شبکه‌‌های سیما نوحه‌خوان سروقامتان کربلایند

به گزارش جام جم آنلاین، رسانه ملی بعداز پشت‌سر گذاشتن ویژه‌برنامه‌های انتخاباتی، فضای رسانه را برای عزاداری حضرت سیدالشهدا (ع) آماده کرد. محرم که از راه می‌رسد، پرچم‌های عزای حسینی رفته‌رفته برافراشته می‌شود و شور حسینی (ع) گوشه‌گوشه ایران را با برپایی تکیه‌ها، هیئت‌ها و دسته‌های عزاداری فرامی‌گیرد. شبکه‌های تلویزیونی نیز همراه و هم‌نوا با خیل بیکران مردم عزادار، به‌نوعی دین خود را به مظلوم کربلا ادا می‌کنند و بنابر سنت هرساله، برنامه‌های ویژه‌ای را در گونه‌ها و سبک‌های مختلف به فراخور مخاطبان هر شبکه تدارک می‌بینند.

به گزارش روابط عمومی رسانه ملی، برنامه‌سازان و هنرمندان نیز در این ایام برنامه‌هایی درخور و شایسته را تولید و روانه آنتن کرده‌اند که مهم‌ترین آنها را مرور می‌کنیم.

شکوه روضه‌ها در خانه‌ها

روضه یکی از وجوه عزاداری در ایران است و روضه‌های خانگی در روز‌های عزای امام‌ حسین (ع) رکن ثابت مراسم و آیین‌های محرم و صفرند. از قدیم، مردم نذر می‌کردند و در یک روز مشخص از ماه یا در ایام عزاداری سیدالشهدا به خانه هایشان روضه‌خوان می‌آوردند و روضه برپا می‌کردند. برنامه «روضه خانگی» که این روز‌ها به‌مناسبت آغاز محرم روی آنتن شبکه یک سیما رفته، تلاش کرده به روضه‌های خانگی از زاویه‌ای تازه نگاه کند و حیات و نفس آنانی را به تصویر بکشد که با این روضه‌ها عجین شده‌اند. این برنامه ترکیبی که بخش‌های مختلفی دارد، مهم‌ترین بخشش مجموعه مستند‌های روضه خانگی است که برای رسیدن به ۲۶ مستند از این روضه‌ها، به استان‌های زیادی رفته و تلاش کرده روایتگر خانواده‌هایی باشد که با هر شغل و کسب‌وکاری که دارند، در خانه‌شان روضه خانگی برپا می‌کنند. برنامه «روضه خانگی» هر شب به‌مدت ۲۵ دقیقه روی آنتن شبکه یک سیما می‌رود.

محمد رحیمی، تهیه‌کننده «روضه خانگی» که تهیه‌کنندگی برنامه‌های «آفتاب شرقی» و «ماه خدا» را در کارنامه خود دارد، درباره این برنامه گفت: روضه‌های خانگی قدمتی بیش از صد سال دارند و بسیاری از ما این سنت را از مادران و پدرانمان با خود آورده‌ایم. برنامه «روضه خانگی» از چند سال گذشته روی آنتن رفته و امسال تهیه آن به عهده ما گذاشته شده است. ما نیز تغییراتی را در آن لحاظ کردیم و به مستند‌ها اکتفا نکردیم و بخش‌های گفتگو را هم به آن افزودیم.

رحیمی درباره ویژگی‌های این برنامه اظهار کرد: موضوع روضه‌های خانگی را در قالب مستند گنجاندیم و در کنار آن، دو بخش گفتگو را هم اضافه کردیم.

به‌گفته این تهیه‌کننده، گفتگو با مداحان شناخته‌شده در تهران و شهرستان‌ها یکی از بخش‌های این برنامه است و در کنار مستند‌ها بخشی را به همراهی شخصیت‌های سیاسی، فرهنگی و هنری با برنامه و گفتگو با آنها اختصاص داده شده است.

وی با بیان اینکه هدف مجموعه از تولید مستند‌های روضه خانگی، خانه‌هایی بود که اهالی خانه در عین اینکه سکونت دارند، در آن خانه هم روضه برپا می‌کنند، توضیح داد: به‌سراغ روضه‌های با قدمت بالا در خانه‌هایی رفتیم که خانواده در آنجا زندگی می‌کند و برپایی روضه بخشی از روال زندگی‌شان است. البته در مستند‌هایی که از روضه خانگی ضبط کردیم، فقط به برگزاری روضه محدود نبودیم؛ چراکه در پشت روضه خانگی سبک زندگی را به نمایش گذاشتیم که شامل تعامل والدین با فرزندان و حضور فرزندان در خانه برای پذیرایی و همراهی با مهمانان بود. نوعی صله‌رحم در این روضه‌ها دیده می‌شود و خانواده‌ها با هم این روضه‌ها را اداره می‌کنند. حتی در بخشی از این مستند‌ها می‌بینید که خانه‌ای که روضه برپا می‌کند، به مأمن اهالی محل تبدیل می‌شود و اگر مشکلی برای اعضای محل پیش بیاید، روضه‌های خانگی محل مناسبی برای بیان و حل مشکلات آن هستند.

رحیمی درباره بررسی استان‌های مختلف تصریح کرد: برای این کار سراغ استان‌های اصفهان، تهران، خراسان، یزد، مرکزی و آذربایجان غربی رفتیم و تلاش کردیم نگاهی به آنها بیندازیم.

وی با اشاره به همراهی دفتر تبلیغات اسلامی‌با این برنامه گفت: بسیاری از موارد را از این دفتر گرفته‌ام، چون آمار درستی از این روضه‌ها در شهر‌های مختلف دارند. در کنار آن، دو گروه «سدره» و «ثاقب» نیز به ما کمک کردند. این دو گروه به دنبال ترویج برپایی مجالس ساده خانگی توسل به اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ازطریق تسهیل امکانات برگزاری این مجالس مانند هماهنگی سخنران و مداح‌اند.

رحیمی در پایان با اشاره به مشارکت مردم در این برنامه بیان کرد: بخش فراخوان عکس را در برنامه راه انداخته‌ایم تا علاقه‌مندان عکس‌هایی از روضه‌هایشان را برای برنامه با شماره‌ای که اعلام می‌شود، ارسال کنند. این عکس‌ها در فتوکلیپ به نمایش درمی‌آید.

