این گنج بی‌پایان

ازاین شاعر شهیر ودیگر بزرگان شعر و ادب ایران در رادیو و تلویزیون درقالب‌های مختلف آثاری تولید و روانه آنتن شده‌؛ آثاری نظیر تله‌فیلم، برنامه‌های تحلیلی، مجموعه‌های نمایشی و...در ادامه برخی از این تولیدات را بررسی کردیم و درباره سهم ادبیات فارسی از آنتن تلویزیون گفتیم. 

آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا؟
۲۱ آذر سال ۱۳۸۶ سریالی روی آنتن شبکه دو سیما رفت که زندگی سیدمحمدحسین بهجت‌تبریزی ملقب به شهریار را از کودکی تا بزرگسالی روایت می‌کرد. سریال شهریار را کمال تبریزی کارگردانی کرد. این اثرمحصول سیمافیلم بود. تصویربرداری این پروژه از۲۶اردیبهشت۱۳۸۴ درتبریزوتهران کلیدخورد که درپایان شهریور۱۳۸۵پس ازاتمام مراحل تصویربرداری وارد مرحله تدوین و فنی شد. نقش شهریاررادرسه دوره سنی این شخصیت سه بازیگر برعهده داشتند.جوانی و میانسالی این شخصیت را به ترتیب اردشیر رستمی و زنده‌یاد سیروس گرجستانی ایفا کردند.درآمیختگی اشعار شهریار با سکانس‌های این روایت و همچنین پایبندی هر قسمت که با قرائت شعری از شهریار متناسب با حال و هوای قصه، فضایی شاعرانه به سریال بخشیده بود، نورپردازی خاص با القای فضای قدیمی و عرفانی و رنگ تصویر متفاوت نیز از ویژگی‌های قاب‌های این سریال بود. داستان این مجموعه تلویزیونی از اواخر دوره حکومت قاجار روایت می‌شود.سیداسماعیل، یکی از وکلای مشهور تبریز که در جنگ وشورش این شهر، چند فرزند خود را از دست داده، پس از به دنیا آمدن فرزندی ازهمسرش، کوکب خانم تصمیم می‌گیرد برای حفظ فرزند آخر خود، او را به روستای خوشکناب نزد خواهرش بفرستد. مردی که بعدها به شهریار معروف می‌شود تا پایان دوره کودکی دراین محل می‌ماند و در این سال‌ها با ابراهیم ادیب آشنا می‌شود؛ مردی که بعدها در زندگی او تأثیر زیادی دارد.در بخش‌هایی از قصه شاهد به تصویر کشیدن شخصیت دیگر شاعران و ادبای فارسی همچون ملک‌الشعرای بهار، میرزاده عشقی، ایرج میرزا، عارف قزوینی و... بودیم. نقش ملک‌الشعرای بهار را سعید نیکپور بازی کرد. نقش میرزاده عشقی را رحیم نوروزی برعهده داشت و ایفاگر نقش عارف‌قزوینی زنده‌یاد احمد آقالو بود. زنده‌یاد بیژن افشار هم نقش ایرج‌میرزا را بازی کرد. 
 
