چالش‌های قدم زدن در دالان تاریخ

این ساده‌ترین و البته مشهورترین تصدیقی است که در اهمیت بازخوانی تاریخ آمده. این مهم آینه‌ای است که مقابل چشم بشر، راه‌های رفته و نرفته نسل گذشته را نمایان و توفیقات و شکست‌های پیشین را آشکار می‌کند تا بشر از دریچه تاریخ به تجارب مردمان پیش از خود پی ببرد و آنها را توشه راه خود کند. بازخوانی تاریخ در قاب تصویر از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین اشکال این مهم است و البته احتمالا چالش‌برانگیزترین آنها. تاثیر را می‌توان درهمه‌گیری رسانه‌ای همچون صداوسیما یافت که مخاطبان بسیاری را گرد خود می‌آورد و می‌تواند برد و اثربخشی بیشتری داشته باشد. البته همان‌طور که بیان شد به تصویر کشیدن وقایع تاریخی یا روایت قصه‌ای در دل تاریخ چالش‌های خاص خود را هم دارد به‌ویژه وقتی درباره چهره‌ای سرشناس باشد که در تایخ این مرز و بوم موثرواقع شده است. این روزها چند سریال تاریخی که قصه خود را در زمان مختلف به تصویر می‌کشند روی آنتن هستند. سریال‌هایی مثل عشق کوفی، رحیل و عاشورا که به بهانه روی آنتن رفتن  این آثار  که پخش آنها چندی پیش به پایان رسید و مورد توجه مخاطبان قرار گرفت، مروری بر سریال‌های تاریخی داشتیم که تماشای آن برای بینندگان خالی از  لطف نیست، چرا که مردم دوست دارند سریال های تاریخی را ببینند. به همین دلیل نگاهی به اهمیت بازخوانی تاریخ و همچنین چالش‌های آن در قاب تصویر داریم. همچنین در ادامه با انعکاس نگاه حسین سلطان‌محمدی (منتقد) مروری بر تعدادی از آثار نمایشی تلویزیون در این حوزه داشتیم. 

تاریخ برای خیلی‌ها درس شیرینی است و دیدن تصاویر زنده آن شیرین‌تر اما ماجرا به همین سادگی‌ها نیست. تاریخ مدعی بسیار دارد و بازسازی آن اگر درست و درمان باشد سرمایه زیادی هم می‌طلبد. به همین دلیل است که ساخت سریال تاریخی کار هر کسی نیست و گاهی یک اثر تاریخی چنان بی‌کیفیت از کار درمی‌آید که مخاطبان با خود می‌گویند کاش اصلا سازندگان سراغ این سوژه نمی‌رفتند و می‌گذاشتند این برهه از تاریخ همان‌طور دست نخورده لابه‌لای ورق‌های کتاب‌های تاریخ و در ذهن‌مان بماند. پس این‌که سریالی تاریخی ماندگار می‌شود نیازمند عبور سلامت از چالش‌هایی است که اینجا در گفت‌وگو با کسانی که تجربه نگارش و تولید چنین آثاری را دارند، مرور کردیم. 

مستوران تاریخ

افسانه‌های ایرانی شنیدنی است و به تصویر کشیدن آنها آثاری دیدنی خلق می‌کند و یکی از سریال‌هایی است که سال گذشته با دستمایه قرار دادن قصه‌های افسانه‌ای راهی آنتن شد و فصل دوم آن هم ساخته شده است. در فصل اول این سریال به تهیه‌کنندگی عطا پناهی و کارگردانی مسعود آب‌پرور و سیدجمال سیدحاتمی ماجراهای تلفیقی از داستان‌های کهن ایرانی مانند هزار و یک شب، کشکول، گلستان و شاهنامه در جایی در ایران حدود ۵۰۰سال پیش در شهری به نام «مستوران» رخ می‌داد. مستوران، داستانی کهن از افسانه‌های دوران صفویان و غزنویان را روایت می‌کرد و تاریخ را بستری برای به تصویر کشیدن خود انتخاب کرده بود. 

گیل‌دخت جوان

یکی از سریال‌های اخیر تلویزیون که در ژانر تاریخی راهی آنتن شد، گیل‌دخت به کارگردانی مجید اسماعیلی، تهیه‌کنندگی محمدرضا شفیعی و قلم مجید آسودگان است. قصه این سریال در زمان قاجار می‌گذشت و اشاره‌هایی هم به وقایع تاریخی آن زمان داشت. سریال گیل‌دخت حکایت گلنار و اسماعیل بود که در میان هیاهو و مهلکه قجری، تارو پود دل‌شان با مهر و محبت هم بافته می‌شود. قصه و غصه عاشق و معشوقی است که اگر صد دلیل برای رفتن داشته باشند یک بهانه برای ماندن پیدا می‌کنند. 

