سلبریتی‌ها؛ بی‌اثرتر از گاز‌های نجیب

به گزارش جام جم آنلاین، در سال‌های ۹۲ و ۹۶ برخی بر این عقیده بودند که حمایت علنی بسیاری از هنرمندان سینما و تلویزیون از تعدادی داوطلب خاص، تاثیری قابل‌توجه بر افکار عمومی و سوق دادن مردم به سوی انتخاب گزینه مد‌نظر آن‌ها داشته‌است، اما خارج از حوزه نظر و در عالم واقعیت، تاثیر هنرمندان به ویژه بازیگران سینما و تلویزیون بر افکار عمومی تا چه اندازه است؟ آیا آن‌ها در عمل از چنان وزن و اعتباری در جامعه برخوردارند که حرفشان حجت باشد و بتوانند بر تصمیمات مهم سیاسی و اجتماعی مردم تاثیراتی قابل توجه بگذارند؟

شاید بررسی برخی پیمایش‌های افکارسنجی بتواند تا حدی ما را در یافتن پاسخی برای پرسش‌های فوق یاری دهد. یکی از این پیمایش‌ها، سال گذشته توسط پژوهشکده فرهنگ پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات انجام و نتایج آن با عنوان «پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان» ارائه شد. در این نظرسنجی که به سفارش سازمان امور سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و به شکل تلفنی در سطح ملی انجام گرفت، ۵۳۳۹ نفر به عنوان نمونه آماری شرکت داشتند و به پرسش‌های متعددی در مورد علایق سینمایی و تلویزیونی خود پاسخ دادند. یکی از این پرسش‌ها که پاسخ آن می‌تواند در تعیین جایگاه هنرمندان در جامعه و میزان اثرگذاری آن‌ها بر افکار و تصمیمات مردم، به خصوص تصمیمات سیاسی آن‌ها موثر قلمداد شود، این بود: «در خصوص اظهارنظر هنرمندان درباره مسائل سیاسی چه نظری دارید؟»

مسلما با توجه به محتوای این پیمایش که به آگاهی از ذائقه سینمایی ایرانیان اختصاص دارد، مقصود از هنرمندان در پرسش مذکور، بیش از هر هنرمندی، بازیگران سینما و تلویزیون است.

حدود ۶۵.۴درصد شرکت‌کنندگان در پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان، معتقدند مواضع سیاسی هنرمندان برای‌شان اهمیتی ندارد. به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت تبلیغات انتخاباتی هنرمندان و جهت‌گیری‌های سیاسی آنان، حداقل بر این دسته از افراد تاثیری نداشته‌است. در عین حال ۱۲.۷درصد افراد شرکت‌کننده در نظرسنجی مذکور به این نکته اشاره کرده‌اند که موضع سیاسی هنرمندان تا حدی برای‌شان اهمیت دارد؛ به این معنی که نظرات یا اعتقادات سیاسی بازیگران سینما و تلویزیون را مورد توجه قرار می‌دهند، اما چشم‌بسته به آن استناد نمی‌کنند. حدود ۶.۵درصد شرکت‌کنندگان نیز نظری در مورد این پرسش نداشتند و شاید بتوان آن‌ها را هم در ردیف کسانی قرار داد که به اتخاذ یا درپیش نگرفتن مواضع سیاسی توسط بازیگران سینما و تلویزیون اهمیتی نمی‌دهند. در مجموع تنها ۱۵.۳درصد افراد شرکت‌کننده در این پیمایش اعتراف کردند موضع سیاسی هنرمندان برای‌شان اهمیت دارد و به آن توجه می‌کنند. با این اوصاف شاید بتوان به نظر کسانی که معتقدند تبلیغات و موضعگیری هنرمندان در رویداد‌های سیاسی می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر افکار عمومی بگذارد، با دیده شک و تردید نگریست.