گشتی در «سرزمین شعر»
به‌تازگی فصل دوم برنامه «سرزمین شعر» راهی آنتن شده است؛ برنامه‌ای به تهیه‌کنندگی علی زارعان در شبکه چهار و دو سیما که نگاه ویژه‌ای به شعر و شاعران دارد. فصل اول برنامه در ماه رمضان اخیر از شبکه چهار پخش شد و فصل جدید با تغییراتی از ۱۷ شهریور رنگ آنتن دیده است.فصل دوم این برنامه،باحضور۴۰شاعر و با حضور تماشاچی اجرا می‌شود. همچنین شاعران برتر افغانستان در هر قسمت حضور دارند.ناصر فیض، علیرضا قزوه، محمدکاظم کاظمی، علی‌محمد مؤدب و محمدمهدی سیار داوران برنامه هستند و امیرحسین مدرس اجرای برنامه را به‌عهده دارد. همچنین علیرضا افتخاری، مانند فصل قبل در برنامه حاضر است. سرزمین شعر در‌۲۰ ‌قسمت ۷۰دقیقه‌ای ازشنبه تا سه‌شنبه ساعت۲۱ ازشبکه چهار سیما وساعت۲۳:۱۵ازشبکه دوسیما پخش می‌شود. همچنین خلاصه برنامه چهارشنبه ساعت۲۱ روی آنتن شبکه چهار می‌رود. «سرزمین شعر» اولین رقابت جدی و مبتنی‌بر نقد و نظر تخصصی درحوزه شعرمعاصر ایران است که درآن شش شاعر با یکدیگر به رقابت شعری می‌پردازند و اشعارشان توسط کارشناسان متخصص و بنام حوزه شعر و ادبیات مورد داوری قرار می‌گیرد. زارعان دراین‌باره به جام‌جم گفت: برنامه‌های در حوزه شعر را می‌توان دسته‌بندی کرد؛ برنامه‌های به بهانه شعر، درباره شعر و برای شعر. خیلی ازبرنامه‌ها برای شعر نیستند و بیشتر به بهانه شعر و درباره شعر هستند. مثلا برنامه‌هایی نظیر مشاعره حافظه‌سنجی و بهانه شعر. برنامه‌ای که به تفسیر مثنوی می‌پردازد درباره شعر است. این تقسیم‌بندی راازآن جهت عرض می‌‎کنم که بتوانیم برای تعالی برنامه‌ها در حوزه شعر و ادبیات تلاش طبقه‌بندی‌شده انجام دهیم. برنامه‌های برای شعر برنامه‌هایی هستندکه وقتی مخاطب می‌بیند رغبت قلبی پیدا کند، شعربگوید یا کشفی در این حوزه داشته باشد که مبتنی‌بر خلاقیت خواهد بود. برنامه «سرزمین شعر» هم برای شعر است.
 
روایتی از «مرگ یک شاعر»
اززندگی میرزاده عشقی، شاعر ایرانی که در دوره قاجار زندگی کرد،یک تله‌فیلم ساخته شده است.این فیلم تلویزیونی محصول ۱۳۸۸ با عنوان «مرگ یک شاعر» راحسن هدایت کارگردانی کرد. فیلمبرداری بخش اعظمی از تله‌فیلم مرگ یک شاعر در قزوین انجام شد. حسن هدایت در زمان تصویربردای با اشاره به موضوع این تله‌فیلم که با هدف نمایش زندگی و شخصیت میرزاده عشقی و نحوه مرگ او ساخته شد، درباره علت انتخاب این شخصیت برای ساخت یک فیلم تلویزیونی گفت: میرزاده عشقی، فردی ژورنالیست و شاعر بود که اواخرسال۱۳۰۳در۳۰سالگی درمنزلش ترور شد.اودرپاسخ به این پرسش که مرگ یک شاعر بیشتر فیلمی سیاسی است یا به زندگی و شخصیت این شاعرمی‌پردازد؟ بیان کرد: بخشی از فیلم مسائل اجتماعی و سیاسی آن دوره را به‌تصویر می‌کشد و بخشی نیززندگی خصوصی میرزاده عشقی ونحوه‌ مرگ اوراروایت می‌کند.این تله‌فیلم رامحمود رضایی تهیه کرده وامیررضا دلاوری نقش میرزاده عشقی را بر عهده داشت. ساره بیات، محمد عباس‌نژاد، امیر شاپوری، مسعود لواسانی، محمود رضایی، محمد ساربان، علیرضا جاوید‌نیا و علیرضا مهران دیگر بازیگران اثر بوده‌اند. 
 
