طرحی که می‌خواهد طلایه‌دار دموکراسی اقتصادی باشد

به باور این گروه توزیع سهام عدالت میان اقشار مختلف مردم بدون آن‌که توانایی مدیریت شرکت‌ها را داشته باشند، کارایی شرکت‌ها را کاهش داده و در عین حال هیچ کمکی به خصوصی‌سازی آنها نمی‌کند. منتقدان طرح سهام عدالت از سویی دیگر معتقدند که به جای آن‌که کمکی اساسی به مردم داشته باشد، آنها را اعانه بگیر دولت خواهد کرد. این نوشتار بیشتر درصدد ارائه تعریفی دقیق از سهام عدالت و معرفی صحیح آن است تا به برخی از انتقادات مطرح در این رابطه پاسخ داده باشد.

امروزه در دنیا بحث شکاف طبقاتی و کم کردن این شکاف یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های دولت‌های مردم‌مدار می‌باشد و در راستای همین مسأله برپایی عدالت به عنوان یکی از ارکان تکامل و پیشرفت در هر جامعه به شمار می‌رود. به دنبال این امر همیشه رفع تبعیض، فقر و نابرابری‌های اقتصادی هدف اصلی حکومت‌هایی که در دنیا ادعای دموکراسی می‌کنند بوده است و تاکنون بسیاری از حکومت‌ها اقدامات گسترده‌ای را برای برقراری عدالت اقتصادی که پایه و اساس عدالت اجتماعی می‌باشد انجام داده‌اند.

در ایران نیز این پدیده همواره به عنوان معضلی وجود داشته و مشکلات عدیده‌ای را برای جامعه پدید آورده است. لذا دولت نهم که با شعار عدالت سکان اداره کشور را به دست گرفت به همین منظور و در راستای حل این مشکل و همچنین حذف فاصله طبقاتی را اولویت اصلی برنامه‌های کار خود قرار داد که برنامه طرح توزیع سهام عدالت یکی از برنامه‌های عدالت محور دولت نهم به شمار می‌رود. اجرای طرح واگذاری سهام عدالت به عنوان آیین‌نامه اجرایی افزایش ثروت خانوارهای ایرانی از طریق گسترش سهم بخش تعاون بر اساس توزیع سهام عدالت در سال 1384 فراهم شد. درکل دولت بر اساس این مصوبه در صدد برآمد طی چند مرحله سهام شرکت‌های سودده و درجه یک دولتی را در قالب سبد سهام عدالت که متشکل از 20 شرکت بورسی و 30 شرکت غیر بورسی را به هفت دهک (با تخفیف 50‌درصدی برای افراد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی و بهزیستی و بسیجیان فاقد شغل و درآمد و همچنین روستائیان و عشایر) واگذار نماید و بهای آن را به صورت اقساط 10 ساله از محل سود سهام شرکت‌های موجود در سبد سهام عدالت دریافت نماید و در یک دوره زمانی 42 میلیون نفر از افرادکم درآمد و متوسط جامعه سهامدار شوند.

بر اساس این طرح 30 شرکت سرمایه‌گذاری در مرکز هر استان 337 تعاونی سهام عدالت در کلیه شهرستان‌های کشور تشکیل شد و مقرر گردید که مردم یعنی سهامداران سهام عدالت زیر مجموعه تعاونی سهام عدالت شهرستانی شود. بر اساس این طرح 40 درصد سهام شرکت‌هایی که سه سال پشت سرهم سود برده‌اند بعد از قیمت‌گذاری به شرکت‌های سرمایه‌گذاری در 30 استان واگذار نمایند تا این شرکت‌ها نیز سهام را بین تعاونی‌های شهرستانی و متعاقب آن بین افراد مشمول سهام عدالت واگذار نمایند.

در ابتدا مقرر شد که برای هر فرد مبلغ پانصد هزار تومان در نظر گرفته شود که با دستور رئیس جمهور این مبلغ به یک میلیون تومان افزایش پیدا کرد و اکنون کلیه کسانی که مشمول دریافت سهام عدالت شده‌اند مبلغ یک میلیون تومان سهام دارند ولو این‌که برای بعضی از مشمولین بر روی برگه‌های آنها مبلغ 500‌‌هزار تومان ذکر شده است.

