نخستین مرد آوازی رادیو در ایران

با آمدن ضبط مغناطیسی به رادیو، ادیب خوانساری نیز برای ماندگاری آثارش برای آرشیو رادیو، بسیاری از آثار خود را برای رادیو ضبط کرد؛ اما به سبب دشمنی که یکی از موسیقیدانان آن زمان به نام مشیر همایون، شهردار و رئیس شورای موسیقی رادیو با ادیب خوانساری داشت، تمامی آثار ضبط شده که فعالیت 10‌ساله ادیب بود از آرشیو رادیو پاک شد و همین موضوع ضربه سنگینی به ادیب خوانساری وارد و او همکاری خود را با رادیو قطع کرد و رادیو را از هنر، علم و توانمندی که در آواز و شناخت دستگاه‌های موسیقی داشت، بی‌نصیب گذاشت.

سال 1334 با تغییر در برنامه‌های رادیویی و حضور داوود پیرنیا در برنامه‌های تخصصی موسیقی، از ادیب خوانساری برای همکاری مجدد با رادیو دعوت شد که در این سال‌ها ادیب خوانساری علاوه بر آن‌که از بزرگان موسیقی آوازی در ایران محسوب می‌شد و صدایش از ماندگارترین‌های آواز رادیو بود، بر اجراهای دیگر هم نظارت می‌کرد و بدین ترتیب سطح کیفی موسیقی آوازی در رادیو طی آن دوران  که ادیب خوانساری ناظر بر ضبط‌ها و فعالیت‌های رادیویی بود  در رده بسیار موفق و حرفه‌ای قرار گرفت.

با این‌که بسیاری از آثار شاخص ادیب خوانساری با دشمنی همایون از آرشیو رادیو پاک شد، اما پس از سال 1334 مجموعه‌ای از آثار ادیب که با همراهی استادانی چون ابوالحسن صبا، گلپا، ایرج، بنان، اسدالله ملک، حسن کسایی، رضا ورزنده و بسیاری از موسیقیدانان رادیو در آن سالهاست، در آرشیو رادیو به یادگار مانده است.

به گفته رضا مهدوی، کارشناس موسیقی و از برنامه‌سازان موسیقایی در رادیو، در دوره‌ای که صدای ادیب از رادیو پخش می‌شد به سبب آن‌که مکتب این موسیقیدان از بهترین، شیواترین و رساترین بیان آوازی موسیقی ردیف (بویژه در بعد لحن و سبک)‌ است، ناب‌ترین نمونه تفکیک شده مکتب آوازی اصفهان و آوازی تهران بنا نهاده شد که این مهم در تشویق و ترغیب جوانان مشتاق آن دوره به آواز ایرانی  که در حال فراموش شدن بود  موثر افتاد. این اقدام یک حرکت عظیم رسانه‌ای بود که اثرات شایان آن امروزه نیز مشهود است؛ چرا که بسیاری از متاخران آواز ایران پس از او از جملات آوازی و انتخاب صحیح شعری او الگوبرداری کرده‌اند و آواز ادیب را به عنوان نمونه‌ای شاخص در سرفصل‌های دانشگاهی و تحقیقاتی برای اثبات دقیق‌تر پیشینه و حال موسیقی آوازی ایران مورد ارزیابی و آنالیز قرار داده‌‌اند. استاد اسماعیل ادیب خوانساری از پیشکسوتان آواز ایران در رادیو که اجراهای زنده رادیویی وی از برجسته‌ترین فعالیت‌های آوازی رادیویی بود، ششم فروردین ماه سال 1361 از دنیا رفت.

الهام نادری‌فرید