر از عتیقه‌های درآمده از دل خاک سهم بردند و چه درصدی از این سهم به دلال‌ها و آن طرف آبی‌ها رسید، اما آنچه در این شهر وجود داشت، حداقل‌هایی از زندگی بود و در چیزهایی مانند خانه‌ای ساده و اتومبیلی سواری خلاصه می‌شد. نمی‌دانم این چه حکایتی است که در این کشور، هر چه ارزش آنچه از زیر زمین بیرون می‌آید بیشتر باشد، نفع کمتری از آن به مردم آن منطقه می‌رسد. اتفاقی که در جیرفت افتاد، مشابه چیزی است که سال‌هاست در شهرهای نفت خیز ایران رخ می‌دهد. با این تفاوت که کشف عتیقه در این شهر تا حدودی باعث رونق خرید و فروش اتومبیل‌های وطنی شد که حالا دیگر به عصای دست مردم برای مسافرکشی و چرخاندن یک زندگی تبدیل شده است.

در پس تصویری کلیشه‌ای که معمولا از تمامی شهرهای ایران در ذهن ما وجود دارد، جیرفت به عنوان شهری کویری زیبایی‌های خاص خودش را دارد. در اغلب ایام سال، کولر گازی جزو جدایی‌ناپذیری از زندگی مردم است. تعداد زیادی سلمانی و مغازه خیاطی هم از ویژگی‌های دیگر شهر است. در یک خیابان 13 سلمانی وجود دارد! شهر 2 دکه روزنامه‌فروشی هم دارد. جام‌جم و همشهری فروش بهتری دارند و ایران در رتبه بعدی است. هر روزنامه‌ای صبح زود به شهر بیاید، موفق‌تر است. چون جیرفت شهری گرمسیری است و اگر روزنامه‌ای دیر برسد، مردم به خانه می‌روند و دیگر روزنامه نمی‌خرند! این توضیحی است که آقای رفیعی، مسوول دکه میدان امام خمینی(ره) می‌دهد. مغازه‌های موبایل‌فروشی و تعمیر موبایل هم به وفور در شهر یافت می‌شود. 2 بانک خصوصی که با آگهی‌های رنگارنگ خود ملت را کچل کرده‌اند هم در جیرفت شعبه دارند. چاپ عکس موبایل در یک دقیقه و اورژانس موبایل نیز از مشاغل قابل توجه شهر است. اگر در روزی عادی در میانه روز وارد شهر شدید و کسی را در شهر ندیدید، ناراحت نشوید؛ زیرا در این شهر مانند بیشتر شهرهای گرمسیری جریان عادی زندگی مردم از ساعت‌های منتهی به غروب آفتاب آغاز می‌شود. جیرفتی‌ها مردمی صمیمی هستند و بیشتر آنها خود را راهنمای توریست‌ها می‌دانند. کافی است کمی پوشش نامتعارف داشته باشید تا همه با مهربانی شما را راهنمایی کنند. هر بار از آنها نشان جایی را پرسیدم، با توضیحات کامل خود مسیر را نشانم دادند و حتی چند باری هم به اصرار با اتومبیل شخصی خود مرا به نشانی مورد نظر رساندند؛ اما برای بیشتر آنها این سوال مطرح بود که چرا به جیرفت آمده‌ام و وقتی پاسخ می‌دادم: برای تعطیلات تعجب آنها بیشتر می‌شد!

سوغات جیرفت

در هر فصلی که وارد این شهر شوید، خوراکی و سوغات خاصی وجود دارد. در این شهر جز آناناس، پسته، برنج و انبه همه چیز به عمل می‌آید. مرکبات شهر معروف است و برای آدم‌هایی که علاقه‌مندی خاصی به خوردن ساندویچ دارند، قدم به قدم ساندویچی‌هایی وجود که شاید تعداد بالای آن در شهر برای شما تعجب‌برانگیز باشد. در جیرفت می‌توانید آیس پک هم بخورید. اگر هم سحرخیز باشید، از ساعت 6 به بعد در اطراف میدان امام خمینی(ره) شهر، بازاری محلی برپا می‌شود و زنان روستایی نان محلی، سبزی، تخم‌مرغ، جوجه و شیر را برای فروش به مردم عرضه می‌کنند. در جیرفت اما نه خبری از فلافل و سمبوسه است و نه می‌توان به شکل فراگیر کله‌پاچه‌فروشی و حلیم‌فروشی دید. دستگاه آب‌سردکن هم کمتر در شهر دیده می‌شود و به همین دلیل آب معدنی یکی از نیازهای جدی هر توریستی است. بندرعباس و کرمان 2‌‌شهر بزرگی است که به جیرفت راه دارند. شهر قبلا فرودگاه هم داشت، اما به دلیل استقبال نکردن مردم تعطیل شد و عجالتا ترمینال اتوبوسرانی کرمان جیرفت، با 2 شرکت اتوبوسرانی که از 6‌‌صبح تا 6 شب یک ساعت در میان اتوبوس کولردار دارند، بهترین وسیله رسیدن به این شهر است.

