درخت انجیلی فسیل زنده هیرکانی و یادگار عصر یخبندان

قدیمی‌ترین گونه‌های گیاهی بومی هیرکانی باقیمانده از دوره سوم زمین‌شناسی با عنوان علمی «پاروتیا پرسیکا»، درخت انجیلی نام دارد.

این درخت کهن را می‌توان یکی از بازماندگان عصر یخبندان دانست که حداقل از ۱۷ هزار سال پیش وجود داشته و به نوعی فسیل زنده محسوب می‌شود. چون فسیل آن در برخی کشورهای اروپایی یافت شده است.

اَنجیلی یا درخت چوب‌آهنی (نام علمی Parrotia persica)، درختی بومی جنگل‌های هیرکانی یا شمالی  ایران است. نام آن به افتخار فریدریش پاروت گیاهشناس آلمانی انتخاب شده‌است. برخی دیگر هم معتقدند که میوه این درخت شبیه به منقار طوطی بوده و به همین دلیل نام Parrotia را از نام انگلیسی این پرنده یعنی Parrot بر روی این درخت گذاشته‌اند. اما تصور اصلی و قوی تر آن است که نام این درخت از نام همان گیاه شناس آلمانی گرفته شده است. در پارک جنگلی هیرکانی النگدره گرگان که انحصاری ترین پارک جنگلی طبیعی درون شهری ایران است به وفور یافت می شود. انجیلی در جنگل‌های هیرکانی ثبت شده میراث‌طبیعی یونسکو سال ۲۰۱۹  از سواحل آستارا تا گلیداغ  استان گلستان انتشار دارد و از جلگه‌های ساحلی دریای خزر تا ارتفاعات میان بند  امتداد می‌یابد.

انجیلی درختی است زیبا با قامتی بلند و به ۲۵ متر می‌رسد. در این درخت کهن برگ‌های نورسیده بنفش مایل به قرمز هستند و سپس در تابستان به رنگ سبز تیره و درخشان تبدیل می‌شوند و سرانجام در پاییز برگ‌های درخشان به رنگ‌های مختلفی مانند زرد پررنگ، نارنجی سوخته و پررنگ و قرمز روشن می‌گرایند و این تنوع رنگ مناظر زیبا و‌بدیعی را ایجاد می‌کند. چوب انجیلی بسیار سخت بوده و به این دلیل در زبان تالشی‌به آسوندار یا همان درخت چوب آهنی معروف است.

تنه این درخت به قدری محکم و قوی است که در زبان های دیگر آن را چوب آهنین (Iron Wood) و آذری زبانها دمر آغاجی نام نهاده اند. درخت رنگ برگ های خود را برای مدت بسیار طولانی نگه می دارد و تغییر رنگ ها مخصوصا در فصل پاییز چنان زیباست که شاید فکر کنید چندین درخت به هم متصل شده اند.

وقتی خزان به تمام درخت ندیده است می توانید رنگ سبز برگ ها را در کنار همه‌ی رنگ هایی که نمود فصل پاییز هستند را در یک تک درخت انجیلی در پارک جنگلی هیرکانی النگدره گرگان مرکز استان گلستان مشاهده کنید. برگ های آن به طور متناوب رشد می کنند که بین ۶ تا ۱۵ سانتی مترطول و ۳ تا۴ سانتی متر عرض دارند. علاوه بر برگ ها، تنه درخت انجیلی نیز بسیار قابل توجه است. تنه آن قطور و به شکل های خاصی دیده می شود که نتیجه جوش خوردن شاخه هایی است که به هم رسیده اند. اگر چند درخت انجیلی در مجاورت یکدیگر قرار بگیرند، معمولا از محل تنه به یکدیگر جوش می‌خورند. اگر چه حتی تنه درختان مجزا باشند، اما به ظاهر در قالب یک تنه واحد و تنومند، کلونی‌ای از درختان را تشکیل می‌دهند و به همین‌خاطر برخی لقب سرباز هیرکانی به آنها داده اند. این گونه با توجه به نقش و نگارهای باستانی در تنه، برخلاف سایر درختان استوانه‌ای نیست و پوستی جداشونده و خالدار دارد. این فسیل زنده پروسه رشد بسیار کند و آرامی دارد. پس اگر  یک درخت انجیلی تنومند را در مقابل خود مشاهده کردید، باید بدانید که رنجها پشت سر کشیده تا به این قد و قامت رسیده است. جالب است که بدانید که هر یک متر از درخت انجیلی، تقریباً به یک سال و نیم زمان احتیاج دارد. شاخه ‌های این درخت هم تقریباً بعد از دو سال به حالت قطری رشد و نمو خود را شروع کرده و به یکدیگر پیوند می‌ خورند.

درست شبیه عضوی منسجم از یک تنه که با ظرافت هرچه تمام‌ تر جوش خورده و یکی شده ‌اند. همچنین باید بدانید که رشد طولی و عرضی این درخت دقیقاً مانند یکدیگر بوده و اگر درختی را با ارتفاع ۱۰ متر مشاهده کردید بدون شک قطر شاخه‌ هایش نیز ۸ متر است.

تنه درخت انجیلی نیز به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز است. سطح این درخت صاف و صیقلی شده با لکه‌های قهوه‌ای روشن تا کرم‌رنگ است.

این درخت پهن برگ بوده و نقش بسزایی در کاهش سرعت قطرات باران دارد به همین خاطر علاوه بر جلوگیری از فرسایش خاک در تغذیه آب آبخوانهای زیر زمینی نیز نقش مهمی دارد.

نویسندگان : محمد اسماعیل اسدی و سید محمد واعظ موسوی، پژوهشگران دوستدار محیط زیست