در بخش دیگری از این نظرسنجی، میزان تاثیر تبلیغات هنرمندان در موارد عموما تجاری بر تصمیمات غیرسیاسی شرکت‌کنندگان بررسی شده‌است. برای رسیدن به هدف مذکور، این پرسش با شرکت‌کنندگان در میان گذاشته شد تا به آن پاسخ دهند: «تا به حال برای‌تان پیش آمده به دلیل این‌که هنرمندی کالایی را تبلیغ کرده‌است، آن را خریده‌باشید؟» در پاسخ به این پرسش ۹۰.۴درصد شرکت‌کنندگان عنوان کردند هرگز چنین امری برای‌شان پیش نیامده‌است و تنها کمتر از ۱۰ درصد افراد شرکت‌کننده تبلیغات هنرمندان در مورد یک کالا را در خریدن آن موثر دانستند. در واقع بیشتر افراد شرکت‌کننده در پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان، تصمیمات خود درباره خرید کالا‌های مورد نیازشان را فارغ از تبلیغات هنرمندان می‌دانند. با این اوصاف به نظر می‌رسد نظرات غیرسیاسی هنرمندان نیز مانند مواضع سیاسی آن‌ها بر تصمیمات مهم مردم یا حداقل افراد شرکت‌کننده در این نظرسنجی تاثیر چندانی ندارد. از این جنبه حتی تاثیر نظرات هنرمندان بر افکار عمومی کم‌رنگ‌تر جلوه می‌کند. احتمالا به این دلیل که در این زمینه گزینه‌های بیشتر و متنوع‌تری برای انتخاب پیش روی مردم قرار دارد و برای برگزیدن یکی از آن‌ها نیاز چندانی به تبلیغات افراد سرشناس ندارند.

با آن که بیشتر شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی تبلیغات تجاری هنرمندان را بر تصمیمات خود بی‌تاثیر دانسته‌اند، اما بسیاری از آن‌ها با نفس تبلیغ کالا‌های تجاری توسط هنرمندان، مشکلی ندارند. به گونه‌ای که ۲۴.۹درصد افراد شرکت‌کننده در این نظرسنجی اعلام کردند با تبلیغ کالا توسط هنرمندان مخالف نیستند. در مقابل ۳۷.۶درصد آن‌ها مخالف این امر بودند. سایر آمار نیز به کسانی اختصاص دارد که نظر قاطعی در رابطه با این موضوع نداشتند. مخالفت برخی مردم با تبلیغ محصولات تجاری توسط هنرمندان شاید به این دلیل باشد که آن‌ها جایگاه هنرمند را بالاتر از یک مبلغ کالا می‌دانند.

بررسی نتایج پیمایش ذائقه سینمایی ایرانیان در مورد تاثیر نظرات و آرای هنرمندان بر افکار و تصمیمات مردم، شاید ما را به نظر کسانی که معتقدند در ایران پدیده‌ای به نام سلبریتی، به معنی واقعی کلمه، وجود ندارد و این پدیده خودساخته و جعلی است، نزدیک‌تر کند. هرچه باشد سلبریتی‌های بین‌المللی که در عرصه‌های مختلفی نظیر هنر، ورزش، سرگرمی و نظایر آن حضور دارند، حداقل در تصمیمات مهم مردم برای خرید کالا‌های تجاری تاثیرگذارند. چه اگر این‌گونه نبود، برند‌های شناخته شده ورزشی جهان که تمام سود و زیان خود را به صورت لحظه‌ای حساب می‌کنند، برای تبلیغ محصولات‌شان سالانه میلیون‌ها دلار دستمزد به کسانی نظیر کریستیانو رونالدو پرداخت نمی‌کردند. با این حال، هنگامی که بحث سیاست به میان می‌آید، مشاهده می‌کنیم که حتی در آن سوی آب‌ها نیز مواضع سیاسی سلبریتی‌ها تاثیر چندانی بر تصمیمات مهم و تعیین‌کننده مردم ندارد. به عنوان مثال در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۱۶ آمریکا هیلاری کلینتون با وجود برخورداری از پشتیبانی اکثر هنرمندان و سلبریتی‌ها، از دیگر نامزد این دوره یعنی دونالد ترامپ شکست خورد.

رضا حسینی - منتقد / روزنامه جام جم