سیاست‌زدگی مفرط نظام تعلیم و تربیت

در دولت سیزدهم هم رضا مراد صحرایی، سومین نفری است که بر صندلی ریاست وزارت آموزش و پرورش تکیه می‌زند.   پیش از وی، علیرضا کاظمی چند ماهی سرپرستی این وزارتخانه را به عهده داشت، چراکه گزینه‌های معرفی شده از سوی سید ابراهیم رئیسی برای تصدی این وزارتخانه نتوانستند رأی اعتماد نمایندگان مردم را در خانه ملت به دست بیاروند. پس از کاظمی، یوسف نوری بر کرسی وزارت نشست اما مدیریت او هم چندان با دوام نبود و فروردین ماه امسال به واسطه برخی چالش‌ها به‌‌خصوص در حوزه رتبه‌بندی معلمان از سمت خود استعفا و جایش را به رضا مراد صحرایی داد.  وزیر کنونی آموزش و پرورش، شش سال سابقه معلمی دارد و فرزندانش در مدارس دولتی درس می‌خوانند. البته از نوع شاهد! وی منتقد سیاست‌زدگی مفرط نظام تعلیم و تربیت بوده و معتقد است که انتصابات آموزش و پرورش باید اصولی پیش برود. هر چند در گفت‌وگوی خود با «جام‌جم» بیشتر از آن‌که بخواهد از خود چهره‌ای اجتماعی به نمایش بگذارد، در دفاع از عملکرد کلی دولت سیزدهم، اظهارنظرهایی سیاسی داشت!

 آقای دکتر مراد صحرایی!‌ شما در عرصه سیاست چهره شناخته شده ای محسوب نمی‌شوید. از نگاه خودتان انتخاب وزیر آموزش و پرورش از یک چهره غیرسیاسی نقطه قوت  است یا ضعف؟
سؤال خیلی خوبی پرسیدید، وقتی بنده برای خدمت به جامعه فرهنگیان انتخاب شدم برای عده زیادی این سؤال پیش آمد. دانشگاهی و معلم بودن به این معنی نیست که سیاست را نشناسم چون جزیی از وجود معلمی، همین داشتن بینش سیاسی و اجتماعی است؛ مسأله سیاست‌زدگی مفرط نظام تعلیم و تربیت یک دغدغه‌ راهبردی و اصلی برای رئیس جمهور است. متاسفانه آموزش و پرورش بیش از هر دستگاه دیگری سیاسی شده است. در حالی که نباید این‌طور می‌شد.
به اعتقاد من، این که بدون هیچ پشتوانه سیاسی این مسئولیت خطیر به بنده واگذار شد و توفیق خدمت پیدا کردم، این پیام را دارد که می‌خواهیم آموزش و پرورش، آموزش و پرورش بماند. در واقع آموزش و پرورش نظام باشد، نه آموزش پرورش هیچ گروه و خاصی. بنابراین انتصابات آموزش و پرورش اصولی پیش خواهد رفت.
 یکی از معضلات مدیریتی در کشور تغییرات گسترده با تغییر وزرا و دولت‌هاست و یکی از پر رفت و آمدترین وزارتخانه‌ها در طول سال‌های گذشته همین وزارت آموزش و پرورش است که بی‌ثباتی مدیریتی گسترده‌ای را تجربه کرده است. رویکرد شما نسبت به این مسأله چیست؟
همان‌طور که عرض کردم رویکرد من این است که انتصابات آموزش و پرورش اصولی پیش برود. برای تحقق این امر ارزیابی عملکرد داریم و هر نیرویی که عملکرد مورد انتظار نداشته باشد، تغییر خواهد کرد اما رویکرد بنده به‌عنوان وزیر این نبوده و نیست که چون من وزیر شدم هر کسی را که من نمی‌شناسم، عوض می‌کنم؛ مبنای ما ارزیابی‌عملکرد و رضایت معلمان، خانواده‌ها و دانش‌آموزان عزیز است.
مسأله کلیدی و راه نجات نظام تعلیم و تربیت این است که آموزش و پرورش را سیاسی اداره نکنیم. نباید وزارت آموزش و پرورش با دیگر وزراتخانه‌ها مقایسه شود و اگر کسی چنین کاری کند، نشان می‌دهد نظام تعلیم و تربیت را نشناخته است. آموزش و پرورش بر اثر تغییرات مکرر و بی‌برنامه به این واقعیت رسیده است. باور ما این است که باید آموزش و پرورش را به آرامش برسانیم تا این نهاد نیز جامعه را به آسایش برساند.
