جایی برای زندگی بهتر

این روزها اگر صحبت آموزش و تاثیرگذاری شود، بیشتر پای شبکه‌ های اجتماعی و تلویزیون به میان می‌آید تا مدرسه. انگار که تلویزیون در این رقابت‌ها توانسته خانه دوم دانش‌آموزان شود و این جایگاه را حفظ کند.

به همین دلیل هم وقتی صحبت از آموزش به گروه‌های خاص می‌شود، بهترین گزینه تلویزیون است که این بار توانسته به‌جای شکیبه‌ خانم مهربان، سریالی به نمایش بگذارد که همان تاثیر خانم‌معلم پرورشی را داشته باشد.

این تاثیرگذاری زمانی بیشتر می‌شود که برنامه آموزشی، رویکردی نمایشی داشته باشد تا ضمن سرگرمی مخاطب، تیر نهایی را رها کند تا در جان مخاطب بنشیند. مجموعه نمایشی «زندگی بهتر» درست در همین جایگاه ایستاده است.

این مجموعه به تهیه‌کنندگی و کارگردانی عبدالرضا فیروزان تلاش کرده روایتی از افرادی داشته باشد که در حین سوادآموزی، تلاش می‌کنند درمانی برای دردهای آنهایی باشند که در کنار سواد به مرهمی برای دردهای‌شان و گوشی برای شنیدن مشکلات‌شان نیاز دارند.

زندگی بهتر رویکرد خود را بر مواردی قرار داده که زندگی را برای همه به جایی بهتر تبدیل می‌کند و با پژوهش‌های قبل از تولید و مشورت با اتاق فکر، محتوای قوی را در قالب نمایش به تصویر کشیده است. به همین بهانه گپ‌وگفتی با عبدالرضا فیروزان طراح، تهیه‌کننده و کارگردان مجموعه نمایشی زندگی داشتیم تا جزئیات ساخت این برنامه را از زبان او بشنویم.

عبدالرضا فیروزان طراح، تهیه‌کننده و کارگردان مجموعه نمایشی زندگی بهتر است که در طول این سال‌ها برنامه‌های مختلفی با رویکرد آموزشی و مسأله سوادآموزی تولید و روانه آنتن تلویزیون کرده است.

او درخصوص طراحی این برنامه و رویکردی که در ساخت آن داشته به جام‌جم می‌گوید: مجموعه زندگی بهتر یک مجموعه تلویزیونی آموزشی ــ نمایشی درباره مهارت‌های اساسی زندگی است. درواقع متمرکز بر مهارت‌های حرفه‌آموزی است که در سازمان سوادآموزی انجام می‌شود. سازمان سوادآموزی یک‌سری مراکز یادگیری محلی دارند که در آنها علاوه بر این‌که سواد یاد می‌گیرند، حرفه‌ای هم می‌آموزند. آموزش در این مراکز افراد در بازه سنی ۹ تا ۴۹ سال را شامل می‌شود که قبل از ثبت‌نام، آنها را بررسی کرده و بعد از سوادآموزی، مهارتی را براساس منطقه‌ای که در آن هستند یاد می‌گیرند. این مراکز در سراسر ایران فعال هستند و افراد می‌توانند با کسب مهارت لازم، منبعی برای درآمد پیدا کنند. تلاش کردیم در برنامه زندگی بهتر به مهارت‌های اساسی زندگی مثل جلوگیری از خشم، حق شهروندی، رفتار با والدین، مشکلات خانوادگی و مهارت‌های حل آن بپردازیم.

جذابیت کارهای نمایشی

فیروزان حدود ۱۶ سال است که در حوزه ساخت محتوا برای سواد آموزش فعالیت می‌کند. از نظرش کارهای ارزشمندی در نهضت سوادآموزی صورت گرفته اما کمتر به آن پرداخته شده است. کما این‌که خودش هم می‌گوید چهره‌های موفق بسیاری ــ از معلم تا پزشک ــ در این مراکز آموزش دیده‌ و درخشیده‌اند. او معتقد است که برنامه زندگی بهتر نگاهی نو به بحث مراکز یادگیری محلی داشته که در استان‌های ایران فعال هستند.

فیروزان به دغدغه خودش در حوزه سوادآموزی اشاره کرده و می‌گوید: فرهنگ آموزش کشور همیشه برایم مهم بوده و دوست داشتم اثر سوادآموزی را در این برنامه‌ها نشان دهم. دغدغه من سوادآموزی بوده و به نظرم طبق گفته حضرت امام(ره) آموزش از موارد اساسی زندگی آدم است. به نظرم جامعه‌ای که مسأله آموزش آن درست باشد، می‌تواند به جایگاه خوبی برسد. کارهای نمایشی و سریالی را هم در کارنامه خودم دارم و تلاش کردم مهارت‌های زندگی را مطرح کنم. مهارت‌هایی مثل کاهش طلاق و ترویج ازدواج که خودم هم به آنها اعتقاد دارم در این برنامه‌ها مورد توجه بوده است.

