آب شدن یخ روابط دمشق و آنکارا

البته حدود دو سال است که گزارش‌ها و اخبار متعددی از پیشرفت در روند گفت‌وگوی سوریه و ترکیه و عادی‌سازی روابط میان دو طرف منتشر می‌شود و در این مدت، آنکارا سیگنال‌های مثبت متعددی ارسال کرده است اما طی سال‌های اخیر با وجود کاهش تنش‌ها میان اکثر دولت‌های منطقه با دمشق، همچنان عادی‌سازی روابط آنکارا ــ دمشق میسر نشده است. 
     
۲ سال تلاش بی‌نتیجه
دور جدید تلاش‌های ترکیه برای عادی‌سازی روابط با سوریه از اواخر سال۱۴۰۱ آغاز شد؛ زمانی که شاهد موج عادی‌سازی روابط با سوریه بودیم، اما این تلاش‌ها نتیجه نداد و منتقدان اردوغان، او را متهم کردند که در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ترکیه تلاش دارد از سیاست خارجی به‌عنوان یک برگ برنده درمقابل رقبایش استفاده کند و عادی‌سازی روابط با کشورهایی نظیر سوریه در همین چارچوب صورت می‌گیرد.دمشق بارهامسأله اصلی خودبا آنکارارامسائلی چون حمایت ترکیه ازمعارضان مسلح، نقض تمامیت‌ارضی سوریه به بهانه مبارزه با تروریسم،بحران پناهجویان سوری و...عنوان کرده است.دولت سوریه بار‌ها اعلام کرده است که ترکیه در گام اول باید به اشغالگری خاک سوریه و حمایت از گروهک‌های تروریستی پایان دهد. دمشق تأکید دارد که «توافق آدانا» (۱۹۹۸) بهترین توافق برای حل‌وفصل موضوعات میان سوریه و ترکیه است.درهمان سال۱۴۰۱، گزارش‌هایی درباره احتمال دیدار روسای‌جمهور سوریه و ترکیه منتشر شد اما بشار اسد درهمان مقطع درواکنش به این گزارش‌ها گفت: اولویت، خروج نیروهای خارجی و غیرقانونی است، منظور من نیروهای ترکیه و آمریکاست. ما برای دیدار با اردوغان شروطی مطرح نکردیم. مسأله خروج از خاک سوریه یک مسأله ملی است، نه سیاسی. ما پافشاری داریم که یک دستورکار روشن وجود داشته باشد یا سوریه بر بند خروج بیگانگان تأکید کند. اولویت اردوغان انتخابات است و نه چیز دیگر. اما برای سوریه، اولویت خروج [نیروهای خارجی] و بازگردانی حاکمیت به حالت عادی است. بشار اسد همچنین بیان کرد: اگر مسأله خروج از سوریه باعث پیروزی اردوغان در انتخابات خواهد شد، ما مشکلی نداریم. اگر شروط رعایت شود، هیچ زمان مشخصی برای دیدار با اردوغان وجود نخواهد داشت و ممکن است این دیدار امروز باشد یا فردا.
     
دعوت قریب‌الوقوع اردوغان از اسد
مشابه جملاتی را که بشار اسد در اواخرسال۱۴۰۱ بیان کرد اکنون رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه بیان کرده و اگر فرض بر این باشد که سوریه هنوز بر مواضع خود پایبند است به نظر می‌رسد ترکیه در حال عملی کردن خواسته‌های دمشق است. اسد در سال۱۴۰۱گفته بود اگرشروط سوریه عملی شود هر لحظه ممکن است دیدار روسای جمهور دو کشور برگزار شود و اکنون اردوغان از دعوت قریب‌الوقوع از بشار اسد برای سفر به ترکیه خبر داده و گفته «دعوت‌مان (از اسد) را انجام خواهیم داد. این دعوت ممکن است در هر لحظه‌ای صورت گیرد. امیدواریم روابط ترکیه و سوریه را به آنچه در گذشته بود بازگردانیم.»
     