نمایی دیگر از «شهریار شعر ایران»
از آثار مستندی که با محوریت ادبیات فارسی در تلویزیون تولید و پخش شده، می‌توان به مستند «شهریار شعر ایران» اشاره کرد. این اثر شامل سخنان شهریار در معرفی خود وفعالیت‌هایش دراواسط دهه۶۰ است.شهریار در این اثر درباره سروده‌های خود، شعرهایش به زبان ترکی و استقبال از آنها در ترکیه، نواختن سه‌تار با استاد صباومسائل بسیار دیگر سخن گفته و در همین راستا با اساتید ادبیات ترکی نیز دراین مستند گفت‌وگو شده است.شهریار شعر ایران ازمحصولات قدیمی صداوسیمای مرکز تبریز است.مستند شهریار نیز اثر دیگری بود که به بررسی جایگاه شعر استاد محمد‌حسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار و ملقب به شاعر ملی می‌پردازد و از شبکه مستند سیما روی آنتن رفته است.
 
آئینه عمر  یک شاعر
سیدعلی موسوی‌گرمارودی از پیشتازان شعرآئینی ایران است. مستند« آفریدگارِ کلام» روایتی از زندگی و سلوک علمی و فرهنگی سیدعلی موسوی‌گرمارودی،چهره ماندگارزبان وادبیات فارسی تولید وروی آنتن تلویزیون رفته است.درواقع دراین مستندضمن بررسی زندگی‌واندیشه ادبی موسوی‌گرمارودی به‌روایت تنی چندازاستادان‌ومحققان برجسته ادبی کشور،بخشی ازفعالیت‌های سیاسی_ اجتماعی او در پیش و پس از پیروزی انقلاب نیز پیش روی مخاطبان قرارگرفته است.این اثر در مجموعه مستند «آئینه عمر» قرار دارد که کاری از گروه فرهنگ و اندیشه شبکه چهار سیماست. این مجموعه در قالب زندگی، سلوک علمی و فرهنگی و میراث پژوهشی ۲۶ چهره نامدار حوزه علوم انسانی، فرهنگ و هنر ایران به تصویر کشیده شده است.
 
قصه گوهر چرخ ادب
قصه زندگی پروین اعتصامی، شاعر ایرانی نیز در در قالب یک فیلم تلویزیونی به تصویر درآمد. این فیلم سال ۱۳۸۴ تصویربرداری شد. مجید حاجی‌زاده، یکی ازبازیگران این اثر است که درباره آن گفت: پروین اعتصامی درزمان حیات خودبه یک افسر قزاق دلبسته می‌شود که من در این فیلم نقش آن افسر رابازی کردم. جلیل فرجاد در نقش «فتحعلی، برادر پروین»،مهدی فقیه در نقش «پدر»، زنده‌یاد زهره حمیدی در نقش«مادر پروین» وساقی عقیلی در نقش «بی‌بی سرو»در این فیلم ایفای نقش کردند.آنا نعمتی نیز ایفاگر نقش پروین اعتصامی بود.یحیی آذرنوش،‌محسن گودرزی واسفندیار ابراهیمی دیگربازیگران این فیلم بودند.این فیلم ۹۰دقیقه‌ای به کارگردانی مرتضی احمدی هرندی و تهیه‌کنندگی علی‌اکبر محمودی به سفارش گروه ادب و هنر شبکه چهار سیما در حوزه‌ هنری تولید شد. فیلمنامه این اثر براساس کتاب «گوهرچرخ ادب» نوشته اعظم بروجردی نوشته شد و بخش‌هایی از زندگی این شاعر ایرانی به‌خصوص ۱۰ روز آخر عمر او را در برمی‌گیرد.
 
شاعر احساس 
ازدیگر آثارتلویزیونی که ادبیات فارسی را مورد توجه قرار داده وزندگی یکی ازشاعران برجسته راروایت کرده،مستند «سهراب» است.این مستند به بازنمایی گوشه‌هایی از دوره‌های کودکی، رشد و هنرهای شعر و نقاشی و نیز مرگ سهراب سپهری (۱۳۵۹ - ۱۳۰۷)، شاعرمعاصر میهن‌مان می‌پردازد و دارای بخش‌های مختلفی؛ چون دوران کودکی سهراب که با تکیه بر خاطرات و یادداشت‌های شخصی وی بازسازی شده و نقاشی‌های سپهری که از دریچه دوربین مستند محمد فکوری همراه با تحلیل نگاه این شاعر به فضاها و اشیای پیرامون خود ارائه شده است.
 
