واکاوی حقیقت عاشورا در لا‌به‌لای کتاب‌ها و کلمات

کتاب اسفندیاری مختصر و جامع است
حسین علیزاده - پژوهشگر تاریخ
این کتاب دو بخش دارد که بخش دوم آن مهم‌تر و دربردارنده تحریف‌های عاشورایی است. حتی جلد کتاب نیز این مسأله را به روشنی به خواننده نشان می‌دهد. در بخش قرمز رنگ کتاب نوشته شده عاشورای امام حسین(ع) که قرمز رنگ خون است و حماسه و قیام امام را به تصویر می‌کشد و در بخش سیاه رنگ کتاب نیز به تحریفات اشاره شده که جلد کتاب به زیبایی این دو مسأله را نشان داده است.
چرا عاشورا تحریف می‌پذیرد و علت این‌که عاشورا به کام تحریفات و کج‌فهمی‌ها رفته چه بوده است؟ چرا در طول تاریخ این حماسه به مصیبت تبدیل شده است؟ در آثار عاشورایی نیز جنبه حماسی عاشورا ضعیف شده و مصیبت آن برجسته شده است. من کار آقای اسفندیاری را دنباله کار مطهری ارزیابی می‌کنم. اکنون امام حسین(ع) به اسطوره دسترس‌ناپذیر تبدیل شده و مورد تقدس قرار گرفته است.
حتی درباره کشته‌شدگان دشمن نیز غلو شده است که در بررسی قیام عاشورا و طبق آمارها کشته‌شدگان خیلی هم نبوده‌اند و در این زمینه مبالغه بسیاری شده است. اکنون غلو در عزاداری یا حتی تفریط در عزاداری بسیار زیاد شده و گریه و ماتم‌داری را هدف کردند و آسیب‌های روضه و مداحی به تجارت‌خانه‌ای تبدیل شده است! اصل این مسأله و عزاداری برای امام حسین(ع) خوب است اما اگر به دکان تبدیل شود و ظاهرسازی باشد به آن آسیب‌های بسیاری را وارد می‌کند.
خشونت در عزاداری، قمه‌زنی و... مبنایی ندارد و قمه‌زدن عزاداری برای امام حسین(ع) نیست. اکنون عاشورا عوام‌زده شده است و عاشوراپژوهانی که دغدغه حفظ و پیام عاشورا را دارند باید به پیرایش این مسأله بپردازند. برخی دینداری را عزاداری محرم می‌پندارند. این دینداری و عزاداری نیست بلکه بیشتر به مجالس سرگرمی تبدیل شده است.
اسفندیاری در این کتاب به کارکردهای ارزنده عزاداری پرداخته که چه برکاتی داشته است و فواید بسیاری را در بر دارد. همچنین عاشورای سال 1357 را به تصویر کشیده که عاشورایی استثنایی و پیشرو آن هم آیت‌ا... طالقانی بوده است که مردم تهران را دعوت به راهپیمایی کرد و از میدان امام حسین تا میدان آزادی جمعیتی میلیونی در این راهپیمایی شرکت کردند و شعارهای انقلابی دادند که با عاشوراهای پیش از آن بسیار متفاوت بود و نقش ارزنده‌ای در پیروزی انقلاب اسلامی داشت.
 تاریخ نه تنها قربانی فقه شده بلکه پیش‌فرض‌های کلامی هم که باید مطرح می‌شد عنوان نشده است. آثار عاشوراپژوهی پر برگ‌وبار است و کارنامه عظیم و انبوهی دارد اما کارهای ارزشمند و ماندگار در این زمینه کم است. جای تأسف دارد که این همه مقاله و کتاب درباره عاشورا در کشور نوشته شده اما همگی تکرار منبرها و به نوعی منبر مکتوب هستند و در آنها مطالب تبلیغی ترویجی ضعیف و مبالغه‌آمیز وجود دارد. کتاب اسفندیاری مختصر و مفید و در عین حال جامع است. اگر این دقت و وسواس را همه عاشوراپژوهان ما داشتند، عاشوراپژوهی در کشورمان هزار گام جلوتر بود.
یکی از نکات قابل توجه این کتاب این است که نویسنده میان مبنای قیام امام حسین(ع) بر اساس امر به معروف و جهاد، جهاد را انتخاب کرده و بر این باور است که قیام امام حسین(ع) بر اساس جهاد بوده است. نویسنده کتاب پس از بررسی‌های گوناگون به این نتیجه رسیده که حدیث مشهور درباره قیام امام حسین بر اساس امر به معروف، سندیت کافی ندارد.
کتاب «حقیقت عاشورا» مجموعه‌گفتارهایی در دو بخش است. بهتر بود در برخی مباحث ترتیب تاریخی رعایت می‌شد. همچنین ای کاش آنچه به عنوان تأویل تاریخ در انتهای کتاب آمده است، در ابتدای آن می‌آمد. مؤلف در این بخش از کتاب روش‌شناسی و منبع‌شناسی خوبی را برای مطالعه تاریخ عرضه کرده است که لازم بود خواننده پیش از آشنایی با اقوال مختلف درباره عاشورا نسبت به این بینش آگاهی پیدا کند.
این اثر، چند کتاب در یک کتاب و پر از مطالب خوب و ارزشمند است و در هر صفحه آن چندین نکته خوب و بدیع وجود دارد، ولی بهتر بود ساختار کتاب تغییر می‌کرد و شکل دیگری می‌یافت. هر کدام از این مقالات به تنهایی بسیار ارزشمند هستند و هر گفتار در جای خود خواندنی است و مقالات به هم ربط دارند اما وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند ساختار آن به هم می‌ریزد و نیاز به ساختاری نو دارند. برخی از آنها از لحاظ تاریخی مقدم‌تر هستند. اگر سیر تاریخی در این کتاب رعایت می‌شد بهتر بود.