روایت‌هایی شنیدنی که با تلنگر همراه است

پرداختن به اهداف قیام عاشورا و مباحث معرفتی آن از طریق روایت‌های قصه‌گونه که در زندگی مخاطبان نمود دارد، یکی از بهترین گزینه‌ها برای تلنگر زدن است. برنامه «از سرگذشت» شبکه نسیم در تلاش است جوان امروزی را از دریچه متفاوتی با معنویت آشنا کند. فصل جدید «از سرگذشت» به‌تهیه‌کنندگی محسن نجفی سولاری، کامران شهریوری و کارگردانی محمد پیوندی، با اجرای علی‌اکبر قلیچ هر شب ساعت ۲۱:00 از شبکه نسیم پخش می‌شود.

محسن نجفی سولاری، تهیه‌کننده برنامه «از سرگذشت» درباره دلایل ساخت فصل دوم این برنامه گفت: توفیقات حاصل‌شده در «از سرگذشت» فصل اول، یکی از دلایلی بود که بنده را به ساخت این برنامه تشویق کرد.

وی از تغییرات «از سرگذشت» سال 1403 چنین گفت: از مهم‌ترین تغییراتی که در برنامه اتفاق افتاده است، می‌توان به آرایه (دکور) برنامه اشاره کرد که متفاوت با فضای از سرگذشت سال گذشته است.

سولاری سپس، به تغییرات شکل و محتوایی برنامه پرداخت و اظهار کرد: ازنظر شکل ارائه نیز برنامه تغییراتی کرده که مهم‌ترین تغییر برنامه این است که در شب دوم هر گفت‌وگو، قصهِ مهمان سرشناس را به‌طور کامل و بدون حضور مهمان اول می‌شنویم. روال «از سرگذشت» سال گذشته بدین شکل بود که مهمان اضافه می‌شد و قصه را می‌شنیدیم و در انتهای شب دوم، مهمان اضافه می‌شد. نحوه ورود به برنامه نیز تغییراتی کرده و فضای برنامه قدری شکل تیزری به خود گرفته و در انتهای برنامه نیز مجدد فضای برنامه متفاوت شده است.

سولاری درخصوص رویکرد برنامه «از سرگذشت» گفت: رویکردمان در این برنامه نشان دادن عشق و علاقه‌مان به حضرت اباعبدالله(ع) و سیره و مسیری است که این امام مظلوم پیموده است؛ نکات و مواردی که شاید این روزها خیلی‌ها در لابه‌لای شلوغی‌ها گمشان کرده باشند. این برنامه همراه نسل جوان دهه‌هشتادی، دهه‌نودی و حتی برخی دهه‌هفتادی‌هاست؛ نسلی که با خیلی از مفاهیم عمیق ماجرای عاشورا که به‌واسطه گذر زمان رخ داده است، کمی فاصله گرفته است.

سولاری درباره قصه‌های «از سرگذشت» گفت: قصه‌های این برنامه از دل جامعه بیرون آمده است؛ قصه‌هایی که هرکسی می‌تواند با موضوع اجتماعی آن همذات‌پنداری کند؛ قصه‌هایی که در زندگی هر یک از مخاطبان ساری و جاری بوده و شاید به چشم تلنگر به آن نگاه نشده است و این برنامه فرصتی پیش آورده تا به اتفاقات زندگی با چشم دل نگاه کنیم و از کنار اتفاقات روزمره زندگی به‌سادگی نگذریم.

تهیه‌کننده «از سرگذشت» درباره جذب مخاطبان اظهار کرد: برای جذب مخاطب راهکارهای متفاوتی چون بهره گرفتن از تصاویر بکر، محتوای پژوهش‌محور و فعالیت در رسانه‌های مجازی را در دستورکار خود داریم. با فراگیری فضای مجازی که این روزها اغلب در دسترس همه است، می‌توانیم برش‌هایی از برنامه را در آن فضا بارگذاری و مخاطبان موقت را به مخاطبان ثابت برنامه دعوت و تبدیل کنیم.

تهیه‌کننده این برنامه اصلاح حتی یک نفر را موفق شدن برنامه دانست و ادامه داد: قصه‌های اثرگذاری که از زبان مهمان و چهره سرشناس برنامه بیان می‌شود، می‌تواند در طول این چند شب تأثیر خودش را بگذارد و چه‌بسا تعدادی اندکی که به بی‌راهه می‌روند، به‌واسطه تجربه مهمان متحول شوند و اگر مسیر غلطی را که در پیش گرفته‌اند، اصلاح کنند، همین برای موفق دانستن برنامه کافی است.

سولاری درخصوص حضور چهره سرشناس برنامه گفت: هدف ما در این برنامه استفاده و دعوت از همه افراد از گروه‌های مختلف جامعه در همه حوزه‌های فرهنگی، ورزشی، هنری، اجتماعی و علمی است و تلاش خود را می‌کنیم تا به‌واسطه یک نقطه اتصال از طریق قصه، توجه مخاطبان را جلب کنیم.

تهیه‌کننده «از سرگذشت» تجربه یک‌ساله در تولید این برنامه را راهگشای مسیر جدید عنوان کرد و گفت: گروه اتاق فکر و گروه سوژه‌یاب بعداز برنامه «از سرگذشت» سال گذشته شروع به تحقیق و مطالعه کردند و طی جلسات متعدد و ارتباط گرفتن با نهادهای مختلف به «از سرگذشت» امسال رسیدند. دیدگاه‌هایی که به‌واسطه بینندگان ثابت سال گذشته برنامه به دست ما رسید، مرحله راستی‌آزمایی مهمان سپری شد که این امر ما را از افتادن در دام تکرار دور می‌کند.

