دوبله شده در ...

 در برخی از تیتراژ فیلم ها، همراه تصاویر صدای گوینده‌ای نیز شنیده می‌شود که به معرفی اسامی می‌پردازد که از شیوه‌های گویندگی در فن دوبلاژ است. از این شیوه به عنوان تیتراژ‌گویی نیز یاد می‌کنند که در تاریخچه دوبله ایران هم قابل جستجو است. در این عرصه صدایی بیش از سایرین توانسته این سبک گویندگی را برای مخاطبان فارسی زبان به یادماندنی کند که این صدا تعلق دارد به خسرو شمشیرگران (متولد 1323 در تهران)‌ که در دوبله بسیاری از آثار شاخص صدای باصلابت و جذابش در تیتراژ معرفی فیلم‌ها شنیده شده است. تنها برای یادآوری کافی که به تیتراژ «مردی برای تمام فصول( »اثر فرد زینه‌من)‌ اشاره کنیم که شمشیرگران با طنینی خاص اسامی بازیگران و کارگردان فیلم را می‌گوید سپس این جمله را استادانه برای دوستداران دوبلاژ جاودانه می‌کند: «دوبله شده در استودیو تک.»

در انتهای دوبله این فیلم (به مدیر دوبلاژی خسرو خسروشاهی)‌ شمشیرگران یکی دیگر از شگردهای کار گویندگی را که همان اجرای نریشن است با اجرایی زیبا به رخ همگان می‌کشد: «سر توماس مور مدت یک ماه بالای دروازه خائنین قرار داشت، سپس دخترش مارگارت آن را برداشته و تا هنگام مرگ حفظ کرد. 5 سال بعد از اعدام توماس مور، سر کرامول نیز از بدن جدا گردید.» بعدها در دوبله فاخر سریال ارتش سری (به سرپرستی ایرج رضایی)‌ نیز طوری با تحکم عنوان ارتش سری را می‌گفت که در لحظه بیننده را به خود جذب می‌کرد و نکته جالب توجه در این بین، اجرای عنوان مورد ذکر در هر قسمت دوبله سریال بود (که تنها برای یکبار ضبط نشده بود)‌ که در کارنامه خسرو شمشیرگران نقطه درخشانی به حساب می‌آید. «اغلب برای تیتراژگویی از بیان آرامی استفاده می‌برم، اما برای تیتراژ ارتش سری با توجه به داستانش که به بحبوحه جنگ جهانی دوم می‌پرداخت، به مدیر دوبلاژ سریال پیشنهاد دادم که عنوان‌بندی را با حالتی کوبنده بگویم، ابتدا کمی تردید وجود داشت، ولی به هر حال با همان اجرای کوبنده ضبط شد و بازخوردهای مثبتش را از سوی بینندگان سریال دیدم و با همان شیوه کار را تکرار کردیم. آن زمان انگیزه‌های بسیاری برای بهتر دیده شدن کارمان داشتیم، اما بتدریج این انگیزه‌ها از بین رفت که شامل ساختار فیلم‌ها و دستمزدها می‌شود.

در کنار این معضل، به هنگام اکران فیلم‌ها در سینما گویندگان فیلم، ارتباط مستقیمی با مردم داشتند و از نظراتشان جویا می‌شدند که الان با توجه به عدم اکران آثار دوبله شده در سینما این ارتباط نیز دیگر وجود نداردو به شخصه حضورم در دوبلاژ عادتی شد که بیایم دوستانم را در محیط استودیو ببینم و به هر حال دوبله به عنوان یک حرفه برایم قابل احترام است، اما انگیزه‌ای را برای ارائه کاری درخشان دیگر در خود نمی‌بینم.» وی در سال 1349 در تلویزیون آبادان مشغول به کار می‌شود که محل مناسبی است برای ورود شمشیرگران به عرصه رسانه چراکه دیری نمی‌گذرد که هم زمان در دوبله، رادیو (با‌‌‌سمت گویندگی و سردبیری بخش خبر)‌، فیلمبردار و مستندساز (در ارتش)‌ حضور می‌یابد. نقطه اوج فعالیت شمشیرگران در دوبلاژ به دوران دوبله‌های ویدیویی اختصاص دارد که این حضور با همکاری در اکثر کارهای خسرو خسروشاهی رقم خورد.

