بیماری‌های‌ مشترک بین انسان و حیوان‌

بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان از هر دو جنبه اقتصادی و بهداشت عمومی، اهمیت ویژه‌ای دارند. طی
30 ‌سال اخیر بسیاری از بیماری‌های عفونی جدید شایع شده که بخش وسیعی از آنها زئونوز هستند. البته تعدادی از این بیماری‌ها برای ‌اولین بار ظاهر شده، در حالی که بسیاری از آنها پس از دوره‌های خاموشی بار دیگر تظاهر یافته‌اند. در این میان برخی عوامل ‌جدید بوده و بعضی دیگر ممکن است در نتیجه تحولات و تغییراتی به شکلی تازه تظاهر یابند. به عنوان مثال، از نظر تاریخی ‌در هر دوره 10 تا 12 سال تغییر ژنتیکی در ویروس آنفلوآنزا وقوع می‌یابد که چنین تغییر ژنتیکی در سال 1918 به گسترش ‌جهانی بیماری و 500 هزار مورد مرگ در ایالات متحده امریکا و 20 میلیون نفر در سرتاسر دنیا منجر شد.‌

به طور کلی زئونوزها به گروه‌های مختلف براساس نوع عامل بیماری تقسیم می‌شوند که به طور مثال می‌توان موارد زیر را نام ‌برد.‌

بیماری‌های باکتریایی: سالانه میلیون‌ها نفر در سراسر جهان به بیماری‌های قابل انتقال از راه غذا از قبیل سالمونلا و ‌کییلوباکتریوز مبتلا می‌شوند که علائم کلی شامل تب، اسهال، درد شکم و استفراغ و تهوع را به همراه دارد. از سایر بیماری‌های ‌مهم باکتریایی می‌توان شاربن یا سیاه‌ زخم، بروسلوز یا تب مالت، سل و مشمشه را نام برد.‌

سیاه‌زخم ازجمله بیماری‌های مهمی است که عامل آن باکتری باسیلوس آنتراسیس است که به شکل هاگ بیش از 30 سال در ‌خاک زنده می‌ماند. این بیماری در دام صددرصد کشنده بوده و در انسان به سه فرم ریوی، پوستی و گوارشی دیده می‌شود.

برای پیشگیری حیوانات از این بیماری، سازمان دامپزشکی کشور دام‌های حساس خصوصا گوسفند، بز، گاو، اسب و شتررا ‌علیه این بیماری به طور سالانه واکسینه (مایه‌کوبی) می‌کند.‌

بیماری سل نیز از جمله بیماری‌های مهم قابل انتقال بین انسان و گاو است که عامل بیماری، از دام مبتلا، به انسان انتقال پیدا می‌کند. انتقال آلودگی در انسان می‌تواند باعث مننژیت، عفونت دستگاه تناسلی، سل ‌پوستی و استخوانی شود. برای پیشگیری از این بیماری، دام‌های واجد شرایط در دامداری‌های تحت پوشش به طور منظم ‌آزمایش می‌شوند و در صورت مواجهه با دام‌های راکتور مثبت، ضمن حذف و کشتار آنها، اقدامات بهداشتی و قرنطینه‌ای واحد ‌مورد نظر را تقویت کرده و آزمایش‌ها را در فواصل معینی انجام می‌دهیم تا گله فاقد دام راکتور شود.‌

بیماری بروسلوز یا تب مالت نیز بیماری واگیری است که در گاو، گوسفند، بز و خوک موجب سقط جنین و کاهش تولید می‌شود. ‌این بیماری در بسیاری از نقاط جهان وجود دارد و بیماری در انسان به صورت تب مواج، درد مفاصل، عفونت‌های مزمن، درد ‌کمر و... است.‌

علت اصلی بروز بیماری در انسان، تماس مستقیم با دام و ترشحات آلوده دام عفونی و مصرف فرآورده‌های لبنی غیرپاستوریزه ‌خصوصا خامه و پنیر و بستنی غیر پاستوریزه است. اساس شناسایی دام‌های آلوده در ایران، استفاده از آزمایش‌های سرمی در ‌کشت جنین سقط شده است که به طور منظم بر اساس استراتژی‌های تعریف شده سازمان دامپزشکی کشور، دام‌های واجد شرایط ‌آزمایش شده و  دام راکتور بروسلوزی شناسایی و نسبت به حذف و کشتار آنها اقدام می‌شود. از سوی دیگر برای ایجاد ایمنی ‌در دام‌ها و پیشگیری از بیماری در دام‌ها نسبت به واکسیناسیون گاو، گوسفند و بز اقدام می‌شود که نوع واکسن مصرفی و نوع ‌دام و سن دام تعیین‌کننده نوع واکسن مصرفی است.‌

مشمشه نیز یکی از بیماری‌های مهم قابل انتقال بین انسان و تک سمی‌ها مثل اسب است. این بیماری واگیردار و عفونی به شکل ‌مزمن یا حاد در تک سمی‌ها مطرح است. اکیپ‌های مبارزه با بیماری‌های دامی سازمان دامپزشکی به طور منظم نسبت به ‌آزمایش اسب‌های مراکز پرورش اسب و باشگاه‌های سوارکاری موجود در کشور اقدام می‌کند که در چند سال گذشته حتی مورد ‌مشکوکی در استان تهران گزارش نشده است.‌

بیماری‌های انگلی: از بیماری‌های انگلی قابل انتقال بین انسان و حیوان به بیماری‌های ناشی از کرم‌های پهن انگلی مانند سیستی ‌سرکوز و کسیت هیداتیک می‌توان اشاره کرد.

بیماری‌های ویروسی: از بیماری‌های ویروسی قابل انتقال بین انسان و حیوان بیماری هاری را به عنوان یکی از کشنده‌ترین ‌بیماری‌ها می‌توان نام برد که کشندگی صد درصد داشته و به علت گزش توسط حیوانات هار به انسان منتقل می‌شود. این حیوانات ‌شامل تمامی حیوانات خونگرم و از همه مهمتر سگ‌سانان و گربه‌سانان (سگ، گرگ، روباه، شغال، گربه و...) می‌شود.‌

تخمین زده می‌شود سالانه در سراسر جهان حدود 55 هزار نفر که عمدتا کودک هستند به علت هاری می‌میرند.‌

از دیگر بیماری‌های نوپدید و بازپدید می‌توان به‌‌ (CCHF) تب خونریزی دهنده کریمه  کنگو، (‌RVF) تب دره ریفت و ‌همچنین آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان اشاره کرد که در این میان آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان با توجه به این که در طیور تا صد ‌در صد می‌تواند تلفات بدهد و در جوامع انسانی نیز مخاطرات غیر قابل جبران به همراه داشته باشد، اهمیت ویژه‌ای در 3 سال ‌اخیر پیدا کرده است و مجامع بهداشتی بین‌المللی مانندOIE ، FAO ‌به دنبال یافتن راه‌حلی برای مقابله با این بیماری هستند.

دکتر داوود امان اللهی
رئیس اداره آموزش اداره کل دامپزشکی استان تهران‌