وضعیت اقامتگاه

جیرفت در فصل‌های مختلف از نظر اقامت وضعیت مختلفی دارد. اگر در ایام عادی سال به جیرفت می‌روید، بهتر است توقع خود را از اقامت در هتل تا حدودی کم کنید. شهر 2 هتل دارد که با تماس با مرکز تلفن شهر به شماره 3333333 - 0348 شماره آن را به شما می‌دهند، اما این هتل‌ها چندان مجلل نیست و یکی از آنها فضایی است با 5 اتاق و دیگری مسافرخانه‌ای که با بازسازی کامل به هتلی با امکانات اندک تبدیل شده و برای خوابیدن جای مناسبی است. علت نبودن هتل‌های متعدد در شهر هم این است که جیرفت شهر چندان مسافرپذیری نیست و از نظر بیشتر اهالی، اگر فردی برای ماموریت اداری به این شهر نیامده باشد، یا باستان‌شناس است یا این که آمده عتیقه بخرد، اما در فصل نوروز، اقامت در کپرهای حصیری می‌تواند یکی از تفریح‌های لذتبخش هر مسافری باشد. 5 تا از این کپرها در داخل شهر و روبه‌روی رودخانه هلیل‌رود است و بقیه آنها حدود 11 اتاقک 3 تا چند نفره در منطقه کنار صندل قرار دارد که در ایام عادی سال به دلیل نبود نگهبان و برق برای آنها، مناسب اقامت افراد به تعداد اندک نیست، اما برای اقامت یک گروه مثلا 15 نفره می‌تواند خوب و ایمن باشد.

گردش در تاریخ

یکی از مهم‌ترین جذابیت‌های حضور در جیرفت فضاهای باستانی آن است. موزه شهر که حدود 4 سال پیش راه افتاده، در کنار رودخانه هلیل رود اولین مقصد همه گردشگران است. موزه فضایی کوچک، اما آبرومند و جذاب دارد. ترجمه اطلاعات به زبان انگلیسی در همه بخش‌های مختلف دیده می‌شود. ضمنا موزه مجهز به دستگاه هواساز هم هست. بخش عمده‌ای از اشیای داخل آن ظرف‌هایی از جنس سنگ صابونی با نقش و نگارهای مختلف است که از هزاره سوم پیش از میلاد باقی مانده و نشان می‌دهد در حاشیه این رودخانه، چند هزار سال پیش عده‌ای در حال ساخت و ساز وسایلی برای مجموعه داران اروپایی بوده‌اند! جالب است بدانید سنگ صابونی فقط در جیرفت و شهداد هست. ویژگی مهم آن هم این است که خیلی خوب تراش می‌خورد. در بخشی از موزه ظروف سفالی اهدایی دانش آموزان مدرسه‌های راهنمایی هم دیده می‌شود. اینها عتیقه‌هایی است که بچه‌ها کشف کرده و به معلم خود داده‌اند. 40 تا 50 درصد از وسایل این موزه هم از قاچاقچی‌ها روی دریا و هوا گرفته شده است. ظرف‌های سفالی با پوشش قرمز و نارنجی هم از دیگر وسایل موجود در این موزه است. شخصا ترجیح می‌دهم در بازدید از چنین موزه‌هایی به جای به‌به و چه‌چه‌های الکی، با تکیه بر اطلاعات باستان‌شناسی، کمی به تخیل خودم میدان دهم و به زمانی بروم که مثلا مردم در این ظرف‌ها غذا و آب می‌خوردند.

اگر در طول زمانی که بزرگ‌ترها در حال تماشای موزه هستند، حوصله بچه‌ها سر برود، آنها می‌توانند از وسایل موجود در پارک و شهربازی کنار همین رودخانه که به موازات موزه وجود دارد استفاده کنند.

