کوچ مجرمان سنتی به فضای مجازی

اگر کلاه کسی برداشته می‌شد، پلیس با زیر و رو کردن پرونده سارقان سابقه‌دار، دزد را تحویل قانون می‌داد. فضای مجازی‌که آمد، انگار ورق برگشت و بسیاری از سارقان بی‌سروصدا به تاریکخانه فضای مجازی خزیدند؛ ادعایی که سردار حسین رحیمی، رئیس پلیس تهران آن را را تایید کرد و گفت: ۸۰ درصد جرایم در همین فضای مجازی رخ می‌دهد. بر‌اساس آخرین اطلاعات پژوهشگاه فضای مجازی هم، میزان استفاده ایرانی‌ها از فضای مجازی از یک ساعت و چهار دقیقه به یک‌ساعت و ۳۲ دقیقه رسیده است و همین وقت‌گذرانی بیش از حد باعث شده تا به خوراک مناسبی برای کلاهبرداران تبدیل شوند.

سردار وحید مجید، رئیس پلیس فتای‌کشور، بهمن سال ۱۴۰۰ گفت‌: وقوع ۷۰ درصد جرایم در فضای مجازی به‌دلیل بی‌توجهی کاربرها به هشدارهای سایبری است.کرونا هم دلیل دوم رشد جرایم در فضای مجازی بود. با تولد این مولود نامبارک، کسب و کارها خوابید و باعث شد کاربران بیش از گذشته به فضای مجازی پناه ببرند و این فضا، دست مجرمان را برای ارتکاب انواع جرم‌ها بازگذاشت؛ روندی‌که به اعتقاد سردار مجید کاملا طبیعی بود. آمار مجرمان سایبری‌ که بالا رفت، هشدارهای پلیس فتا هم شدت بیشتری ‌گرفت و از هر فرصتی استفاده کرد تا مجرمان،کلاه‌ کاربران را برندارند. عده‌ای توصیه‌های پلیس فتا را آویزه‌گوش‌شان‌کردند، بعضی ‌هم بی‌توجه از کنار هشدارهای پلیس‌گذشتند.

سردار مجید در آخرین ‌گزارش خبری خود از رشد جرایم فضای مجازی در سال ۱۴۰۰ گفت، میزان جرایم سایبری در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال‌گذشته ۱۴ درصد افزایش پیدا کرده که ۷۶ درصد متهمان مرد و ۲۴ درصد زن بودند. با این‌که بسیاری از مجرمان مجازی همیشه دالان‌های مخفی متعددی برای فرار از رصدهای پلیس فتا طراحی می‌کنند اما به‌گفته او، هوشیاری پلیس فتا باعث شد تا قدرت کشف این نهاد در سال ۱۴۰۰ به ۹۶ درصد برسد و آمار بازداشت مجرمان سایبری رشد ۳۰ درصدی داشته باشد. در مورد فراوانی وقوع جرایم سایبری در استان‌های مختلف هم به‌گفته رئیس پلیس فتا، تهران با ۱۱ درصد پیشتاز است. پس از تهران، خراسان‌جنوبی با ۹ درصد، اصفهان ۸ درصد، شیراز ۶ درصد و خوزستان با ۴ درصد، رده‌های بعدی جرایم سایبری را به خود اختصاص داده‌اند. بعضی استان‌ها مانند کیش، سیستان و بلوچستان، خراسان شمالی، کهگیلویه و بویراحمد و لرستان از گزند جرایم سایبری در امان بوده و کمترین آمار جرایم را داشتند.

سردار مهدی حاجیان، معاون اجتماعی ناجا در زمینه پیشگیری از جرایم فضای مجازی معتقد است: مطالعات و تحقیقات صورت گرفته در نیروی انتظامی باید مبتکرانه و خاص ناجا باشد چرا که نوع تاکتیک‌ها در ناجا با ۱۰ سال گذشته تفاوت دارد زیرا امروز مردم به فضای مجازی مهاجرت کرده و باید عمده مطالعات در فضای مجازی صورت بگیرد.

خزیدن مجرمان فضای حقیقی به مجازی

یک زمانی برخی خیریه‌ها با قلک جمع‌آوری پول به خانه‌ها مراجعه‌کرده و یکی دو ماه بعد هم قلک را از صاحبخانه ‌گرفته و صرف امور خیریه می‌کردند. اینترنت ‌که آمد، مراجعه خیران به خانه‌ها به‌شدت‌ کاهش یافت و این‌بار کمک‌ها از طریق اینترنت واریز می‌شد. مجرمانی‌که دائم به فکر بازتولید جرایم جدید بودند، از این فرصت استفاده کرده و از خیران کلاهبرداری‌کردند.

نمونه این ماجرا، پرونده‌ای بود که در آن، مجرم با هیات امنای مساجد تماس می‌گرفت و به بهانه کمک به مساجد سطح استان، آنها را پای دستگاه عابر‌بانک می‌کشاند و حساب‌شان را خالی می‌کرد. گاهی هم‌کلاهبرداران صفحات شخصی ایجاد کرده و با سوءاستفاده از نام افراد مشهور مثل ورزشکاران و هنرمندان، تحریک عواطف انسانی و تهیه عکس از محرومان و نیازمندان، مدعی دریافت نذورات به بهانه کمک به افراد می‌شوند.