سولاری درخصوص اجرای علی‌اکبر قلیچ گفت: قلیچ یکی از گزینه‌های خوب برای اجرای این برنامه است. آشنایی وی با فضای هیئت‌های مذهبی، هنر و ادبیات او را به مجری توانمندی تبدیل کرده است. او یک بچه هیئتی مسلمان و امام حسینی واقعی است. با توجه به اینکه قلیچ سال گذشته نخستین تجربه اجرایی خود را پشت‌سر گذاشت، شاید اشکالاتی داشت و نقدهایی در شکل اجرا بر او وارد بود؛ اما امسال پخته‌تر و آماده‌تر جلو دوربین رفته است و بیننده هم متوجه این تغییرات خوب و مثبت در اجرای او شده است.

به‌رنگ حسین، به‌رنگ عشق

سری جدید برنامه «حسینیه معلی» از ۱۶ تیرو مقارن با شب اول محرم به روی آنتن رفته است. این برنامه با اجرای نجم‌الدین شریعتی و حضور حاج محمدرضا طاهری، سیدرضا نریمانی، نزار القطری، مهدی رسولی و شیخ مصطفی کرمی در میز مداحان، هرشب ساعت ۲۲:۲٠ از شبکه سه سیما پخش می‌شود. حسینیه معلی به‌‌استناد نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات رسانه ملی در زمره پرمخاطب‌ترین برنامه‌های معارفی تاریخ رسانه ملی قرار گرفته است و بیراه نیست اگر به‌اذعان سازندگانش بگوییم که معلی هرچه دارد، از لطف و عنایت سرور و سالار شهیدان دارد وهرآنچه از دل عواملش بیرون آمده، بر دل مخاطبانش نشسته و یاد اباعبدالله (ع) را با احیای تراث اهل‌بیت(ع) از گوش‌و کنار کشور زنده نگه داشته است. ‌گروه سازنده حسینیه معلی تحقیق، پشتیبانی و جست‌وجوهای سخت روستابه‌روستایشان را برای پیدا کردن آیین‌های مختلف عزاداری امام حسین(ع) از چندماه گذشته آغاز کرده‌اند تا بتوانند فهرستی از آیین‌های به‌جامانده از گذشتگان برای عزاداری در این ایام را جمع‌آوری کنند؛ حسینیه‌ای که هر شب حداقل دو تا سه آیین عزاداری مردم عزیز کشورمان را معرفی می‌کند و می‌خواهد چراغ عزاداری‌ برای امام حسین(ع) را به‌رسم هر منطقه‌ای، روشن نگه دارد.

سعید ستودگان، تهیه‌کننده برنامه «حسینیه معلی» با بیان اینکه هدف اولیه ما در شکل‌گیری این برنامه احیای میراث عزاداری سیدالشهدا(ع) بود که تاکنون به آن پایبند بوده‌ایم گفت: آیین‌های باشکوه و متنوع بسیاری را شناسایی کردیم. امیدواریم توانسته باشیم حداقل چشمه کوچکی از این آیین‌ها را در این فصل به نمایش بگذاریم.

وی همچنین در گفت‌وگویی که با جام‌جم داشت این نکته را هم اضافه کرده بود که در حسینیه‌معلی وظیفه‌مان احیا و بازنمایی آیین‌های عاشورایی است. در باب نشان‌دادن آیین‌های مذهبی کشورهای مختلف از فصل اول حسینیه‌معلی فعالیت شده است. در فصل اول گروه مداحی به زبان انگلیسی از آمریکا داشتیم. از آفریقا، استرالیا و ترکیه هم گروه مداحی داشتیم. در فصل اول حسینیه‌معلی از هر پنج قاره مهمانانی حاضر بودند که به اجرای برنامه پرداختند.

ستودگان افزود: در فصل‌های بعدی هم همین‌ روال ادامه داشت. با توجه به مقتضای زمان و طراحی‌ای که انجام می‌دهیم اتفاقا مهمانان بین‌المللی در همه فصول ما حضور داشتند. مثلا در فصل شعبان گذشته شیخ زکزاکی، رهبر شیعیان نیجریه تشریف آوردند.

تهیه‌کننده حسینیه معلی درباره لزوم به‌روزرسانی برنامه و حفظ عنصر خلاقیت گفت: بالاخره حسینیه‌معلی مسیری را با خلاقیت دوستان کارگردان واتاق‌فکر برنامه و تحت عنایت حضرت‌سیدالشهدا و اهل‌بیت(ع) شروع کرده و مسیری را در پیش گرفته و توانسته درهرفصل خلاقیت داشته باشد وان‌شاءا...ازاین به بعد هم فعالیت‌هایی را در مسیر پیشرفت خود انجام دهد. وی همچنین در خصوص مستندسازی اثر درقالب تصویر یا به‌صورت مکتوب نیز گفت: تمام برنامه‌های ساخته‌شده در تاریخ می‎ماند و آیندگان می‌توانند از آن استفاده کنند.صحبت‌‎هایی هم درباره مکتوب‌کردن آیین‌ها وثبت آنها شده است که در آینده اطلاع‌رسانی می‌شود.

شرح عاشقانه یک واقعه

«نوای عاشقی» با محوریت مقتل‌خوانی محرمی تلاش کرده مخاطب را با این بخش آشنا کند. این اتفاق با حضور علی‌همت مومیوند روایت می‌شود که با‌توجه‌به روزهای نامگذاری‌شده دهه ‌اول محرم و انتقال حس حزن و اندوه به مخاطبان، سعی‌ شده فضاسازی و صداگذاری قسمت‌های برنامه با روایت‌های انتخابی هرشب همخوانی داشته ‌باشند.

رضا جوکار، تهیه‌کننده برنامه «نوای عاشقی» درباره این برنامه گفت: برنامه «نوای عاشقی» با سه بخش مقتل‌خوانی، نوای عاشقان و گفت‌وگو با عاشقان اهل‌بیت (ع) پخش می‌شود. این برنامه در 43 قسمت از اول محرم تا پایان صفر روی آنتن شبکه آموزش می‌رود.

وی افزود: ساختار برنامه گفت‌وگومحور است و تلاش شده فضای گفتگو با سبکی جدید روی آنتن برود. در ۱۳ قسمت اول برنامه که مصادف با دهه اول محرم است فضای برنامه عاشورایی است که در ۱۰ قسمت اول با حضور مهمانان برنامه که از مجریان و فعالان رسانه انتخاب شده‌اند، روی آنتن می‌رود؛ مجریان شناخته‌شده‌ای که درباره این روز‌های محرمی و ارادتشان به سیدالشهدا (ع) صحبت می‌کنند.

