زلزله میان قدرت‌های اقتصادی جهان

سران بریکس در نشست ۲۴ آگوست نیز تصمیم به الحاق شش کشور جدید جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر، اتیوپی و آرژانتین به این گروه گرفتند که قرار است عضویت رسمی این کشورها ابتدای ژوئن ۲۰۲۴ میلادی انجام شود.

علاوه‌بر این، مقام‌های آفریقای‌جنوبی که میزبان اجلاس اخیر بودند، اعلام کردند که بیش از ۴۰ کشور نسبت به پیوستن به بریکس علاقه نشان داده‌اند که از میان آنها، حدود ۲۴ کشور به طور رسمی برای پذیرفته شدن در این گروه درخواست داده‌اند.

بریکس در حال حاضر ۲۳ درصد اقتصاد جهان را در اختیار دارد که شامل یک‌پنجم تجارت جهانی می‌شود. صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرد، سهم کشورهای بریکس در اقتصاد جهانی در پنج سال آینده به ۴۰ درصد برسد. در صورتی که ۴۰ کشور دیگر نیز در این بازه زمانی به جمع بریکس بپیوندند، نیمی از اقتصاد جهان در اختیار آن قرار خواهد گرفت و در تصمیمات جهانی نیز تأثیرگذار خواهد بود.

ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی سه کشور تأثیرگذار منطقه غرب آسیا هستند که قدرت اقتصادی بالای آنها به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت جهان، موجب شده است گروه بریکس از پیوستن این سه کشور به مجموعه خود استقبال کند.

جمهوری اسلامی ایران اقتصاد بزرگ و متنوعی دارد که به‌شدت به صادرات نفت و گاز متکی است، بنابراین پیوستن ایران به بریکس، موجب تقویت همکاری‌های اقتصادی با کشورهای این سازمان در زمینه‌هایی مانند انرژی، تجارت و سرمایه‌گذاری خواهد شد. ایران علاوه‌بر این‌که تولیدکننده عمده نفت و گاز است، موقعیت جغرافیایی راهبردی و تعیین‌کننده‌ای در حلقه اتصال کریدور بزرگ شمال– جنوب و دیگر برنامه‌های ترانزیتی بزرگ غول‌های اقتصادی بریکس، یعنی چین و هند دارد. ایران همچنین با قرار گرفتن میان دو منطقه غنی از انرژی خلیج‌فارس و دریای خزر، اهمیت ژئواکونومیکی و ژئوپلتیکی برای بریکس دارد.مصر از نظر ژئوپلتیک کشور عربی بزرگی است و علاوه‌بر نقش سیاسی و دیپلماتیک مهم در موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی، از موقعیت راهبردی مهمی در مسیرهای حمل و نقل جهانی برخوردار است. اتیوپی نیز از نظر منطقه‌ای، کشوری مهم در شرق آفریقا به شمار می‌رود و دارای ظرفیت بالایی برای رشد اقتصادی است. 

آرژانتین هم دارای اقتصاد متنوع و منابع طبیعی غنی است که الحاق آن به بریکس موجب تقویت همکاری‌های اقتصادی در زمینه‌هایی مانند تجارت، سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌ها می‌شود. 

علاوه‌بر آن، عربستان سعودی و امارات متحده عربی از تولیدکنندگان اصلی نفت هستند و از روابط اقتصادی نزدیک با چین و هند که هر دو از مصرف‌کنندگان عمده نفت هستند، برخوردارند. 

به هر ترتیب، گسترش بریکس و الحاق شش عضو قدرتمند به آن، نگرانی و هراس واشنگتن و غرب را به‌دنبال داشته است. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با ابراز نگرانی از گسترش گروه بریکس گفت: این روزها دیدیم بریکس درحال پذیرش کشورهای بسیار متنوعی است که نماینده تقریبا نیمی از جمعیت جهان هستند. مجله نیوزویک در این زمینه نوشت، بریکس در حال تبدیل شدن به کابوسی برای آمریکا و کشورهای غربی است و تمایلات جهانی برای پیوستن به این گروه افزایش یافته. برخی کارشناسان غربی نیز نشست اخیر گروه بریکس و اعلان عضویت شش کشور ایران، آرژانتین، اتیوپی، عربستان‌سعودی، امارات‌متحده عربی و مصر در این گروه را به زلزله‌ای میان قدرت‌های اقتصادی جهان تشبیه کرده‌اند.

