سربداران جذابیت‌هایی که کهنه نمی‌شود

فیلمنامه این مجموعه با تحقیقات چند ساله و به شکل دقیق نوشته شده تا بتواند یک تصویر ماندگار از تاریخ را به تصویر بکشاند. بسیاری معتقدند قبل از پخش این سریال ، کسی قیام این گروه را نمی‌شناخت و این تولید تلویزیونی توانست آن را به مردم معرفی کند. سربداران یک زبان تصویری دارد که برای جزء به جزء آن فکر شده تا بتواند روایتگری تاریخی را با زبان رسانه‌ای مثل تلویزیون به نمایش بگذارد. محمدعلی نجفی کارگردان سربداران، هم معمار است و هم اصفهانی. خودش می‌گوید اصفهان برایش موزه هنر است و از دلایل موفقیت سربداران را شناخت خودش به معماری و زبان تصویر می‌داند. او در گفت‌وگوی خود با جام‌جم از جزئیات توجه به معماری در تولید سریال سربداران می‌گوید و به این نکته تاکید می‌کند که اگر معمار نبود، این مجموعه تلویزیونی اینگونه ساخته نمی‌شد. سربداران تنها سریالی است که با دوربین ۱۶میلی‌متری تصویربرداری شده و هنوز بعد از این همه سال توانسته ماندگاری خود را حفظ کند و یک سریال پرمخاطب باقی بماند. عمق قصه و پرداختن به آن، ضمن مردمی بودن، از سطحی بودن گذر کرده بود. نجفی در گفت‌وگوی خود به این نکته هم اشاره می‌کند که فضاسازی این مجموعه چقدر توانسته در موفقیت آن تاثیرگذار باشد. گفت‌وگوی ذیل، روایت کارگردان سربداران از جزئیات تولید این مجموعه موفق ۴۲سال بعد از تولید آن است. 
محمدعلی نجفی کارگردان سریال سربداران که در این مجموعه نقش محمد هندو را نیز بازی کرده، در خصوص دلایل موفقیت این مجموعه ماندگار، به جام‌جم می‌گوید: مهم‌ترین نکته در مورد سریال سربداران این است که موضوع آن، مربوط به تاریخ ایران است. طبیعی است مخاطب به تاریخ ایران توجه دارد. سربداران مربوط به یک بخش از تاریخ ایران است که همیشه مبهم بوده و کمتر درباره آن صحبت شده‌است. در عین حال، روایت مردمی است که علیه یک قدرت قیام کردند. پس در موضوع سریال، دو مسأله حساس داریم: مربوط به تاریخ ایران و مربوط به توده‌های مردم است. بیشتر کار‌های تاریخی نمایشی از دربار و قدرتمندان بوده و حتی وقتی می‌خواهند آنها را نقد کنند، قهرمانان را از میان قدرتمندان نشان می‌دهند. مثلا در سریال امام علی(ع)، قهرمانان آنهایی بودند که در عرصه قدرت قرار داشتند. شاید برای همین هم در آن زمان (به طنز) گفته می‌شد بخش قطام کم است. بازیگران بزرگ مثل آقایان فتحی و شریفی‌نیا و دیگران، نقش‌های منفی اما قهرمان داشتند. سربداران به گونه‌ای بود که در حین نمایش قدرتمندان، قهرمانان‌ هم مردمی بودند. مثل شخصیت فاطمه، اسفندیار و آی‌تخت. یعنی لایه‌هایی از مردم بود که در فیلم‌های تاریخی ایران کمتر دیده شده‌است.
   