محوریت مسکو
همان‌طور که اشاره شد در دو سال گذشته، گزارش‌های زیادی درباره احتمال عادی‌سازی روابط ترکیه و سوریه منتشر شده اما به نظر می‌رسد جنس پیام‌هایی که این روزها منتشر می‌شود متفاوت است. همچنین آن‌طور که رئیس‌جمهور ترکیه گفته، تلاش‌های جدید برای عادی‌سازی روابط دمشق و آنکارا با محوریت مسکو در جریان است. اردوغان چند روز قبل پس از دعوت ولادیمیر پوتین، همتای روس خود برای سفر به آنکارا گفت:‌ پذیرش این دعوت از سوی پوتین می‌تواند آغاز مرحله جدیدی در روابط آنکارا و دمشق باشد. وی از احتمال دعوت مشترک او و پوتین از رئیس‌جمهور سوریه برای سفر به ترکیه خبر داد و تأکید کرد که فقط گروه‌های مسلح با عادی‌سازی روابط ترکیه و سوریه مخالف هستند. به نوشته خبرگزاری آناتولی، رئیس‌جمهور ترکیه دیروز هم گفت که پوتین رویکرد نزدیکی درباره دیدار وی با اسد در ترکیه دارد، همان‌طور که رویکرد نخست‌وزیر عراق نیز چنین است. «ما در اینجا از میانجیگری صحبت می‌کنیم، پس چرا این کار را با همسایه خود انجام ندهیم؟» وی توضیح داد: «اکنون به جایی رسیده‌ایم که به محض این‌که بشار اسد گامی برای بهبود روابط با ترکیه بردارد، پاسخ مثبتی خواهیم داد.»

شروط سوریه و ترکیه برای ازسرگیری روابط
در گذشته گزارش‌هایی درباره جزئیات شروط ترکیه و سوریه برای ازسرگیری روابط منتشر شده است. براساس گزارش‌ها در گفت‌وگوهایی که در این سال‌ها میان دمشق و آنکارا انجام شده، دولت سوریه پنج خواسته را برای برقراری روابط دیپلماتیک با آنکارا مطرح کرده است. شرط نخست سوریه تسلط دوباره دمشق بر استان ادلب است و شرط دوم نیز بر این نکته تاکید دارد که گذرگاه «باب ‌الهوی» و گمرک‌های گذرگاه مرزی «کسب» به کنترل دولت سوریه دربیایند و همچنین دمشق بر مسیر تجاری موسوم به «ام۴» به‌عنوان کمربند ارتباطی دیرالزور ــ حسکه و حلب ــ لاذقیه کنترل کامل یابد. طبق این گزارش، دولت سوریه همچنین خواستار حمایت ترکیه از لغو تحریم‌های اروپا و آمریکا علیه افراد و شرکت‌های مرتبط با دولت سوریه است. همچنین اعلام شد که سوریه خواهان همکاری با ترکیه در زمینه مبارزه با تروریسم و تسلط دوباره دولت مرکزی دمشق بر چاه‌های نفت سوریه و همچنین حمایت در زمینه ساخت سدها، بزرگراه‌ها، برق، موسسات آموزشی، آب و کشاورزی است. ترکیه نیز خواسته‌هایی دراین‌باره دارد. هیات ترکیه خواستار پاک‌سازی کامل مناطق تحت کنترل یگان‌های کرد، شاخه سوری حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک)، رفع کامل تهدیدات تروریستی در مرزها، تکمیل اقدامات سیاسی و روند ادغام نظامی میان معارضان و دمشق و همچنین بازگشت امن و اسکان مجدد آوارگان سوری در کشورشان شده است. آنکارا همچنین خواستار آن است که حمص، دمشق و حلب مناطق آزمایشی برای بازگشت امن آوارگان سوری در مرحله اول باشند و پس از آن مناطق دیگری به این اقدام اختصاص داده شود. اجرای روند مذاکرات ژنو، تدوین قانون اساسی دموکراتیک و برگزاری انتخابات آزاد از دیگر خواسته‌های مطرح‌شده توسط طرف ترکیه‌ای است.