«یکی از دلایل مهم حضورم در دوبله برمی‌گشت به علاقه فراوانی که به محیط استودیو داشتم و هنگام نشستن پشت میکروفن، حس می‌کردم که مخاطبم در نزدیکی‌ام نشسته که همین نکته انگیزه زیادی را به من می‌داد حتی این انگیزه در کنار گویندگانی شاخص با صداهایی جذاب نیز بیشتر می‌شد که باعث جذب مخاطب و باصطلاح تصاحب گیشه بود. این عامل جذابیت صدا که مقوله مهمی برای ورود به حرفه دوبله بود کم‌کم لوث شد و صداهایی را هم که از دست دادیم دیگر جایگزینی برایشان پیدا نشد مانند صدای زنده‌یاد ایرج ناظریان و... ضمن این که برخی از گویندگان جایگاه‌شان را نیز از دست دادند برای نمونه تبحر اصلی اینجانب در گویندگی آثار مستند است ولی دستمزد پایین این کار در مقابل انرژی که صرف می‌کنی هیچ‌گونه تناسبی ندارد در نتیجه در مقام یک گوینده به کار تیزر و آگهی‌های بازرگانی روی می‌آورم که در درجه پایین‌تری نسبت به حرفه اصلی‌ام قرار دارند. دوبله با کیفیت یک فیلم با جمعی از گویندگان قدر با صداهایی زیبا، شکیل و با اعتبار شکل می‌گیرد.» از نقش‌گویی‌های جالب شمشیرگران می‌توان به دوبله آثاری چون دیوانه‌ای از قفس پرید (با عنوان اصلی پرواز بر فراز آشیانه فاخته اثر میلوش فورمن)‌،‌ گویندگی‌ به جای سرخپوستی به نام رئیس در کنار گویندگی‌های درخشان ناصر طهماسب (با نقش‌آفرینی جک نیکلسن در نقش مک مورفی)‌، رفعت هاشم‌پور (پرستار راچت)‌، خسرو خسروشاهی، ناصر نظامی و... سریال شرلوک هلمز و نقش‌گویی به جای شخصیت پروفسور موریارتی (با بازی اریک پورتر)‌، سریال جنگ سرد (افسر آلمانی)‌ و غیره می‌توان نام برد. اما در این بین صدای با طنین شمشیرگران به دوبله آثار مذهبی ــ  تاریخی حال و هوای دیگری داد که اغلب به شخصیت‌های برجسته صدر اسلام تعلق داشت از جمله در دوبله سریال امام علی(ع)‌ (بـه سـرپـرسـتی بهرام زند)‌ شمشیرگران علاوه بر نقش‌گویی به جای شخصیت‌هایی چون عقیل، فرمانده سپاه خوارج و نیز سخنان امیرالمومنین(ع)‌ که هر کدام را با لحن متفاوتی اجرا کرد، در مقام راوی مجموعه با لحنی بسیار دلنشین وقایع دوره خلافت حضرت را روایت نمود که در کارنامه شمشیرگران حکم شاهکار را دارد که این نکته با قلم ظریف و هوشمندانه داود میرباقری در سریال امام علی(ع)‌ تبدیل به اثری نامیرا و تاثیرگذار شد، به مانند روایت واقعه‌ای این‌چنین: «در مکه مشتری سرخ موی ظهور کرد به نام عسکر؛ این شتر و شترسوار پرچم خونخواهی از خلیفه مقتول برداشتند. از یکسو طلحه و از سویی فرزندان امیه که عمارت از کف داده بودند، خزانه‌های غارتی را بر پشت اشتران بستند و رهسپار مکه شدند، معاویه آتش بیار این معرکه شد. به طلحه و زبیر نوشت چنانچه علی را بردارید، بیعت خود و شامیان را دارید.» شمشیرگران در این باره می‌گوید: «علاقه زیادی به آثار مذهبی دارم. به هنگام حضور در دوبله سریال روایت عشق خیلی خوشحال شدم که از سوی مدیر دوبلاژ مجموعه برای نقش‌گویی فرمایشات سیدالشهدا(ع)‌ انتخاب شدم که مصادف بود با ناراحتی که برای حنجره‌ام ایجاد شده بود.  ابتدا خواهش کردم که با این گرفتگی در صدا اجرایی نداشته باشم چون نمی‌‌توانستم با تن بالا صحبت  کنم ولی شادوران مقبلی گفتند که نیاز نیست بلند صحبت کنی خیلی آرام و با آرامش دیالوگ‌هایت را بگو چون با توجه به حساسیت‌های حاکم بر جامعه نیاز به صدایی گرم و تا حدودی ناشناخته داریم تا مردم پذیرا شوند. برای نریشن سریال امام علی(ع)‌ که خود میرباقری و محسن روشن (طراح صدا مجموعه)‌ حضور داشتند که برای ارائه بهترین کار، دست گروه باز بود که با فراغ بال این کار شاخص را نیز به سرانجام رساندیم.» بعد از نمایش سریال امام علی(ع)‌، اکثر تیزرهای مذهبی تلویزیون با صدای شمشیرگران در شبکه‌ها به نمایش درآمد که در این زمینه عبارت السلام علیک یا... را با شور خاصی می‌گوید. مستندهای میراث زمین، شبیخون و بویژه اروپا در قرن بیستم که در سیزده قسمت با مدیریت و صدای شمشیرگران (به جای صدای پیتر یوستینف و با همراهی ژرژ پـطروسی در نقش صدای پاتریک واتسن)‌ از نمونه‌های مثال‌زدنی دوبله آثار مستند در تلویزیون هستند و علاقه‌مندان به دوبله انیمیشن از خسرو شمشیرگران در دوبـلـه کـارتـون‌‌هـایـی چـون سـه تـفـنـگ‌دار، شیرشاه (نقش‌گویی به جای کاراکتر اسکار که تناسب زیبایی داشت با صدای نسخه اصلی فیلم که جرمی آیرونز آن را ایفا کرده بود)‌ و... خاطرات خوشی دارند. «اعتقاد زیادی به اعتبار صدایم دارم در نتیجه تنها سعی می‌کنم در کارهای شاخص حضور داشته باشم و باید از این معضل جلوگیری کرد که گویندگان با تجربه و پیشکسوت در گذر ایام خانه‌نشین شوند چرا که از سرمایه‌های این ملت هزینه شده تا گوینده‌ای به مرحله فعالیت پرثمر برسد در نتیجه باید از تجربیاتشان بهترین بهره را برد نه این که در خاموشی و انزوا فراموش شوند.» برای علاقه‌مندان دوبله هنوز هم گفتن جمله «دوبله شده در ...» از زبان شمشیرگران در تیتراژ فیلم‌ها، فراموش‌نشدنی است.

نیروان غنی‌پور