این نگاه یک تفاوت راهبردی و ماهوی با دولت‌های پیشین است که نه‌فقط در نظام تعلیم و تربیت بلکه در سایر وزارتخانه‌ها نیز این موضوع به چشم می‌خورد. آموزش و پرورش تنها دستگاهی است که به خانه همه مردم ایران می‌رود، جایی که نه دادگاه ، دادستانی، نه سربازی ، کلانتری و ... هست، آموزش و پرورش می‌رود. 
لذا همان‌طور که سیاست کلی نظام جمهوری اسلامی ثابت است باید کنشگری مدیریتی در آموزش و پرورش هم تا حد قابل توجهی ثبات داشته باشد تا بتواند راحت حرف نظام را به مردم برساند.
 آیا بر این باورید که سیاسی اداره کردن مجموعه‌ای مانند آموزش و پرورش می‌تواند آسیب زا باشد؟ این آسیب‌ها چیست؟
ما وقتی آموزش و پرورش را سیاسی کنیم آن وقت در هر دولتی حرف همان دولت به مردم منتقل می‌شود؛ در حالی که ما می‌خواهیم حرف نظام و حرف انقلاب به مردم منعکس شود. به نقل از گفته یکی از بزرگان: در اوایل انقلاب خیلی‌ها معتقد بودند کشور به چهار قوه نیاز دارد؛ قضاییه مقننه مجریه و قوه تعلیم و تربیت. با این استدلال که این مجموعه واقعا به دولت‌ها تعلق ندارد و به خود نظام تعلق دارد، بنابراین باید در عبور از گردنه‌های پیشرفت از نگاه سیاسی و سیاست‌زدگی دست برداریم.
 حالا اگر بخواهیم وارد عرصه سیاسی شویم و مواضع سیاسی‌تان را هم بدانیم از نگاه شما به عنوان یکی از اعضای دولت، مهم‌ترین دستاوردهای سیاسی دولت سیزدهم چه چیزی بوده است؟
یکی از ویژگی‌های بسیار مهم این دولت که او را متمایز کرد، این است که به‌دنبال حل مسائل از درون و با اتکا به درون است. یعنی قدرت درون‌زا آن چیزی‌ است که این دولت دنبال کرد و خیلی زود نتیجه گرفت. خیلی‌ها دولت را تحت فشار می‌گذاشتند که اگر مثلا فلان قرارداد بین‌المللی را امضا نکنید، مسیر پیشرفت بسته خواهد شد اما دیدید که چنین اتفاقی نیفتاد. این نگاه به درون، ویژگی بسیار ممتازی است که این دولت داشته و دارد و دیپلماسی مبتنی بر عزت و اقتدار به‌جای دیپلماسی مبتنی ‌بر ضعف از ویژگی‌های مهم دیگر است.
مثلا ما در همین دو سال ابتدایی دولت، عضو پیمان شانگهای شدیم بدون این که مذاکره یا رفتار ذلیلانه نشان داده باشیم؛ چند روز گذشته عضو بریکس شدیم؛ عضویت در بریکس بسیار اتفاق مهمی است و گروه اقتصاد‌های نوظهور بریکس به‌شدت به طرف جلو در حال حرکت هستند و این گروه موازنه‌ دو قطبی قدرت را به هم زده است، یعنی اولین پیامد شکل‌گیری بریکس این بود که ابر قدرت و بازی ابرقدرت از جهان در ادبیات بین‌الملل برچیده شد. این که ابرقدرتی وجود ندارد و نباید وجود داشته باشد از پیام‌های انقلاب اسلامی بود و یکی از عوامل این‌که دنیا به این نقطه برسد که امروز قدرت توزیع شده و در یک کشور یا دو کشور نیست، شکل‌گیری گروه بریکس است.
 وقتی که نویسندگان و تحلیلگران غربی در کتاب‌ها و تحلیل‌های خود به این نتیجه‌گیری رسیدند در سال ۲۰۵۰  ابرقدرت نخواهیم داشت، سال‌ها قبل‌تر رهبر معظم انقلاب فرموده بود خیلی زودتر ما چیزی به نام ابرقدرت در دنیا نخواهیم داشت و قدرت از غرب به شرق آمده و به نقاط مختلف توزیع می‌شود. در گذشته رویکرد کار ما نادیده گرفتن همسایگان و تعامل با اروپا بود که خب اروپاییان امتحان خود را پس دادند.