این تهیه‎ کننده درخصوص بخش‌های دیگر برنامه تصریح کرد: در سه قسمت دیگر پیرغلامان و مداحان سرشناس و هیئتی‌های شناخته‌شده در برنامه حضور دارند و متناسب با هر شب صحبت می‌کنند.

جوکار تصریح کرد: بخش دوم برنامه از ماه صفر آغاز می‌شود و قسمت‌های دیگر برنامه تا پایان صفر را به پیرغلامان، خادم‌الرضا و خادم‌الحسین اختصاص داده‌ایم. ضمن اینکه تلاش کرده‌ایم گفت‌وگوهایمان بیشتر در قالب احساسی باشد و از رابطه مهمانان با سیدالشهدا(ع) صحبت کنیم.

وی با اشاره به مهم‌ترین ویژگی این برنامه متذکر شد: در بخش نوای عاشقان، با همراهی دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف از فناوری وی آر (واقعیت مجازی واقعه کربلا) که با عینک سه‌بعدی نمایش داده می‌شود، استفاده کرده‌ایم. مهمان برنامه ازطریق این فناوری و عینکی که به چشم می‌زند، بخشی از واقعه کربلا را مشاهده می‌کند و پس‌ازآن، حس خودش را از آنچه دیده بیان می‌کند.

جوکار درخصوص فضای برنامه تصریح کرد: مهمان بر صندلی سفید در پس‌زمینه سیاه می‌نشیند و تنها نقطه روشن در استودیو همان صندلی است که نمادی از «حسین (ع) کشتی نجات» است و نقطه اتصال فرد به اوست و نشستن روی آن، نقطه اتصال ما در دل تاریکی‌ها به ائمه اطهار(ع) است.

وی افزود: برنامه‌های مناسبتی و آن دسته از آثاری که برای ایام سوگواری محرم و صفر ساخته می‌شوند، این امکان را دارند که جذاب و دیدنی باشند؛ به‌شرطی‌که سازندگان این آثار به فکرهای اولیه و دم‌دستی بسنده نکنند و راهکارهایی برای تیز کردن قلاب برنامه پیدا کنند. ابعاد قیام امام حسین(ع) به‌قدری وسیع است و زوایای پنهان و آشکار دارد که ساخت برنامه‌های جذاب امکان‌پذیر است و ما نیز تلاش کرده‌ایم واقعه بزرگ عاشورا را در این قاب نشان دهیم.

بفرمایید حسینیه برای عزاداری

برنامه «حسینیه بهشت» حوالی ساعت ۲۱:۳۰ از شبکه دو سیما پخش می‌شود. فکر اصلی این برنامه از روضه‌های خانگی گرفته شده است. یک حسینیه، یک واعظ و چند شاعر و مداح که ساعت ۱۲:۰۰ شب برای سیدالشهدا عزاداری می‌کنند.

علیرضا کاردان امین، تهیه‌کنندگی این برنامه را برعهده دارد. وی با اشاره به شکل‌گیری این برنامه گفت: تمام هیئت‌های بزرگ از روضه‌های خانگی نشئت گرفته‌اند. روضه‌های خانگی در قیاس با هیئت و تکیه، پاسخگوی جمعیت زیاد نیست و تفاوت این روضه‌ها در این است که خانواده محور اصلی برگزاری آن است. البته حسینیه‌ها و تکایای بزرگ تکمیل‌شده همان روضه‌های خانگی هستند. همین نگاه ما را به این سمت کشاند که حسینیه‌ای را به تصویر بکشیم که مانند روضه خانگی خانواده در آن حضور دارد و بچه‌ها هم در آن دیده می‌شوند.

تهیه‌کننده «حسینیه بهشت» در خصوص شکل‌گیری این برنامه اظهار کرد: یک حسینیه قدیمی در محله سرچشمه تهران را به‌عنوان لوکیشن برنامه انتخاب کرده‌ایم و هرآنچه را برای برپایی عزاداری در حسینیه لازم است، به‌شکل طبیعی نشان می‌دهیم. گویی دوربین فقط یک ناظر است و مخاطب با دیدن برنامه، خودش را در حسینیه‌ای می‌بیند که ممکن است بچه‌ها در آن بازی کنند یا وقتی تشنه می‌شوند، یک لیوان آب از محل پذیرایی برمی‌دارند و.... درواقع، تلاش کرده‌ایم همه‌چیز طبیعی باشد.

وی افزود: در این حسینیه شیخ اسماعیل رمضانی به‌عنوان کارشناس مذهبی همراه با پیرغلامان و شاعران اهل‌بیت حضور دارند. مانند هر مراسم مذهبی ابتدا وی صحبت می‌کند و محور صحبت‌هایش تبیین و بررسی قیام امام حسین (ع) است. پس‌ازآن، ذاکران و شاعران اهل‌بیت نوحه سر می‌دهند و شعر می‌خوانند.

کاردان امین درباره نکات دیگر برگزاری هیئت در این حسینیه تصریح کرد: نکته دیگر سخت نگرفتن برگزاری روضه‌ها و اهمیت خلوص نیت است. خلوص نیت باعث می‌شود نه تعداد نفرات حاضر در این حسینیه مهم باشد، نه هزینه‌ها سنگین شود؛ یعنی با یک چای و کیک هم می‌توان عزاداری برگزار کرد، چون مهم برگزاری آن است و ما تلاش کرده‌ایم این سادگی را به نمایش بگذاریم.

وی افزود: این برنامه در ۱۲ قسمت ۴۰دقیقه‌ای به‌همت گروه معارف شبکه دو سیما و به‌کارگردانی محمد حسام مدنی تهیه و تولید شده، از شنبه ۱۶ تیر هم‌زمان با شب اول محرم حوالی ساعت ۲۱: ۳۰ درحال پخش است.