یکی از این کلاهبرداران در یکی از استان‌های جنوب‌شرقی کشور مدعی کمک به خانواده‌ای نیازمند و دارای بیمار صعب‌العلاج بود. او ۱۵ میلیارد ریال از این راه جمع‌آوری کرد اما با پیگیری پلیس فتا شناسایی و دستگیر شد.

قبل از سال ۹۵، اوراق قضایی به‌صورت کاغذی و توسط ماموران ابلاغ و به آدرس فرد خوانده فرستاده می‌شد که باعث بروز مشکلاتی شده بود اما از سال ۹۵ بساط ابلاغیه‌های‌ کاغذی جمع شد و جای خود را به ابلاغیه الکترونیکی یا سامانه ثنا داد ولی ابلاغ الکترونیکی هم از گزند مجرمان سایبری در امان نماند. بهمن پارسال بود که برخی شهروندان به پلیس فتا مراجعه کرده و گفتند پس از دریافت پیامک جعلی سامانه ثنا، از حساب بانکی‌شان برداشت غیرقانونی شده است. در این ترفند، مجرمان سایبری با سوءاستفاده از عنوان سامانه ثنا، پیامکی حاوی یک لینک آلوده به بدافزار جعلی ارسال کرده و کاربران را ترغیب به ورود به سامانه و مشاهده ابلاغیه خود در ازای واریز وجوه اندک می‌کردند که باعث برداشت غیرقانونی از حساب شهروندان شد. مجرم این پرونده در یکی از مناطق حاشیه‌ای تهران شناسایی و دستگیر شد و پرده از اعمال مجرمانه خود برداشت.

قمار و شرط‌ بندی هم از آن جرم‌هایی است که باز هم از فضای حقیقی به فضای مجازی رخنه کرد و سرمایه کم و زیاد خیلی‌ها را به باد داد. تصور به‌دست آوردن پول درشت و بی‌زحمت باعث شد تا جوانان و نوجوانان بسیاری به دام یکی از گردانندگان سایت‌های شرط‌بندی به نام میلاد حاتمی که پیش از دستگیری در ترکیه زندگی می‌کرد، بیفتند.

در طول مدتی ‌که جوان بخت‌برگشته به هوای به‌دست آوردن پول دائم در حال بازی بود، نمی‌دانست در هر ثانیه و دقیقه‌ای‌که پای سایت شرط‌بندی تلف می‌کند، دلار به حساب حاتمی واریز می‌شد. او در نهایت از طرف کشور ترکیه به ایران مسترد و ۱۹ اسفند ۱۳۹۹ خبر دستگیری او به یکی از جنجالی‌ترین خبرهای سال تبدیل شد.

نقش کاربران در وقوع جرایم سایبری

در این‌باره سراغ سرهنگ رامین پاشایی‌، معاون اجتماعی پلیس فتای کشور رفتیم‌. این کارشناس پلیس فتا می‌گوید: مجرمان فضای مجازی با بررسی اتفاقات حاکم بر فضای جامعه، شگرد خود را برای اقدامات مجرمانه‌شان انتخاب می‌کنند. در ایام مذهبی با سوء‌استفاده از احساسات خیرخواهانه هموطنان و در پوشش خیریه مرتکب جرم می‌شوند. زمانی که بحث ثبت‌نام‌های اینترنتی مانند سهام عدالت یا بورس است از این فضا برای پیشبرد اقدامات مجرمانه‌شان استفاده می‌کنند. البته پلیس با شناسایی این شگرد مجرمان و آگاهی‌بخشی به شهروندان توانسته تا حد قابل‌توجهی آنها را ناکام بگذارد. پلیس فتا همزمان با ایام خاص یا شروع ثبت‌نام‌های اینترنتی با هشدار به شهروندان درباره شگردهای مجرمان سایبری هشدار می‌دهد تا در دام کلاهبرداران و سارقان مجازی قرار نگیرند.

پاشایی به نقش کاربران در وقوع جرایم سایبری اشاره کرد و گفت: متاسفانه سهل‌انگاری، نبود آگاهی و بعضا طمع یکی از دلایلی است که باعث می‌شود افراد قربانی شده و در دام کلاهبرداران بیفتند. ‌در وقوع جرایم اقتصادی کاربر نقش اساسی دارد و این کاربر است که با اقداماتش در دام افراد کلاهبردار و مجرم قرار می‌گیرد. اولین توصیه ما به کاربران این است که دانش و سواد سایبری خود را افزایش دهند چرا که هر چقدر اطلاعات‌شان افزوده شود به همان میزان جرایم سایبری که روی آنها انجام می‌شود، کاهش پیدا می‌کند. فرق جرایم فضای مجازی با فضای حقیقی این است که در فضای حقیقی مثلا می‌توان خودرو را به انواع تجهیزات و وسایل ضدسرقت مجهز کرد و اگر با همه این تدابیر سرقت شود بار تقصیر متوجه صاحب آن نیست اما در فضای مجازی همه‌چیز دست کاربر است.

لیلا حسین‌ زاده - ضمیمه تپش روزنامه جام جم