معماری جذاب سربداران 
وی ادامه می‌دهد: من سریال سربداران را سال ۱۳۶۰ ساختم و دو سال بعد نمایش داده شد. قبل از انقلاب، تئاتر این کار را ساخته بودم. آن زمانی که سریال را ساختم، ابتدای پیروزی انقلاب بود. خودم جزو افراد فعال برای انقلاب بودم و قصد داشتم با این سریال بگویم اگر مراقب نباشیم، آینده انقلاب به چه سمتی می‌رود. بنابر این سریال سربداران را بر اساس موقعیت آن زمان ساختم. خیلی نشانه‌ها هم به مسائل واقعی اشاره داشت و تجربیات خودم در جریان انقلاب بود. شخصیت‌های سربداران به نوعی در انقلاب حضور داشتند. یک کاراکتر به نام قاضی شارع خلق کردیم که از شریح قاضی گرفته شده که ریخته شدن خون امام‌حسین(ع) را مباح اعلام کرد و دستور قتل ‌ایشان را داده بود. او مجتهدی بود که می‌گفت چون امام‌حسین(ع) مراسم حج را نیمه‌کاره گذاشته، باید او را کشت. حتی به من می‌گفتند یک اپیزود بساز که نشان دهد قاضی شارع کشته می‌شود. می‌گفتم نمی‌میرد و انگار مثل یک تفکر، در تاریخ باقی می‌ماند. نجفی عنوان می‌کند: مسأله دیگری که سربداران را به یک مجموعه جذاب تبدیل کرده، معماری است. من در یک مصاحبه دیگر هم گفته‌ام که اگر معمار نبودم، نمی‌توانستم سربداران را این‌طور بسازم. من نگارش خود متن و دیالوگ‌ها را به آقای رهگذار سپردم و گفتم مثل کار‌های شکسپیر، تو فقط این دیالوگ‌ها را بنویس. این را هم خوب می‌دانستم نویسنده سربداران، به خوبی شکسپیر و کار‌هایش را می‌شناسد. من در کنار دیالوگ‌هایی که نویسنده می‌نوشت، از معماری برای جزئیات اجرای کار استفاده کردم. حتی به این توجه داشتم جایی که قاضی شارع قرار دارد، باید پله داشته باشد و این‌طور نشان دادیم تنها فردی که می‌تواند بیاید و وارد جمعیت مردم پایین پله‌ها شود، قاضی شارع است. خود این مسأله و توجه به آن، جزئیات شخصیت قاضی را نشان می‌داد. یعنی کسی که در دربار و قدرت است اما خوب می‌داند چطور مردم را جذب کند.این کارگردان با اشاره به تمسک جستن از معماری و جزئیات دکور برای نمایش یک قصه تاریخی در سریال سربداران، این طور بیان می‌کند: ما از معماری استفاده کردیم تا جزئیات این قصه تاریخی را نشان دهیم. این را برای طغای و قصرش هم استفاده کردیم تا نشان دهیم چطور شخصیتی است. وقتی نامه را مقابل او می‌خوانند، او این‌طور می‌گوید که «این همه حرف توی نامه بود؟» که نشان می‌دهد او شخصیت بی‌سوادی دارد و تنها می‌تواند با داشتن قدرت، در مسند باقی بماند. به همین دلیل برایمان مهم بود قصر او با عظمت باشد. اینها همه تحلیل شده بود و به طراحی لباس، آکسسوار، گریم و صحنه تبدیل شد. از همه مهم‌تر مطالبی که مطرح می‌شود هم تاریخی است و هم می‌توان آن را مسأله روز دانست.
   
تولیدات تصویری به روایت یک معمار
این کارگردان تاکید می‌کند: ما وقتی در معماری از پست مدرن صحبت می‌کنیم، یک نوع از خاطرات گذشته معماری را به زمان حال می‌آوریم. همین را در سربداران می‌بینیم. من اینها را می‌دانستم و با شناختی که از معماری و ادبیات داشتم، این کار را ساختم. مجموعه اینها تبدیل به سربداران شد. در حقیقت من به عنوان معمار وقتی یک اثر را می‌سازم، از مصالح ساختمانی استفاده می‌کنم، در سربداران هم مصالح من تصویر بود که توانستم آن را بسازم. به همین دلیل دکور در سریال سربداران بسیار اهمیت دارد. به نظرم هرچه زمان بگذرد، بهتر می‌توان سربداران را درک کرد؛ چرا که تاریخ انقضا ندارد و برای همه زمان‌ها قابل درک است. وی درخصوص اهمیت بازپخش کار‌هایی مثل سربداران برای تاثیرگذاری در نسل‌های جوان هم می‌گوید: قطعا تاثیرگذار است. البته من بازپخش را ندیدم. به نظرم مردم با این کار ارتباط برقرار کرده‌اند. به تازگی به یک متخصص مراجعه کرده بودم و وقتی متوجه شد کارگردان سربداران بودم، تحت تأثیر قرار گرفت و می‌گفت در زمان دانشجویی سربداران را تماشا می‌کرده‌است. همه اینها نشان از تأثیرگذاری سریال دارد.
   
تولید با دوربین ۱۶ میلی‌متری 
نجفی در جمع‌بندی تاثیرگذاری سربداران در طول سال‌ها، به این نکات اشاره می‌کند: ساختار به معنای فضاسازی، موسیقی متن، دیالوگ‌ها، فضای‌کلی و صحبت‌کردن با تصویر، چیز‌هایی‌است که باعث‌ماندگاری سربداران شده‌است. اینها فضا‌ها و جذابیت‌هایی است که هیچ وقت برای کسی غریبه و کهنه نمی‌شود. سربداران تنها سریالی است که با دوربین۱۶میلی‌متری تصویربرداری شده‌است.