جای دیگری که می‌توان با قدم زدن در آن همزمان با لذت بردن از تماشای منظره نخل‌ها فضاهای باستانی با ارزشی را هم دید منطقه «کنار صندل» است. این منطقه در 30 کیلومتری جیرفت است و برای رفتن به این منطقه باستانی می‌توانید با حضور در میدان شهید رجایی، سوار بر تاکسی‌هایی شوید که بابت کرایه‌ای حدود 500 تومان شما را تا نزدیکی این تپه باستانی می‌رسانند. برای بازگشت هم باید ابتدا به عنبر آباد بروید و از آنجا به جیرفت بازگردید؛ چون از خود کنار صندل برای جیرفت ماشین گیر نمی‌آید. شاید خیلی از مسافران با حضور در این مکان احساس تشنگی شدیدی کنند. در سرتاسر این جاده مغازه‌هایی است که آب معدنی می‌فروشند. فقط اگر در مغازه‌ای بسته بود، کافی است چند ضربه به آن بزنید تا در را برای شما باز کنند. بنزین آزاد هم به وفور کنار جاده و در داخل بطری‌های یک لیتری آب یافت می‌شود.

تپه جنوبی کنار صندل با ارتفاع 21 متر بقایای یک دژ عظیم است که بخش‌هایی از آن در کاوش‌های باستان‌شناسی آشکار شده است. این سازه از خشت‌های بزرگ در ابعاد 60 در 30 در 12 سانتی‌متر و ملات گل رس ساخته شده و در بخش غربی این شاه‌نشین نیم‌تنه انسانی خداگونه در یک تاقچه یافت شده که البته در اثر کاوش‌های اولیه نیمی از این نیم تنه 210 سانتی‌متری تخریب شده است. این مجسمه بزرگ‌ترین پیکره خاکی است که تاکنون پیدا شده است. در این محل 4 لوح آجری هم پیدا شده که نشان‌دهنده گسترش خط در این محدوده در طول هزاره سوم پیش از میلاد است. این منطقه و دیگر مناطق باستانی جیرفت زیرنظر یگان حفاظتی است که از 5 سال پیش راه افتاد و زیر نظر میراث فرهنگی، وظیفه حفاظت از این بناها را به عهده دارند. افراد حاضر در این یگان نیز از نیروهای محلی هستند و با برخوردی محترمانه و اطلاعاتی کامل هر گردشگری را راهنمایی می‌کنند.

شهر دقیانوس

فضای دیگری که حضور در آن نیز می‌تواند برای گردشگران جالب باشد، شهر قدیمی جیرفت است که فاصله آن از شهر جیرفت 5 دقیقه است. از این محل با عنوان «شهر دقیانوس» هم نام برده می‌شود، اما این شهر هیچ ارتباطی با آن پادشاه معروف ندارد. شهر قدیمی جیرفت 800 سال پیش و در دوره سلجوقی آباد بوده و مردم آن هم مسلمان بوده اند و مسجد هم داشته‌اند. شهر برج و باروی محکمی هم داشته و خیلی بزرگ بوده است. این مساله را از روی دیواری که دور شهر کشیده شده و در قسمت شرقی قابل رویت است، می‌توان حدس زد. خانه‌های این منطقه هم از خشت و گل است که با تلاش و کوشش باستان‌شناسان بخش‌هایی از آن از زیر خاک بیرون آمده و قابل دیدن است. در این چند سال آنچه در آن پیدا شده، تعدادی کوزه‌های قدیمی است. روایت است که یک اتفاق در 800 سال قبل چیزی مانند بیماری، وبا یا حمله قومی به نام قوزها مردم را از اینجا فراری داده و آنها موقع فرار هرچه می‌توانسته‌اند با خودشان برده‌اند و فقط اشیای بزرگ و غیرقابل حمل مثل کوزه‌های بزرگ را باقی گذاشته‌اند. البته این تصور چندان دور از ذهن نیست زیرا در طول تاریخ بارها پیش آمده که فاتحه تمدن‌های بزرگ، با حمله اقوام صحراگرد و مهاجم خوانده شده است. در این محیط اساسا از تابلوی «لطفا آشغال نریزید» و «شهر ما خانه ما» هم اصلا خبری نیست.

در فاصله شهریور ماه تا پایان فروردین بهترین فصل مسافرت به جیرفت است و اقامتی حداقل 2 روزه در این شهر می‌تواند خاطرات شیرینی برای هر مسافری به همراه داشته باشد. شهر جیرفت برای آدم‌هایی که عاشق سفرهای متفاوت هستند و دوست دارند در جایی جز هتل‌های مجلل و گرانقیمت که به محض ورود، فردی با لباس قرمز چمدانی را از دست آنها می‌گیرد استراحت کنند، شهری جالب و دوست‌داشتنی است. ممکن است در چنین شهری در اتاق‌های هتل انواع و اقسام نوشیدنی‌های خنک منتظر شما نباشد، اما چیزی در اتمسفر این شهر هست، انگار هنوز کسی در آن بیابان‌ها از گلپونه‌ها می‌خواند و آواز سر می‌دهد: «گلپونه‌های وحشی دشت امیدم وقت سحر شد/ خاموشی شب رفت و فردایی دگر شد....»

معصومه حداد