گفته می‌شد اگر برجام امضا نشود، پول‌های ما برنخواهد گشت در حالی که امروزهم برجام امضا نشد و هم پول‌های ما برگشت. به این دلیل که ما راه حل مسائل را در درون جست‌وجو کردیم و رویکردمان را مبتنی بر عزت گذاشتیم، نه مبتنی بر ذلت و نتیجه را مشاهده کردیم.
از دیگر رویکرد‌های مهم این دولت، مردمی سازی است؛ این‌که مردم باور کنند خودشان عامل تحول هستند و این موضوع در این دولت در سطوح مختلف در جریان است و به‌طور جدی پیش می‌رود به عنوان مثال، سفر‌های استانی رئیس جمهور را نگاه کنید در کمتر از دوسال یک دور به کل استان‌ها سفر شد و دور بعد با بررسی اتفاقات سفر قبلی و تصمیمات جدید دوباره شروع شده است. وقتی رئیس‌جمهور به استانی سفر می‌کند از مردم گزارش می‌گیرد که کاری شده یا نشده‌است؟ یکی از اشکالات کار ما در دولت‌های پیشین این است که ما گزارش انجام این کار را از کسی می‌گیریم که مجری انجام آن کار بوده و نتیجه این گزارش همیشه خوب است ولی در تعامل با سطح جامعه و گفت‌وگوی مستقیم با مردم اطلاعات کامل‌تری در دسترس قرار می‌گیرد و مردم واقعیت را گزارش می‌کنند. 
ویژگی سوم که بسیار ممتاز است این‌که این دولت در همین دو سال اول صادقانه با مردم کار کرد. بسیاری از کارهایی که این دولت دارد در چشم اندازچهارساله اول انجام داد و دولت‌های قبلی در چهارساله دوم انجام می‌دادند، چون بخشی از تغییرات نارضایتی‌هایی ایجاد می‌کند. ما می‌خواهیم تحول ایجاد کنیم در تحول عده‌ای مخالفت می‌کنند و عده‌ای موافقت در نتیجه عموما در دولت‌های قبلی این کار را به چهارساله دوم موکول می‌کردند. دولت از ابتدا برای خودش بنا را بر این گذاشت که تحول را در همین سال‌های ابتدایی دولت آغاز کند و نقشه راهی برای چهار سال اول ترسیم کرد که در این چهار سال چه کاری می‌خواهیم انجام بدهیم که اثر مهم در تحولات کشور داشته باشد. پس این که دولت با مردم روراست است و این که می‌خواهد مسائل را با کمک مردم حل کند, ویژگی بسیار ممتازی است.

مکث 

شما اشاره کردید که نگاه سیاسی در وزارت آموزش و پرورش آسیب زاست؛ در سایر بخش‌های دولت چطور؟ آیا دید سیاسی باید در تصمیم‌سازی‌ها حاکم باشد یا خیر؟
به نظرم یکی دیگر از نقاط قوت دولت کنونی ترکیب هیات دولت است؛ بسیاری از اعضای دولت یک گفتمان مشترک داشتند که گفتمان انقلاب اسلامی و گفتمان تحول است. در نتیجه وقتی که بحث می‌کنیم و مشکلی را می‌خواهیم با دیگر وزرا حل کنیم، کاملا با دید غیرسیاسی به مسأله نگاه می‌کنیم و به دنبال راه حل هستیم و در بحث دانش تخصصی هیات دولت فکر می‌کنم براساس برآورد ترکیب علمی اعضای هیأت دولت قابل توجه است و عموما تحصیلکرده‌ عالی دانشگاه با رتبه‌های بسیار برجسته‌ علمی هستند که تجارب تخصصی در کار خود نیز دارند.  هر وزارت در حال کار کردن و پیشبرد اهدافش است اما خب امر تحول هم تدریجی است و هم بدیهی و در مقابل تحول، همیشه مقاومت وجود دارد. هر چه این امر بنیادی‌تر باشد، تحول در آن جدی‌تر و عمیق‌تر است و دست زدن به آن کار هم دشوارتر است.
بسیاری از تحولاتی که ما ایجاد کردیم در دولت‌های قبل مورد توجه بوده ولی اعلام کردند الان زمانش نیست و ما در موقعیت حساسی قرار گرفته‌ایم، این موقعیت حساس کنونی دائم در حال بازتولید است و در همین دولت که موقعیت حساس کنونی خیلی بیشتر بود اما تحولات شکل گرفت و در دو سال بعد حتما تحولات بیشتر و بهتری هم خواهیم داشت.