رحیل عشق

سریال تاریخی «رحیل» به کارگردانی مسعود آب‌پرور روایتی از پایان دوران قاجار و ابتدای پهلوی به مخاطب ارائه می‌کند، این مجموعه قصه‌ای زنانه دارد و روایتگر فردی به اسم «مها» و از دربار قاجار است که می‌کوشد دیگر زنان اندرونی را با خود متحد و یک تعزیه عاشورایی اجرا کند. در این مجموعه که به‌تازگی راهی آنتن تلویزیون شد بار دیگر برهه قاجار در تاریخ ایران را بستری برای روایت قصه‌اش در نظر گرفت و با نمایش زندگی شاهزادگان و درباریان، همچنین مردم عادی این روایت را به تاریخ دین و مذهب و واقعه عاشورا گره می‌زند و به برپایی تغزیه در اندرونی می‌پردازد. گفته می‌شود فصل‌های بعدی این سریال هم ساخته خواهد شد. 

قصه سرداری بانو

روزهای پایانی تابستان ۹۸ سریالی تاریخی به کارگردانی پرویز شیخ‌طادی راهی آنتن شد که قصه یکی از قهرمانان ایران با نام بی‌بی‌مریم بختیاری را دستمایه قرار داد. این سریال با نام «بانوی سردار» بخشی از زندگی بی‌بی‌مریم ملقب به سردار مریم را روایت می‌کند بی‌بی مریم بختیاری خواهرعلیقلی‌خان سرداراسعد بود و فرزند حسینقلی‌خان. فرزند او علیمردان‌خان هم از مبارزان این دوره تاریخی بود. بی‌بی‌مریم با ایستادگی مقابل ظلم خوانین این منطقه بین مردم محبوبیت زیادی پیدا کرد. علیمردان‌خان فرزند او هم با وحدت بخشیدن بین اقوام ترک و لر، توانست مقابل نیروهای انگلیسی که از حمایت حکومت مرکزی برخوردار بودند، بایستد. 

بانویی در عمارت

دوره قاجار از زمانه‌های محبوب کارگردانان و فیلمنامه‌نویسان است. یکی از سریال‌هایی که در همین دوره روایت شد، «بانوی عمارت» به کارگردانی عزیز‌ا... حمیدنژاد است. این سریال قصه‌‎ای به قلم احسان جوانمرد را که در این دوران می‎گذشت، روایت می‌کرد و زمستان ۹۷ روی آنتن رفت. سریال چندان پایبند به وقایع تاریخی نبود و بیشتر قصه‌ای ساخته و پرداخته ذهن نویسنده البته بر‌مبنای سیاست‌های آن دوره را دستمایه قرار داده بود. این سریال زمان پخش با حضور چهره‌ها و قصه‌ای پرکشش، مخاطبان بسیاری را با خود همراه کرده بود. 

حرکت بر «مدار صفر درجه»

در بستر زمانی جنگ جهانی دوم، دانشجویی از ایران با نام حبیب راهی فرانسه می‌شود تا در رشته فلسفه تحصیل کند. در این میان صهیونیسم در حال پیشرفت و تسلط بر فلسطین است. این ماجراها زندگی حبیب و خانواده‌اش را تحت تاثیر قرار می‌دهد و او را که شیفته دختری یهودی شده است به دردسر می‌اندازد. این قصه سریال پرطرفدار «مدار صفر درجه» است که به کارگردانی حسن فتحی سال ۸۶ راهی آنتن شد. 

واقعه «شب دهم»

از سریال‌های تاریخی مشهور که در زمان خود سوژه‎‌ای تازه را به تصویر کشید، «شب دهم» بود. این سریال در نوروز۱۳۸۱ راهی آنتن شد که مقارن با ماه محرم بود. دراین سریال بازیگرانی چون ثریا قاسمی، حسین یاری، پرویز فلاحی‌پور، اکرم محمدی، محمود پاک‌نیت، آتش تقی‌پور و... ایفای نقش کردند. سریال با محور قرار دادن عشقی میان دو جوان از اقشار متفاوت جامعه در اواخر حکومت رضاخان، قصه را به ممنوع بودن تعزیه در آن زمان پیوند می‌‎زند.  

نردبامی تا آسمان

غیاث‌الدین جمشیدکاشانی، اخترشناس و ریاضیدان شهیر ایرانی است که قصه زندگی او در سریال «نردبادم آسمان» به تصویر کشیده شد. این سریال که در قرن نهم‌هجری می‌گذرد یکی ازدانشمندان‌ایرانی را سوژه قرارداده تا به مخاطبان خود معرفی کند.