کاردان امین که تهیه‌کنندگی ویژه‌برنامه «کوی محبت» را نیز بر عهده دارد، درباره این برنامه گفت: برنامه «کوی محبت» با اجرای مهدی اعرابی هر شب حوالی ساعت ۲۳:۲۰ به‌مدت ۱۴ شب روانه آنتن می‌شود. در این برنامه علی غلامی‌به‌عنوان کارشناس مذهبی و نویسندگان کتاب‌های شاخص با موضوع امام حسین (ع) میزبان مخاطبان است.

«چهارگاه» محمل نگاهی نو به نوا‌های عاشورایی

شبکه چهار رسانه ملی در ایام محرم و شهادت اباعبدالله‌الحسین (ع) و یاران باوفایش، از زوایای دیگری به موضوع نوحه‌ها و نوا‌های عاشورایی و محرمی‌پرداخته و سعی کرده است در برنامه «چهارگاه» با دعوت از کارشناسان باتجربه و قدیمی‌به فرهنگ‌ها و سنت‌های آیینی ماندگار محرمی و عاشورایی بپردازد و آیین‌های سنتی عزاداری در د‌ورترین‌نقاط کشور را تحلیل و بررسی کند. شبکه چهار تلویزیون باتوجه‌به هدف و مأموریتش در تولید برنامه‌های فاخر و تخصصی، درخصوص برنامه‌های دینی و معارفی هم تمام تلاش خود را به کار می‌گیرد تا برنامه‌ای دینی با فرآیند‌های علمی و تحلیلی تقدیم علاقه‌مندان کند و در این زمینه موضوع نقد و بررسی نوحه‌ها و نوا‌های عاشورایی از زاویه علمی و تجربی، یکی از بخش‌های مهم برنامه «چهارگاه» شبکه چهار رسانه ملی است.

برای آشنایی بیشتر مخاطبان و بیننده‌های برنامه «چهارگاه» شبکه چهار سیما با اهداف تولید این برنامه با کامران سیف‌اللهی، تهیه‌کننده این برنامه گفتگو کردیم.

وی با اشاره به اینکه ویژه‌برنامه ۱۴ قسمتی این فصل «چهارگاه» با توجه به فرارسیدن ایام محرم و شهادت سرور و سالار شهیدان به‌طور خاص روی آنتن شبکه چهار سیما می‌رود، گفت: این ویژه‌برنامه سعی دارد به بررسی نواها، نغمه‌ها، اشعار و موسیقی‌هایی بپردازد که در حوزه عاشورا تولید شده و موضوعات اصلی بحث ما هم دراین‌خصوص است.

این برنامه با آرایه‌ای متفاوت با سه میزبان برجسته در حوزه آیین‌های عاشورایی تقدیم علاقه‌مندان می‌شود. امیرحسین مدرس به‌عنوان مجری، هوشنگ جاوید به‌عنوان جامعه‌شناس و کارشناس نغمات آیینی و دینی در اقلیم‌های مختلف ایران و سیدمحسن حسینی هم به‌عنوان خواننده، ردیف‌دان و آوازخوان آثار آیینی میزبانان ثابت این برنامه‌اند. در این برنامه به دو دسته از مداحی‌ها و مرثیه‌های رایج کشور می‌پردازیم. دسته اول که از آثار ملی محسوب می‌شود آثاری است که همه مردم ایران آنها را شنیده و زمزمه می‌کنند، مثل «باز این چه شورش است که در خلق عالم است»، «مکن‌ای صبح طلوع»، «ای اهل حرم میر و علمدار نیامد» و.... دسته دوم، آثار عاشورایی مربوط به اقوام ایرانی است که هرشب یکی از مهمانان شهرستانی در برنامه حضور می‌یابد و به‌طور مثال نوحه‌های بوشهری، خراسانی، مازندرانی و اقلیم‌های مختلف را از آنان خواهیم شنید.

وی ادامه داد: در بخش اول هم یک مهمان داریم که درخصوص اثرش صحبت می‌کند. در بخش دوم نیز خواننده اثر عاشورایی و مرثیه‌خوان پس از نوحه‌سرایی، درباره اثرش صحبت می‌کند و کارشناسان برنامه نیز درباره آن گفتگو می‌کنند. هدف «چهارگاه» تبیین آیین‌های محرمی و عاشورایی برای نخبگان و فرهیختگان است. 

سیف اللهی «چهارگاه» با اشاره به اینکه در فصل گذشته و در رمضان به سراغ نغمات و مناجات سحرخوانی و رمضانی و در محرم هم به‌سراغ مرثیه‌ها و نوحه‌ها رفتیم، گفت: فصل دوم تا تاریخ ۱۴ محرم روی آنتن شبکه‌های چهار و یک سیماست. ما برای تولید برنامه‌های باکیفیتی مثل «چهارگاه» نیاز به حمایت معنوی مدیران و عوامل تولید داریم که خوشبختانه این اتفاق در شبکه چهار سیما به‌نحو مطلوبی رخ داده است.

روایت اشک و آه به‌قدمت تعزیه

برنامه «مجلس واقعه»، گفت‌وگویی نمایشی است و در هر قسمت یک مجلس تعزیه تلویزیونی در برنامه برپا می‌شود و یک موسیقی عاشورایی ویژه دارد که برای هر قسمت، قطعه‌ای ویژه تولید شده است. این برنامه با مشارکت اداره کل اوقاف و امور خیریه استان تهران در ۱۵ قسمت از شبکه نسیم روی آنتن می‌رود. «مجلس واقعه» با هدف شناسایی و حفظ تعزیه، نگاهی تازه به این هنر قدیمی و موسیقی عاشورایی افکنده است. راوی این مجالس آریا عظیمی‌نژاد، آهنگساز است و تهیه‌کنندگی آن را هم سیدمصطفی احمدی به عهده دارد. این روایت با همت تعزیه‌خوانان شهیر و برجسته کشور به تصویرکشیده می‌شود و موسیقی عظیمی‌نژاد همراه آن است.

به‌گفته سیدمصطفی احمدی، ساختار کلی این برنامه تعزیه؛ اما همراه با موسیقی‌هایی است که آریا عظیمی‌نژاد برای هر مجلس ساخته است. در این برنامه شاهد ۱۵ مجلس تعزیه از شهدای دشت کربلا هستیم. البته هر مجلس تعزیه زمان زیادی دارد و به همین سبب، در این برنامه شاهد بخش‌های کوتاهی از هر اجرا هستیم.