نگرانی غرب از توسعه بریکس

به طور کلی دلایل متعددی موجب شده‌ غرب و واشنگتن از توسعه و گسترش بریکس ابراز نگرانی کنند.نخست، این‌که پیوستن عربستان سعودی و امارات متحده عربی دو اقتصاد بزرگ منطقه غرب آسیا به بلوک بریکس نشان از فاصله گرفتن این دو کشور از آمریکا دارد و توانایی آنها را برای اقدام مستقل از واشنگتن که در دوره‌ای طولانی‌مدت ضامن امنیت آنها بوده، تقویت کرده‌است، البته حضور امارات‌متحده عربی و عربستان‌سعودی در بریکس به معنای رویگردانی کامل این دو کشور نسبت به غرب نیست و نشان‌دهنده میزان سرخوردگی متحدان غرب از آمریکا و این احساس رو به رشد است که غرب دیگر به منافع و امنیت آنها متعهد نیست.

آمریکا درباره عقب‌نشینی از حضور در منطقه سخن گفته که انگیزه‌ای بیشتر برای کشورهای خلیج‌فارس برای تنوع بخشیدن به روابط خود در سیاست خارجی است. این احساس وجود دارد با توجه به این‌که غرب دیگر متحدانش را در اولویت خود قرار نمی‌دهد، تنوع روابط و پیگیری قطب‌ها، بلوک‌ها و مدارهای اضافی به ضرورتی وجودی، سیاسی و اقتصادی تبدیل شده است.

کریستین دیوان، پژوهشگر ارشد مقیم مؤسسه کشورهای عربی خلیج‌فارس در واشنگتن گفت: عربستان سعودی و امارات متحده عربی مایل هستند مشارکت‌های جهانی خود را مستقل از سلطه آمریکا متنوع و عمیق‌تر کنند. آنها به‌دنبال زمین بازی بی‌طرف‌تر در جهان هستند که در آن کشورهای مستقل بتوانند مشارکت‌های خود را به‌طور عملی و بر مبنای منافع خاص انتخاب کنند. درباره عضویت بریکس، این به معنای دور شدن از آمریکا و تقویت مؤثر جایگاه چین در عرصه بین‌المللی است.

علاوه بر این، ورود ایران به بریکس پس از عضویت در پیمان اقتصادی شانگهای نشان می‌دهد سیاست تحریمی و انزواجویانه غرب علیه ایران کاملا شکست خورده است، جهان از نگاه متفاوتی به نقش و جایگاه جمهوری اسلامی و تعامل با آن می‌نگرد، مشروعیت تحریم‌های غرب کاملا از بین رفته است و تحریم‌ها دیگر نمی‌توانند مانع تقویت تعاملات اقتصادی بین‌المللی با ایران باشند که این موضوع نگرانی غرب و واشنگتن را به‌دنبال داشته است.

دوم، این‌که غربی‌ها به‌ویژه آمریکا نگران طرح دلارزدایی هستند. گسترش بریکس چالش بزرگی برای سلطه دلار آمریکا بر نظام مالی جهانی خواهد بود. آمریکا با سلطه دلاری در قرن گذشته، کشورهای مخالف سیاست‌هایش را با تحریم مجازات کرد و کشورهای جنوب جهان از این وضعیت ناراضی هستند و دنبال جایگزین‌هایی می‌گردند تا از این وضعیت رهایی یابند.

پیوستن اعضای جدید به گروه بریکس موجب پیروی سایر کشورهای به‌ویژه تولیدکننده نفت از آنها می‌شود. این موضوع ممکن است به کاهش قابل‌توجه تقاضا برای دلار و در نهایت تضعیف آن منجر شود.

موضوع دلارزدایی در سال‌های اخیر به‌ویژه پس از جنگ اوکراین در دستورکار مقام‌های بریکس و متحدان‌شان قرار گرفت، اقداماتی در این زمینه انجام شد و پیش‌بینی می‌شود تا یک دهه آتی بخش عمده مبادلات میان کشورها با ارزهای رایج ملی انجام شود که به گفته کارشناسان، اهرم فشار تحریمی آمریکا در برابر دیگران را از بین خواهد برد. بریکس می‌خواهد قدرت قابل مقایسه با گروه هفت کشور صنعتی (فرانسه، آمریکا، انگلیس، آلمان، ژاپن، ایتالیا و کانادا) باشد که حدود ۶۰ درصد از صنایع جهانی به رهبری واشنگتن را در کنترل دارند و این نگرش بریکس باعث هراس آمریکا شده است. 
​​​​​​​
این سازمان در آینده می‌تواند خود را در قامت مدعی جدی برای ائتلاف‌های بین‌المللی غرب‌پایه در نظام درحال گذار جهانی بشناساند و معرفی کند؛ چنان‌که در نشست اخیر چین خواستار تبدیل بریکس به رقیبی تمام عیار برای «گروه هفت» شد. در این زمینه تحلیلگران غربی بر این باورند پیوستن کشورهای نفت‌خیز ایران، عربستان‌سعودی و امارات‌متحده عربی به بریکس می‌تواند تجارت میان این سه کشور را افزایش دهد و بریکس به رقیبی برای گروه هفت تبدیل شود.