نهیب بهارستان به آموزش عالی

سخنرانی وزیر علوم در مجلس دیروز با طرح آمار تولید ۵۰هزار محصول علمی آغاز شد؛ آماری چشمگیر که می‌تواند نشانه‌ای از رشد کمی پژوهش در دانشگاه‌ها باشد. اما آیا همه این محصولات به مرحله کاربردی رسیده‌ یا صرفا در قالب مقاله و طرح‌های نیمه‌تمام باقی مانده‌ است؟ سیمایی‌صراف این رقم را نشانه پویایی علمی و گسترش فعالیت‌های فناورانه دانست و تأکید کرد: ماموریت‌گرایی دانشگاه‌ها گامی برای تبدیل دانش نظری به فناوری‌های کاربردی است. در مقابل محمد منان‌رئیسی، نماینده قم این آمار را نشان‌دهنده پراکندگی و فقدان جهتگیری هدفمند دانست و گفت: بخش بزرگی از محصولات علمی کشور، عملا به مرحله اثرگذاری اجتماعی و اقتصادی نمی‌رسد. یکی ازنکات کلیدی سخنان وزیر، تأکید بر محول شدن مأموریت‌های ملی به دانشگاه‌ها بود؛سیاستی که هدف آن تبدیل دانشگاه‌ها به بازوی فکری و فناورانه دولت است اما نماینده قم این سیاست را واگذاری بدون پشتیبانی دانست و تأکید کرد: تا زمانی که نظام آموزش عالی از نظر بودجه، ساختار و ارتباط با صنعت اصلاح نشود، مأموریت‌گرایی بیشتر شعاری نمادین است، زیرا دانشگاه‌ها هنوز برنامه منسجمی برای حل مسائل کشور ندارند.
 
پیوند علم و جامعه؛ حلقه مفقوده آموزش عالی
 روز گذشته وزیر علوم، دانشگاه‌ها را نهادهایی پویا و پاسخگو به نیازهای جامعه توصیف کرد اما واقعیت میدانی نشان از فاصله میان دانشگاه و جامعه دارد. پژوهش‌ها اغلب در مرزهای علمی می‌مانند و کمتر به عرصه سیاست‌گذاری یا حل مشکلات اجتماعی می‌رسند. ‌رئیسی هم توضیح داد: دانشگاه‌ها هنوز با مسائل واقعی کشور پیوند نخورده‌اند و ظرفیت علمی بلااستفاده مانده است. تحلیلگران هم این گسست را ناشی ازضعف نظام تعریف پروژه‌های ملی، کمبود انگیزه در بدنه علمی و نبود ارتباط مؤثر میان نهادهای تصمیم‌گیر و جامعه دانشگاهی می‌دانند. از سوی دیگر، آمارهای رسمی از کاهش تدریجی حمایت‌هااز آموزش عالی خبر می‌دهند؛سهم این حوزه ازبودجه عمومی از۴ درصد درسال۱۳۹۸ به ۲.۸۲ درصد در لایحه ۱۴۰۴ رسیده و بودجه دلاری دانشگاه‌ها نیز طی یک دهه حدود ۵۰ درصد کاهش یافته است. ‌ رشد تعداد مقالات علمی اگرچه نشانه پویایی است اما زمانی ارزش دارد که به بهبود زندگی و فناوری منجر شود. نماینده قم هشدار داد نظام علمی کشور بیش از اندازه به آمار وابسته شده و کمیت‌گرایی جای کیفیت‌گرایی را گرفته است. او یادآور شد: در دو دهه گذشته حجم مقالات ۹ برابر شده اما سهم آن در رشد اقتصادی محسوس نیست. از میان ۷۵۰ هزار مقاله ۱۰سال اخیر، کمتر از ۲ درصد به ثبت اختراع استناد شده و بیش از ۹۸ درصد تأثیری در خلق ثروت نداشته‌ است.
 
تصویر متناقض ارتباط دانشگاه با صنعت
وزیر علوم از افزایش همکاری دانشگاه‌ها با صنعت سخن به میان آورد و گفت که تعداد قراردادها از ۱۱ هزار به ۱۳ هزار رسیده اما نماینده قم نظر دیگری را مطرح کرد:‌ در دانشگاهی با ۳۴۰ عضو هیأت علمی فقط۹ نفر قرارداد صنعتی دارند و در دانشگاهی بابودجه مشابه فقط۳۰میلیارد تومان قرارداد فعال است.اوهمچنین درباره بودجه۱۲۰همتی پارک‌های علم و فناوری پرسید که چه میزان آن به فناوری و ثروت تبدیل شده است. در پاسخ، وزیر علوم عنوان کرد: آمار همکاری‌ها در حال افزایش است و بخش زیادی از قراردادها هنوز ثبت نشده است.‌ ‌نشست اخیر مجلس با وزیر علوم نشان داد نظام آموزش عالی اکنون در نقطه‌ای حساس قرار دارد؛ جایی که فراتر از آمار، میان رشد کمی علم و اثرگذاری واقعی آن پیوندی قوی برقرار شود. دیروزمجلس از پاسخ‌های وزیر علوم به‌صورت مشروط اقناع شد و به سیمایی‌صراف فرصت سه ماهه داده است تا برنامه عملیاتی دانشگاه‌ها برای کنشگری مؤثر در مسائل ملی را اجرایی کند؛ آزمونی که این بار عملکرد وزارت علوم را نه روی کاغذ بلکه در ترازوی عمل می‌سنجد؛ آزمونی که یا موجب مأموریت‌گرایی دانشگاه‌ها و پیوند علم با نیازهای جامعه می‌شود یا همچنان علم را در حد یک سرمایه غیرمولد باقی می‌گذارد.