اما نکته‌ای که درباره ساخت برنامه در حوزه آموزش و سوادآموزی وجود دارد، جذابیت آن است. خارج کردن یک برنامه از کلیشه و درعین‌حال حفظ رویکرد آموزشی آن، کار ساده‌ای نیست. فیروزان در این رابطه به مسأله جذابیت قالب نمایش برای مخاطب اشاره می‌کند و معتقد است که ساختن یک کار نمایشی می‌تواند تاثیر آن را دوچندان کند. او عنوان می‌کند: باید مسائل آموزشی و هر مسأله‌ای که فکر می‌کنیم برای بیننده می‌تواند جالب باشد را به شکل نمایش نشان دهیم. بحث‌های گفت‌وگومحور برای موضوعات خاص‌تر است اما در مورد مسائل آموزشی ــ خانوادگی همیشه اولویت با فرم نمایش است.

قصه‌ای زنانه درباره یادگیری و آموزش

وی درباره کلیات قصه مجموعه زندگی بهتر تصریح می‌کند: زندگی بهتر یک مرکز یادگیری محلی است که یک مدیر به نام خانم مجتبایی دارد که در کنار چند مربی و آموزش‌دهنده فعالیت می‌کند. این مراکز در حقیقت مجموعه‌هایی خودگردان هستند که مدیر و اعضای خودشان کار را جلو می‌برند و با زندگی سوادآموزان جلو می‌روند. یعنی اگر یک سوادآموز مشکل داشته باشد، به دغدغه‌شان تبدیل می‌شود که چرا در مرکز حضور ندارد و مشکل را پیگیری می‌کنند. متاسفانه قبل از انقلاب بی‌سوادی بیشتر در زنان وجود داشت و اثر آن ادامه پیدا کرد. قصه زندگی بهتر یک قصه زنانه است و دلیل آن این بوده که بیشترین مراجعه‌کنندگان این مراکز زنان هستند. به همین دلیل زنان فعال در این مراکز، نمونه زن موفق در جامعه هستند که تلاش می‌کنند همنوع خود را یاری کنند تا سواد یاد بگیرند و درعین‌حال پیگیر زندگی شخصی‌شان هستند.

اما ازجمله سختی‌های ساخت کارهای حوزه آموزش، پژوهش‌های لازم برای ابتدای کار است. تهیه‌کننده زندگی بهتر در این رابطه می‌گوید: پژوهش، لازمه کارهای شبیه به زندگی بهتر است. فیروزان به واسطه تجربه‌ای که داشته، تلاش کرده کارهایی تولید کند که تاثیرگذاری بیشتری داشته باشد که البته عایدی مالی کمتری هم به نسبت دیگر کارها برای تولیدکنندگان دارد. نکته جالب اینجاست که از خاطرات آموزش‌دهندگان هم استفاده شده است. تهیه‌کننده زندگی بهتر همیشه دغدغه کارهایی را داشته که بتواند زحمات و تلاش‌های سوادآموزان را نشان دهد. خودش می‌گوید که همیشه دغدغه آموزش کشور را داشته و در همین مسیر حرکت کرده است.

تلاش برای خارج شدن از کلیشه

فیروزان مستندهای بسیاری در استان‌های مختلف ساخته و به همین دلیل، در این مناطق رفته و آنجا را دیده است که خود به پژوهشی برای بخش نمایشی تبدیل شده است. البته مسابقه‌ای هم در این میان برگزار شده که خاطره‌های سوادآموزان دریافت شود و براساس‌آن، امکان تولید کارهای مستند و نمایشی شکل بگیرد. زندگی بهتر را هم باید یکی از همین برنامه‌ها دانست که برگرفته از زندگی واقعی افرادی است که در حوزه سوادآموزی کار کرده‌اند و حالا در قالب نمایشی در مقابل چشم مخاطبان قرار گرفته است. فیروزان درباره تحقیق و پژوهش‌های صورت‌گرفته قبل از تولید کار، می‌گوید: من برنامه تحقیقاتی و پژوهشی را قبل از تولید هر برنامه دارم و این را یک مسأله ضروری می‌دانم. چیزی که باعث شده این کار قابل قبول باشد، همین واقعی‌بودنش است. حتی مرکز مربوط که در این برنامه نشان می‌دهیم، همان مرکز واقعی است که در آن منطقه قرار دارد. تمام افرادی که در این مرکز نشان می‌دهیم، همان‌هایی هستند که علاوه بر سواد، مسأله خانواده و مشکلات آن را هم در نظر دارند. درست مثل مادری که توانست با آموزش‌های ضمن سوادآموزی، از اعتیاد فرزندش جلوگیری کند و با یک رفتار درست، تندخویی همسرش را هم بهتر کرده بود. به نظرم این برنامه‌ها این‌قدر اثرگذار بوده است. ما به دنبال زندگی بهتر برای همه بودیم. مهارت‌هایی که در این مراکز به آن پرداخته می‌شود چیزی است که بسیاری از افراد به آن نیاز دارند.