شاعر شنیدنی است 
اخیرا یکی ازشاعران بلندپایه ایرانی راازدست دادیم. زنده‌یاد محمدعلی بهمنی که حق بسیاری بر گردن شعر، ترانه و موسیقی معاصر ایران دارد. زندگی این شاعر در مستند «شاعران سرزمین من» به تصویر کشیده شد. درواقع این مستند به کارگردانی و تهیه‌کنندگی امیرعسگری برش‌هایی اززندگی محمدعلی بهمنی؛ شاعر وغزلسرای ایرانی رادربرابر دیدگان بینندگان خود قرار می‌دهد. به‌تازگی به مناسبت درگذشت بهمنی، مستند شاعران سرزمین من از شبکه مستند سیما پخش شد. محمدعلی بهمنی متولد سال ۱۳۲۱ در دزفول بود و شامگاه نهم شهریور درپی عارضه مغزی در۸۲سالگی از دنیا رفت. باغ لال، در بی‌وزنی، گاهی دلم برای خودم تنگ می‌شود، این خانه واژه‌های نسوزی دارد، شاعر شنیدنی است، چتر برای چه، خیال که خیس نمی‌شود و من زنده‌ام هنوز و غزل فکر می‌کنم از دفترهای شعر او هستند.
 
شخصیت‌هایی «چونان سرو»
مجموعه مستند «چونان سرو» با موضوع معرفی چهره‌ها و مفاخر برجسته فرهنگی، هنری و علمی کشور روی آنتن شبکه مستند رفته است. این فصل با موضوع معرفی چهره‌ها و مفاخر برجسته فرهنگی، هنری و علمی کشور پخش می‌شود و قسمت‌هایی از آن به معرفی شعرا اختصاص دارد.از مهم‌ترین چهره‌هایی که دراین مجموعه در قالب مستندهای پرتره به مخاطبان معرفی می‌شوند می‌توان به سیمین دانشور، نیما یوشیج، جلال آل‌احمد، نجف دریابندری، سیدجلال آشتیانی، محمد قاضی، قیصر امین‌پور، جلال‌الدین همایی، بدیع‌الزمان فروزانفر، اقبال لاهوری، جعفری لنگرودی و...اشاره کرد.فرشاد اکتسابی،حنیف شهپرراد،عطیه زارع،کتایون جهانگیری، محمدحسین محمدی، مسعود طاهری و...ازجمله فیلمسازانی هستند که قسمت‌های مختلف این مجموعه را کارگردانی کرده‌اند. 
 
مشاعره شیرین
برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی با محوریت ادبیات فارسی متعدد هستند، از میان‌شان می‌توان به برنامه خاطره‌انگیز مشاعره اشاره کرد. این برنامه را اسماعیل آذر اجرا می‌کرد و شرکت‌کنندگان در آن با یکدیگر در زمینه مشاعره رقابت داشتند. «قندپهلو» هم نام یک مسابقه تلویزیونی است که از شبکه آموزش ایران پخش شد. قندپهلو با موضوع شعر و ادبیات طنز با حضور شاعران طنزپرداز ایرانی به تهیه‌کنندگی امیر قمیشی، اجرای رضا رفیع و داوری شهرام شکیبا و ناصرفیض روی آنتن می‌رفت.«قندون» به تهیه‌کنندگی مجید فتاحی، نویسندگی هادی حوری و با روایت مرتضی زارع کاری از تامین برنامه شبکه نسیم هم با تمرکز بر ادبیات کلاسیک و روایت داستان‌های کوتاه از متون گذشته روی آنتن رفت. این برنامه با روایت داستان‌های کوتاه و سعی بر روان‌سازی آن به شکل طنز نمایشی داشت و به معرفی مفاخر ادبی فرهنگی، آموزش نگارش صحیح و معانی کلمات و ارائه معادل فارسی کلمات بیگانه که وارد زبان فارسی شده است، پرداخت.