اهداف سهام عدالت

- افزایش ثروت و ایجاد درآمد دائمی برای خانوارهای نیازمند و کم‌درآمد

- توزیع متعادل ثروت در جامعه

- واگذاری دارایی مردم به خود آنها

- تسریع در روند خصوصی سازی

- تقویت بنیه اقتصادی جامعه و رشد عمومی و توزیع فرهنگ سهامداری

- کاهش شکاف طبقاتی در جامعه

- ایجاد عدالت اقتصادی و مشارکت مردم در سرنوشت اقتصادی کشور

مزیت‌های طرح سهام عدالت

1- یکی از چالش‌هایی که خصوصی سازی در کشورهایی که مبادرت به واگذاری سهام شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی داشته‌اند انتقال انحصار دولتی به بخش خصوصی بوده است که به گفته کارشناسان اقتصادی همواره انحصار بخش خصوصی بسیار خطرناک‌تر از انحصار دولتی در بخش اقتصاد می‌باشد که طرح توزیع سهام عدالت تا حدودی این مشکل را در ایران حل نموده زیرا بر اساس این طرح 40 درصد سهام هرصنعت به سهام عدالت در قالب تعاونی و 40 درصد به بخش خصوصی و 20 درصد هم در اختیار دولت است بنابراین یک تعادلی بین بخش خصوصی و تعاونی ایجاد شده و دیگر اقتصاد ما با چالش انحصار بخش خصوصی مواجه نخواهد شد.

2- ایجاد عدالت اقتصادی بین کلیه استان‌های کشور

بر اساس آمار و ارقام سازمان مالیاتی کشور 96 درصد مالیات دریافت شده متعلق به 6 استان کشور است و این بدان معنی است که اقتصاد کشور که تا پیش از این 80 درصد آن در اختیار دولت بود، در 6 استان کشور متمرکز شده است که با واگذاری 40‌‌درصد آن به مردم در قالب سهام عدالت، استان‌هایی که تا کنون به هر دلیل از اقتصاد کشور محروم بوده‌اند و مورد بی‌عدالتی اقتصادی قرار گرفته‌اند با توجه به تناسب جمعیتی خود سهم خود را به صورت عادلانه از اقتصاد کشور دریافت نموده‌اند.

3- بالا بردن امید به زندگی در جامعه برای خانواده‌های کم درآمد

مشمولین مرحله اول شامل افراد تحت پوشش کمیته امام خمینی و بهزیستی و روستائیان و عشایر که گاهی کل سرمایه آنها به یک میلیون تومان هم نمی‌رسد، اکنون نه تنها از سود سالیانه حدود چهارصد هزار تومان (برای یک خانواده 5 نفره) بهره‌مند شده‌اند بلکه دارای سرمایه 5 میلیون تومانی هم شده‌اند که با ارزش افزوده‌ای که در شرکت‌های سبد سهام عدالت اتفاق افتاده است اکنون ارزش یک میلیون تومان هر نفر به حدود یک میلیون و هفتصد هزار تومان افزایش یافته است. در حال حاضر هر خانواده پنج نفر دارای سرمایه‌ای به ارزش 5/8 میلیون تومان شده است که این خود امید به زندگی را در جامعه افزایش داده است و باعث شور و نشاط در بین خانوارها خواهد شد.