برای معرفی اثری درباره عاشوراتن و بدنمان می‌لرزد!
سعید طاووسی‌مسرور - نویسنده و پژوهشگر
در این کتاب به ۴۵۴ اثر ارجاع داده شده است و ایشان چندین برابر این آثار را نیز مطالعه و بررسی کرده است، این حجم از ارجاعات دقیق، قوت علمی کتاب را بین آثاری که اکنون در زمینه عاشورا‌پژوهی وجود دارد نشان می‌دهد. وی کتاب‌های بسیاری را از نشر گذرانده است، کتاب‌هایی مانند «تهران قدیم» جعفر شهری و خاطرات آیت‌ا... رفسنجانی و... را نیز برای نگارش این کتاب در نظر داشته است.
آثاری که ایشان به آن ارجاع داده‌اند، طیف‌های گوناگونی دارند. بسیاری از عاشوراپژوهان، کتاب‌های جدید منتشرشده در این حوزه را مد نظر قرار نمی‌دهند و نمی‌خوانند، اما اثر اسفندیاری این امتیاز را دارد که همه آثار جدید در آن مورد توجه قرار گرفته است.
آثار عاشورایی هر کدام از جهاتی مشکل دارند و وقتی خبرنگاران و دانشجویان به ما می‌گویند اثری درباره عاشورا معرفی کنید، تن و بدنمان می‌لرزد، اما کتاب «حقیقت عاشورا» اثری جامع، مستند و مفید برای معرفی به علاقه‌مندان در حوزه عاشوراپژوهی است. این کتاب ادبیات و قلم خوبی دارد و مقدمه بسیار خوبی نیز بر آن نوشته شده، مقدمه پیشانی کتاب است و در این کتاب مقدمه‌ای گویا و صریح که به فقه تاریخ و تاریخ اجتهاد اشاره کرده پرداخته شده و خط سیر کتاب بیان شده است. کمتر کسی است که یادداشت‌هایش را پیش از چاپ نقد جدی می‌کند اما این کتاب پیش از چاپ به چندین منتقد و عاشوراپژوه ارائه شده که پیش از چاپ بخوانند و دیدگاه‌هایشان را عرضه کنند. باید از این روش الگو گرفته شود و جلسات نقد کتاب پیش از چاپ برگزار شود تا مطالب کتاب تنقیح شود و بیشتر شاهد آثار ارزشمند باشیم.
چه با این کتاب مخالف باشید چه موافق، مطالعه آن، دید شما را تغییر می‌دهد و یکی از نکات برجسته کتاب، اشاره به تقابل امام(ع) با ظلم به عنوان مسأله اصلی است، زیرا یزید فقط میمون‌باز، سگ‌باز و شرابخوار نبود، در منبرها فقط این را می‌شنویم که این، تقلیل جلوه‌کردن حرکت سیدالشهدا(ع) است. به نظر من، مهم‌ترین بحث کتاب از صفحه ۱۰۷ تا ۱۵۶ است که چند گفتار درباره تلاش امام حسین  برای جلوگیری از جنگ و پیشنهادهای ایشان به سپاه مقابل مطرح می‌شود.

منبع: ضمیمه قفسه روزنامه جام‌جم