اما برنامه‌هایی شبیه به زندگی بهتر به‌وفور از سیمای ملی پخش شده است. برخی‌شان موفقیت بسیاری داشته‌اند و برخی دیگر، تاثیرات اندکی را نصیب خود کرده‌اند. آنچه که به نظر می‌رسد در برنامه نمایشی زندگی بهتر شکل گرفته، تلاش برای متفاوت‌بودن شکل نمایشی و پیام اصلی است. فیروزان در این رابطه می‌گوید: برنامه زندگی بهتر قرار نبود نمایشی باشد و به نظرم آمد که با تبدیل آن به شکل نمایشی، تاثیر بیشتری خواهد داشت. بخشی از خارج شدن برنامه‌های مشابه از کلیشه، در گرو وظایفی است که هر شبکه برای خود طراحی کرده است. مثلا ممکن است شبکه نسیم بیشترین تلاش خود را برای سرگرمی کند و یک شبکه دیگر، متمرکز بر مسائل حوزه جوانان باشد. بنا به تعریف شبکه‌ها، برنامه‌سازان هم سرخط و محور برنامه را تغییر می‌دهند. اگر قرار باشد من هم در شبکه مستند کار کنم، باید با رویکرد مستند به این مسأله نگاه کرده و برنامه می‌ساختم. در حقیقت تولیدکنندگان محتواهای مختلف، باید خودشان را با این سیاست‌ها وفق دهند. من در کنار این مسائل، تلاش کردم برای افزایش جذابیت مجموعه، از بازیگران حرفه‌ای مثل شیوا خسرومهر استفاده کنم و با انتخاب یک دکوپاژ تلویزیونی و سینمایی، کار نهایی را از حالت ساده و خطی خارج کنم. البته در تاثیرگذاری زندگی بهتر تلاش‌های تیمی که پشت این کار قرار دارد و همراهی‌های شبکه آموزش و نهضت سوادآموزی هم تاثیر بسیاری داشته است.

مخاطب هنوز پای تلویزیون است

تهیه‌کننده زندگی بهتر درخصوص مخاطبان تلویزیون می‌گوید: به نظرم مخاطب هنوز تلویزیون می‌بیند و اگر کاری خوب باشد، مخاطب هرجور شده آن را پیدا می‌کند و می‌بیند. زندگی بهتر درمجموع ۳۰ قسمت ۲۰دقیقه‌ای است. نویسندگی کار را مرضیه شهلایی به‌ عهده دارد که تاکنون تجربه نوشتن برای برنامه‌های مختلف و کتاب‌های حوزه دفاع‌مقدس را داشته است. در کنار عوامل، تیم نویسندگان و اتاق فکر هم حضور دارند که متشکل از دکترای روان‌شناس و کارشناسان حوزه خانواده و کودک هستند. من همیشه قبل از این‌که طرحی را به تلویزیون بدهم، ابتدا آن را در اتاق فکری که داریم تصویب می‌کنم و به نظرم این مسأله در تاثیرگذاری محتوای کار بسیار تاثیرگذار است.

تکرار یک تجربه موفق

به نظر می‌رسد کاری که تیم مجموعه زندگی بهتر انجام داده‌ است، درست مثل مجموعه «زندگی شگفت‌انگیز است» توانسته یک پیام آموزشی را به شکل نمایشی بیان کند.

سریال زندگی شگفت‌ انگیز ‍‌است، پیش از این به تهیه‌کنندگی عبدالرضا فیروزان و کارگردانی مجتبی چراغعلی تولید شده بود که تصویربرداری آن، در یک سرای‌محله در غرب تهران انجام شده است.

این سریال یک کمدی اجتماعی بود و قصه زوج جوانی به نام‌های روزبه و سیمین را روایت می‌کرد که قصد جدایى از هم را داشتند اما یک اتفاق شگفت‌انگیز آن دو را در مسیر تازه‌ای قرار می‌دهد. در این مجموعه هم درست مثل زندگی بهتر از بازیگران باتجربه مثل حمید لولایی، خشایار راد و رضا داوودنژاد استفاده شده بود تا تاثیر آن بر مخاطب بیشتر شود.