وی افزود: برای اجرای این تعزیه‌ها از بهترین تعزیه‌خوانان دعوت شده است. مثلاً دو شمرخوان معروف یا سه حّرخوان معروف در ایران داریم که هرکدام بخش‌هایی از تعزیه را می‌خوانند؛ یعنی مخاطب یک تعزیه را از اول تا آخر نمی‌بیند، فقط گزیده‌هایی مهم از تعزیه است که رویش موسیقی‌های خاصی گذاشته شده و کار بسیار متفاوتی است.

حاتمی، تهیه‌کننده «مجلس واقعه» درباره انتخاب تعزیه‌خوانان گفت: سیدمحسن‌هاشمی و مجید خسروآبادی، بزرگ‌ترین تعزیه‌گردانان ایران‌اند. سیدمحسن‌هاشمی، معروف‌ترین حّرخوان ایران است.

احمدی با اشاره به اثرگذارتر کردن موسیقی و روایت برای مخاطبان گفت: این یک هنر نمایشی آیینی است و ۴۰۰ تا ۵۰۰ سال در ایران قدمت دارد. اتفاقات این‌چنینی، روح تازه‌ای در تن این هنر می‌دمد و پخش در شبکه‌های اصلی تلویزیون با موسیقی عظیمی‌نژاد می‌تواند برای مخاطب بسیار جذاب باشد. او سعی کرده با موسیقی و تمرین‌هایی که با تعزیه‌خوان‌ها کرده، تغییرات مثبتی را ایجاد کند.

این تهیه‌کننده درباره افزوده‌های طراحی صحنه برای این برنامه اضافه کرد: فضا را طوری طراحی کرده‌ایم تا در خدمت محتوا باشد. خود تعزیه یک گونه از تئاتر است و فقط خواستیم فضا را به‌نوعی برای محتوا فراهم بیاوریم تا چشم بیننده بیشتر به محتوا معطوف شود. تکیه نیاوران را برای این کار انتخاب کردیم و، چون از حالت سنتی خود خارج شده بود، حال‌وهوای آنجا چه کتیبه‌ها، چه نورپردازی و چه شاخصه‌هایی را که استفاده می‌کنیم، به‌صورتی طراحی کردیم که در خدمت محتوا باشد. در برنامه یک قسمت شمالی داریم که قسمت موافق‌هاست و یک قسمت شرقی تکیه که قسمت مخالف‌هاست. این محوطه‌ها را با رنگ‌هایی مثل قرمز، سبز و زرد که در تعزیه، بیشتر دیده می‌شود، فضاسازی کرده‌ایم.

نوجوانانی از نسل قاسم، پرچمدار عزای حسینی

ساخت برنامه‌های معارفی برای نسل نوجوان، کار سختی است و درعین‌حال، روحیه لطیفی می‌خواهد. شبکه امید برای چهارمین سال متوالی با تدارک «نسل قاسم»، برنامه معارفی ویژه محرم با طراحی بخش‌های متنوع توانسته به نیاز معارفی نوجوانان پاسخ دهد. برنامه زنده «نسل قاسم» به‌تهیه‌کنندگی علی‌اکبر ذاکری و با اجرای محسن قره‌شیخلو و محمدصادق تربتیان و با حضور حجت‌الاسلام محمد رحمانی به‌عنوان کارشناس و سردبیر مهمان نوجوانان در دهه محرم روی آنتن شبکه امید رفته است. علی‌اکبر ذاکری، تهیه‌کننده برنامه «نسل قاسم» درباره خط فکری این برنامه گفت: برنامه تلویزیونی «نسل قاسم» عقیده دارد به‌منظور جهت‌دهی نسل نوجوان که درواقع، قرار است در مسیر زندگی همراه با کار و کوشش و تلاش، آینده متفاوت‌تری را تجربه کند و در آن به بلوغ فکری و معرفتی دست یابد، از سال ۱۴۰۱ طراحی شده و روی آنتن رفته است. در هر سه فصل برنامه سعی کردیم با رویکرد‌های جزئی‌تر ظاهر شویم و چهره متفاوتی از تولید این برنامه را به نمایش بگذاریم و براین‌اساس، هم‌اکنون شاهد ساخت و پخش فصل چهارم برنامه «نسل قاسم» هستیم.

اسم برنامه یادآور حضرت قاسم (ع) و همین‌طور شهید والامقام حاج قاسم سلیمانی است. ذاکری درباره عنوان این برنامه گفت: «نسل قاسم»، نسل شور و دلدادگی است. به همین سبب، از نوجوانانی که با خلوص نیت در این مسیر گام برمی‌دارند و کارنامه درخشانی در امور فرهنگی و جهادی دارند، استفاده شد تا نشان دهیم می‌توان با الگوگیری از منش حضرت قاسم (ع) در صحنه دفاع از اهل‌بیت و اسلام، نسلی، چون شهید قاسم سلیمانی را در این روزگار تربیت کرد و پرورش داد. ذاکری درباره جای‌گیری این برنامه در شبکه امید گفت: بهترین خانه برای «نسل قاسم»، شبکه امید است و باتوجه‌به رسالتی که این شبکه در طراحی آثار مذهبی برای آینده‌سازان دارد، کار طراحی این مجموعه شکل گرفت و شورای راهبردی شبکه هم از آن حمایت کرد. با‌توجه‌به مناسبتی بودن برنامه برای غنای محتوای آن، جلسات متعدد اندیشه‌ورزی ترتیب داده شد تا از رنگ‌وبوی تکرار به‌دور باشد. ذاکری درباره فصل جدید این برنامه و مشخصات آن گفت: در فصول مختلف این برنامه سعی کرده‌ایم ساختار‌های مختلف را تجربه کنیم. به همین منظور، بخش‌هایی، چون مسابقه و استعدادیابی در دستورکار این دوره از «نسل قاسم» قرار گرفت. در هر قسمت این برنامه با ترتیب دادن برنامک‌های مختلف سعی کردیم با حفظ خط فکری برنامه در اجرا، راه‌های پیشران را مورد توجه قرار دهیم. در این برنامه شاهد اجرای گروه‌های سرود و نماهنگ‌های جالبی هستیم، ذاکری دراین‌خصوص گفت: یکی از مزیت‌های برنامه، حضور نوجوانان و گروه‌های سرود با محتوای غنی و حرفه‌ای ازنظر اشعار، موسیقی و تنظیم است.