سوال‌هایی درباره سهام عدالت

1- امروزه در ذهن بسیاری از کسانی که مشمول دریافت سهام عدالت شده‌اند این سؤال تداعی شده است که سهام آنها متعلق به کدام شرکت است ؟

در پاسخ به سؤال فوق بایستی به این نکته اشاره کرد اگر بعنوان مثال گروهی سهام شرکت فولاد مبارکه را دریافت می‌کردند و گروهی سهام شرکت مخابرات و گروهی هم سهام شرکت‌های دیگر، با توجه به این‌که شرکت‌ها از نظر ارزش و سوددهی با هم متفاوت هستند و این خود باعث تبعیض و بی عدالتی در بین مردم می‌شد و لذا دولت یک سبد سهام ایجاد کرد که سهام 50 شرکت را در این سبد قرار داده است تا هم مردم به صورت مساوی از این سبد، سهام دریافت کنند و هم این‌که ریسک پذیری آن بسیار پایین آمده باشد به عنوان مثال اگر ارزش دو یا چند شرکت در سبد سهام عدالت سقوط کند با وجود 50‌‌شرکت در این سبد تأثیر چندانی در ارزش برگه سهام افراد مشمول سهام عدالت نخواهد داشت.

2- برخی مخالفان طرح بر این عقیده‌اند که سهام عدالت از سهام شرکت‌های زیان ده دولتی است که دولت می‌خواسته به نحوی از دست آنها خلاص شود لذا بخشی از سهام آنها را به مردم واگذار کرده است.

در پاسخ به این مساله باید گفت که دولت تمام تلاش خود را بکار گرفته که شکاف طبقاتی در جامعه را کاهش دهد. لذا بارها تأکید شده است که ما نمی‌خواهیم این شکاف بیشتر شود. از این رو در راستای شعار عدالت محوری دولت سهام بهترین و سودده‌ترین شرکت‌های دولتی در سبد سهام عدالت اختصاص داده است. آیا شرکتی بهتر و سودده‌تر از فولاد مبارکه، فولاد خوزستان، ملی صنایع مس ایران و... کسی سراغ دارد؟ شرکت‌های موجود در سبد سهام عدالت در عملکرد سال 1386،مبلغ 1800 میلیارد تومان سود را برای سبد سهام عدالت اعلام کرده‌اند که این خود نمایانگر سودده بودن شرکت‌های سهام عدالت می‌باشد.

3- در پاسخ به این که بعضی از منتقدان این طرح، سهام عدالت را گداپروری می‌دانند و می‌گویند که اختصاص سهام این شرکت‌ها به مردم باعث کاهش بهره‌وری و کارایی شرکت‌ها می‌شود زیرا مردم نمی‌توانند تأثیرگذار در شرکت‌های مذکور شوند و این خصوصی سازی را دچار مشکل کرده است بایستی گفت چطور است که همه مردم به این معتقد هستند که مردم بایستی در سرنوشت سیاسی کشور حضور داشته باشند ولی نمی‌توانیم معتقد باشیم مردم در سرنوشت اقتصاد کشور هم دخالت داشته باشد یا به عبارت دیگر چگونه است که ما به دموکراسی سیاسی اعتقاد داریم ولی به دموکراسی اقتصادی باور نداشته باشیم. با طرح توزیع سهام عدالت 42 میلیون نفر در سرنوشت اقتصادی کشور مشارکت داده شده است و این مردم همیشه نشان داده‌اند که در همه عرصه‌های سیاسی و اقتصادی و چه فرهنگی موفق بودند.

4- بعضی از منتقدان دولت با زیر سؤال بردن این طرح چنین اشعار می‌دارند که سود تقسیمی 80 هزار تومانی بین مشمولین سهام عدالت باعث افزایش نقدینگی در جامعه شده و در نتیجه باعث تورم می‌شود و از طرف دیگر همواره دولت را نقد می‌کنند که دولت شعار داده که پول نفت را بر سر سفره مردم می‌آورد.

در پاسخ به این افراد می‌توان گفت شما که از سود 80 هزار تومانی واهمه دارید و آن را تورم‌زا می‌دانید حال چگونه می‌شد که اگر به جای سهام مبلغ نقد آن یعنی هرنفر یک میلیون تومان به مردم می‌دانند آن وقت آن را تورم‌زا نمی‌دانستید. این‌که اکنون مردم در بازار سرمایه و در تولید مشارکت دارند بهتر است و یک درآمد دائمی و پایدار دارند و در تولید کشور مشارکت دارند یا این‌که به آنها پول نقد می‌دادند؟

تاروردی چگینی
کارشناس اقتصادی