هوای پاک مهمان زودگذر شهرها!

هنوز ماه اول پاییز به پایان نرسیده و سرما وارد شهرها نشده که شاخص کیفیت هوا در بسیاری از استان‌های کشور وارد شرایط ناسالم شد.طی روزهای اخیر سازمان هواشناسی کشور برای ۲۱استان از جمله تهران، البرز، اصفهان، خراسان رضوی، خوزستان و کرمان به‌دلیل ‌وزش باد شدید و خیزش گرد و خاک و افزایش غلظت آلاینده‌ها‌ هشدار سطح نارنجی صادر کرد. این پدیده باعث کاهش کیفیت هوا و دید افقی شده است .در این میان و از اوایل مهرماه وضعیت آلودگی هوای مشهد بسیار متغیر و حاکی از یک شرایط ناپایدار بوده است. این شهر طی روزهای اخیر روزهای بسیار آلوده‌ای را تجربه کرده به‌طوری که شاخص لحظه‌ای کیفیت هوا به عدد ۲۴۴ هم رسید و در محدوده بنفش یا خیلی ناسالم قرار گرفت. میانگین کیفیت هوا هم ۱۶۴ و در شرایط قرمز ناسالم برای همه است. این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که پس از یک بهبودی موقت، آلودگی چنان گریبان مشهد را چسبیده که مدارس را به تعطیلی کشانده و به شهروندان اعلام شده حتی اگر می‌توانند داخل ماشین هم قرار نگیرند.  حالا در مشهد دیگر کسی به گروه‌های حساس هشدار نمی‌دهد. چون سالم‌ترین شهروندان هم در عوارض آلودگی شدید قرار دارند.  البته اگر روزهایی هم اوضاع کمی بهتر می‌شود به‌خاطر وزش باد است نه اجرای سیاست‌ها و مراعات شهروندان برای خارج نکردن خودروهای‌شان از پارکینگ. این نوسانات سریع نشان می‌دهد چگونه وزش باد ملایم یا یک تغییر جوی کوچک می‌تواند به‌طور موقت شرایط را بهبود بخشد اما با تثبیت شرایط جوی پاییزی‌ آلودگی به‌سرعت بازمی‌گردد. 
   
بحران بزرگ زیست‌محیطی 
برای درک عمق بحران آلودگی هوا، به‌ویژه پدیده ریزگردها باید به مشکلات ساختاری و زیست‌محیطی بزرگ‌تری که استان‌ها با آن دست به گریبانند نگاه کرد. 
به گفته حسنا صبوریان‌ کارشناس محیط زیست، ایران با اقلیمی خشک یکی از کشورهای آسیب‌پذیر در برابر تغییرات اقلیمی است.او به ‌جام‌جم‌ می‌گوید: ‌پیش‌بینی‌ها حاکی از افزایش دما، تغییر الگوهای بارش و تکرار رویدادهای شدید آب و هوایی است. دوره‌های طولانی خشکسالی و به‌دنبال آن بارش‌های شدید، مجموعه‌ای از فجایع ایجاد می‌کنند که بازیابی را دشوار می‌سازد. 
این کارشناس محیط زیست ادامه می‌دهد: ‌کمبود آب هم به یک مسأله حیاتی تبدیل شده است. تغییرات اقلیمی و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، دسترسی به آب شیرین را کاهش داده و منجر به خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها شده است. خشک شدن دریاچه ارومیه نمونه‌ای بارز است که اکنون به کانونی برای تولید ریزگردهای نمکی تبدیل شده و پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده طوفان‌های نمک این اکوسیستم، محیط پیرامون را آلوده کند.با این‌که در روزهای بسیار آلوده، تردد خودروهای شخصی در مراکز شهرها به‌ویژه کلانشهرهایی مانند مشهد، تبریز، اراک و تهران محدود می‌شود‌ اما باز هم در عرض چند روز همه چیز به روزهای قبل و خطرناک بازمی‌گردد.باید بپذیریم وضعیت آلودگی هوای مشهد و دیگر کلانشهرهای ایران در پاییز امسال تنها یک هشدار نیست‌ بلکه زنگ خطری برای یک بحران زیست‌محیطی عمیق‌ است. این بحران ریشه در مسائل ساختاری مانند تغییرات اقلیمی، مدیریت ناپایدار منابع آب و وابستگی به سوخت‌های فسیلی دارد. حل این معضل نیازمند اراده‌ای جدی، مدیریت یکپارچه و اجرای همزمان راهکارهای کوتاه‌مدت برای کاهش آسیب‌های سلامت و راهبردهای بلندمدت برای درمان ریشه‌ای است. تنها در این صورت می‌توان امید داشت هوای پاک‌ دیگر مهمان فصلی و زودگذر شهرها نباشد‌ بلکه به حق همیشگی تمامی شهروندان تبدیل شود.