تهیه‌کننده این برنامه ادامه داد: نوجوانان هنرمند بسیاری در حوزه‌های تولید نماهنگ با ساختار‌های مختلف فعالیت دارند و برای منی که برنامه‌سازم، جالب است که این نسل چنین آثاری فاخر تولید می‌کند.

وی افزود: به‌دلیل عدم محدودیت تولید محتوا شاهد رنگین‌کمانی از نوجوانان ایرانی به گستره کشور هستیم و اتفاقاً بخش جذاب و فعال برنامه، حضور همین اجرا‌های متنوع است. ذاکری از اتاق فکر برنامه به‌نیکی یاد کرد و گفت: اتاق فکر این برنامه شامل فعالان عرصه نوجوان است که با تعیین راهبری، محتوا و موضوع کارشان را حداقل از یک ماه قبل آغاز کرده‌اند. وظیفه این اتاق فکر، شناسایی و فعالیت مراکز یا نهاد‌های خودجوشی است که در پیشرانی مسائل مختلف در مساجد، تکایا، مؤسسات فرهنگی، هنری و دینی دست به خلاقیت زده‌اند و می‌توانند الگوی مناسبی برای نوجوانان باشند.

مخاطب برنامه زنده را بر تولیدی ترجیح می‌دهد

این برنامه به‌صورت زنده پخش می‌شود که امتیاز بزرگی است. ذاکری درباره مزیت زنده بودن این برنامه گفت: برنامه زنده با همه سختی‌هایش با نفس مخاطب همراه است و تجربه نشان داده بیننده ترجیح می‌دهد شاهد برنامه زنده باشد تا تولیدی. این شیوه به‌خصوص برای مخاطبان نوجوان در برنامه «نسل قاسم» باعث شده که مخاطب با برنامه همراه‌تر شده و جذابیت بیشتری برایش فراهم شود.

ذاکری توجه به نشاط نوجوانی را لازمه برنامه‌سازی خواند و گفت: چه در فضای استودیو و چه در فضای هیئت‌ها، تکیه‌ها و مساجد سعی کردیم فضای نشاط نوجوانانه را به تصویر بکشیم و بدین منظور، بخش مهم اجرای گروه‌های سرود را طراحی کردیم.

ذاکری، نسل قاسم را نتیجه کار گروهی خواند و تصریح کرد: «نسل قاسم» کاری دسته‌جمعی است که سعی دارد به روش‌های مختلف مخاطب را با خود همراه سازد و همین همراهی مخاطب از برکات سیدالشهدا (ع) است.

تهیه‌کننده این برنامه درباره مهمانان مدعو برنامه گفت: در این برنامه شاهد حضور گروه‌های فعال فرهنگی هستیم که جهادگونه در مسائل مختلف نقش پیشرانی و الگویی دارند. تهیه‌کننده برنامه نسل قاسم در خاتمه درباره اهمیت تغذیه فکری نوجوانان گفت: در این برنامه به کتاب و کتاب‌خوانی به‌عنوان رسانه ماندگار و اثرگذار توجه ویژه‌ای شده و به این خاطر، بخش معرفی کتاب را در دستورکارمان قرار دادیم.

«آن لحظه» و بعدازآن

برنامه «آن لحظه» که تلفیقی از تئاتر، مستند و برنامه است، از شبکه نسیم پخش می‌شود. این برنامه با مفاهیمی عمیق و معناشناسی واژگان مرتبط به انسان‌شناسی و انتخاب مسیر درست برای عاقبت‌به‌خیری وارد بخش گفتگو می‌شود. «آن‌لحظه» به تهیه‌کنندگی حسن کچویی، کارگردانی محمد کوهی اصفهانی، اجرای سعید ارشد، نویسندگی طیبه محمدی و کارشناسی حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدمحمد جواد میرمحمد صادقی در ۱۰ قسمت، از شنبه ۱۶ تیر، هر شب به روی آنتن شبکه نسیم رفته است.

 سعید ارشد، مجری و ایده‌پرداز برنامه با اشاره به بخش‌های این برنامه گفت: «آن لحظه» با شکلی متفاوت و تلفیقی از تئاتر، مستند و گفتگو با کارشناسان و جوانان، محتوایی شنیدنی برای مخاطب دارد. ضمن اینکه ما تصمیم گرفتیم حکایت‌هایی از تأثیر زنان در سرنوشت انسان‌ها و تصمیم‌های مهمشان را در قاب برنامه‌ای در شبکه نسیم تقدیم مخاطبان کنیم.

وی افزود: برنامه با ورود مجری آغاز می‌شود و محتوای برنامه که مرتبط با انسان‌شناسی و انتخاب مسیر درست برای عاقبت‌به‌خیری است، مجال بیان می‌یابد و پس‌ازآن، وارد گفتگو می‌شود.

ارشد با اشاره به بخش اول برنامه اظهار کرد: در بخش گفتگو با سیدمحمدجواد میرمحمد صادقی، کارشناس درخصوص داستان‌های تاریخیِ تأثیر بانوان در سرنوشت انسان‌ها، به‌ویژه اصحاب امام حسین (ع) و پیش‌زمینه‌های تصمیم‌گیری افراد بیان می‌شود.

به‌گفته این مجری، در قسمت گفت‌وگوی صمیمی‌با دانشجویان و جوانان درباره دیدگاه و تعریفشان از امام حسین (ع) بحث می‌شود.

وی افزود: محتوای برنامه سه موضوع را گوشزد می‌کند؛ لحظه تصمیم در زندگی ما که می‌تواند تعیین‌کننده مسیر صلاح و گمراهی باشد با استناد به انتخاب‌هایی که مردم در زمان قیام امام حسین (ع) داشتند و بر سر دوراهی باید در یک لحظه تصمیم به ماندن در کنار امام یا نماندن می‌گرفتند.

ارشد دومین موضوع برنامه را حضور شیطان در تصمیم‌گیری‌ها عنوان کرد و گفت: آن لحظه را که می‌تواند منجر به غفلت یا انتخاب درست شود، از میان گفتگو با جوانان و از قاب نگاه کارشناس پیدا می‌کنیم.

وی سومین محتوا را تأثیر زن در سرنوشت انسان دانست و افزود: با دانشجویان به این موضوع اشاره کردیم که زن در جایگاه مادر و خواهر می‌تواند مسیر زندگی انسان را تعیین کند و نمونه‌هایی را از واقعه کربلا برای این مصادیق ذکر کردیم.

وی با اشاره به یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های این برنامه و مهم‌ترین ویژگی آن عنوان کرد: بخش تئاتر را به برنامه افزوده‌ایم، به این شکل که خانواده‌ای را به نمایش می‌گذاریم که در سالیان قبل (با لباس‌های قاجاری) مشغول آماده‌سازی منزلشان برای عزاداری محرم‌اند و در آخرین شب برنامه، مهمانان و کارشناس برنامه به منزلشان دعوت می‌شوند و همگی با هم عزاداری می‌کنند.

ارشد در ادامه افزود: علاوه‌بر محتوای فاخر و ارزشمند، برای مخاطب جلوه بصری مناسبی را هم در نظر گرفته‌ایم. به همین دلیل، بخش پویانمایی را که به‌صورت کاملاً حرفه‌ای ساخته شده، به برنامه اضافه کردیم. افزون بر این، برپایی روضه و محفل‌های خانگی در این برنامه، فرهنگ‌سازی شده است و باعث ترویج این سنت ارزشمند می‌شود.

«سدره» و قصه الفت درجوار حرم

برنامه «سدره» برنامه‌ای با حال‌و‌هوای محرم و صفر در جوار حرم سیدالشهداست که به‌مدت ۶۰ شب تا پایان صفر از کربلای معلی رأس ساعت ۲۴:۰۰ دیدگان مخاطبان و مردم شریف ایران را به تماشای ضریح مطهر حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و حضرت قمر بنی‌هاشم (ع) نورانی می‌کند. این برنامه کوشیده در هر دهه، یک سرخط برای ارائه محتوا به مخاطبان داشته باشد. مهیار عبداللهی، تهیه‌کننده و مجری این برنامه بر این باور است که حضور در حرم سیدالشهدا و ارائه محتوای محرمی‌به مخاطبان، کار ساده‌ای نیست. هم ادب می‌طلبد و هم محتوایی حرفه‌ای؛ بنابراین، در پنجمین سال تولید این برنامه تلاش کرده علاوه‌بر رعایت ادب حضور در کنار حرم امام حسین (ع)، محتوایی را به مخاطب ارائه کند که مناسب این روزهایش باشد.

عبداللهی درخصوص دغدغه‌اش برای ساخت برنامه «سدره» گفت: امسال دومین سالی است که این برنامه روی آنتن شبکه پنج می‌رود. این برنامه از سال ۱۳۹۹ با نام «روبه‌راه» از شبکه قرآن سیما روی آنتن رفته است. بااین‌حال، گروهی که در این برنامه حاضرند، پیش‌ازاین، به‌واسطه حضور در عتبات و ساخت برنامه در دیگر شبکه‌ها، تجربه این کار را دارند و برآن‌اند که محرم و صفر باید تفاوتی با بقیه ماه‌ها داشته باشد و می‌خواهند کاری کنند تا مردم بدانند حوالی ۱۲ شب این ارتباط برقرار است و هر زمان اراده کنند، می‌توانند از راه دور تصاویر زنده کربلا را ببینند و زائر حرم امام حسین (ع) باشند.

وی با اشاره به بخش‌های مختلف برنامه تصریح کرد: از شب اول تا ۱۳ محرم (یعنی سوم امام)، در خدمت سید محمدرضا نجفی‌نژاد هستیم تا درباره اصحاب سیدالشهدا صحبت کنیم. از شب سیزدهم به‌بعد، هر شب یک مهمان داریم که از چهره‌های مذهبی و فرهنگی کشور عراق یا ایران‌اند. البته قرار نیست صحبتمان درباره تخصص آن فرد باشد، بلکه هرآنچه درباره آن صحبت می‌کنیم، حول محور نام سیدالشهداست. قرار است امام حسین (ع) را ازمنظر آدم‌های مختلف به مردم معرفی کنیم. این تهیه‌کننده تصریح کرد: ما تلاش کردیم مهمان‌محور باشیم و با حرف‌های کمترشنیده‌شده از عاشورا، برنامه را تقدیم کنیم. هر شب در خدمت یک مهمان هستیم تا قصه زندگی‌اش را که مرتبط با حضرت سیدالشهداست، در برنامه تعریف کند. مجری «سدره» عنوان کرد: نگاه ما در این برنامه این است که بگوییم امام حسین (ع) فقط مختص افراد خاصی نیست، بلکه امام همه کسانی است که اندیشه آزادگی و آزاد زیستن را در ذهن می‌پرورانند. به‌نوعی هم بناست روایتگر حال کسانی باشیم که با امام حسین (ع) همراه‌اند و این مسیر زندگی‌شان را عوض کرده است.

وی درباره اجرا در این برنامه گفت: تلاش ما در برنامه «سدره» این بوده که بستری فراهم کنیم تا پل ارتباطی از جنس اشک را از دیدگان مردم تا حرم سیدالشهدا شکل دهیم. برای من اجرا در اینجا با نقاط دیگر تفاوت دارد. شاید اجرای زنده سخت باشد؛ اما در محضر سیدالشهدا حس امنیت و آرامش داریم. اینجا فنون اجرا خیلی معنا ندارد، بلکه باید از این عنایت بهره ببریم. این نگاه حضرت است که ۶۰ شب ما را یاری می‌کند.

عبداللهی در پایان گفت: در «سدره» سردبیری و نویسندگی به محمد بخشایش سپرده شده و کارگردانی هم برعهده مسعود رضایی است. ضمن اینکه حضور دوماهه این گروه برنامه‌ساز در استودیو را مرهون همراهی شبکه تهرانیم.