همسایگی پسماند با تپه‌های 63 هزار ساله

 چهار نقطه کویری این استان شامل خارتوران، طرود، ریگ جن و پارک ملی کویر است و نکته مهم در مورد این کویرها این‌که به‌واسطه قرارگیری چهار شهرستان استان در حاشیه کویر، فاصله اقامت مسافران در شهرها تا کویر آن‌قدر کوتاه است که می‌توان شب را در شهر گذراند و صبح صبحانه را در دل رمل‌های شن و ماسه‌ای صرف کرد. این ویژگی در برخی استان‌های دیگر با جاذبه کویر کمتر دیده می‌شود و به این دلیل کویرگردی در استان سمنان مورد اقبال عمومی است.

آنچه ما می‌خواهیم به آن بپردازیم اما جاذبه‌های کویری سمنان نیست، بلکه سایت دفن زباله و پسماندی است که در حاشیه یکی از این کویرها یعنی کویر دلازیان در جنوب شهرستان سمنان (مرکز استان) ایجاد شده و فعالیت می‌کند؛ کویری در جنوب روستای دلازیان و نزدیک به کوهستان و جنگل و همجوار با تپه‌های باستانی و 63 هزارساله میرک.

جدای از اعتراض مردم بومی ساکن در روستاهای اطراف این سایت پسماند، فعالان حوزه گردشگری هم به ایجاد سایت در دل یکی از زیباترین کویرهای ایران معترضند و می‌گویند گرچه مطالعات و اجرای سایت به سال‌های گذشته برمی‌گردد اما اکنون که گردشگری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین راه‌های رونق و توسعه اقتصادی کشور و به‌ویژه روستاها و جوامع محلی مطرح شده، همجواری این سایت با کویر می‌تواند در آینده نزدیک مانع از تردد و اقامت گردشگران به منطقه شود و درآمد جوامع محلی را که حالا گردشگری یکی از مهم‌ترین راه‌های کسب درآمد آنهاست با خطر مواجه کند.

در یک بعدازظهر گرم شهریوری برای بازدید از سایت دفن زباله؟ راهی کویر جنوب سمنان می‌شویم. بعد از پنج کیلومتر طی مسیر و گذر از روستاهای خیرآباد و رکن‌آباد برای ادامه مسیر به سمت سایت دفن پسماند وارد یک جاده خاکی می‌شویم. وجود مزارع ذرت علوفه‌ای در اطراف جاده اولین چیزی است که توجه ما را به خود جلب می‌کند. کمی که جلوتر می‌رویم با کم شدن پوشش گیاهی منطقه، تپه‌های زیبای ماهوری‌شکل از دور پدیدار می‌شود. در میانه پیچ و خم تپه‌ها و زمین‌های بی‌آب و علف به رودخانه‌ای روان می‌رسیم که اطراف آن با نیزارهایی پوشانده شده است. بعد از کمی پرس‌وجو متوجه می‌شویم آب این رودخانه از پساب تصفیه‌خانه فاضلاب سمنان تامین می‌شود که بعد از جاری شدن در این رودخانه، کمی جلوتر در زمین‌های ماسه‌ای فرو می‌رود.

خطر در کمین شترها

جدا از زیبایی تصویر یک رود جاری، وجود باتلاق‌های نمکی در دل کویر بر جاذبه‌های بصری آن می‌افزاید.

سعید مرادی‌نسب از اعضای شورای روستای گردشگری ددلازیان که در این سفر با ما همراه است، می‌گوید: این منطقه محل تعلیف شترهای روستاییان است و سایت دفن پسماند در دل محدوده مراتع شترداری واقع شده است.

او با بیان این‌که جمعیت روستای ددلازیان در برخی فصول سال به 200 نفر هم می‌رسد، می‌افزاید: این روستا یک سرای بومگردی دارد و گردشگران پس از استراحت در این محل راهی کویر می‌شوند.

وی با اشاره به عبور خودروهای حمل پسماندهای صنعتی و شیمیایی ــ دارویی از داخل روستای ددلازیان می‌گوید برخی مواقع دیده شده که خودروهای حمل زباله پس از تخلیه، شیرابه‌های پسماند را با آب استخر داخل روستا می‌شویند که این کار باعث اعتراض مردم و نگرانی آنها شده است. گاهی نیز دیده شده شترها دچار بیماری‌های ناشناخته‌ای شده‌اند که حتی به مرگ آنها منجر شده است.

مرادی می‌گوید: از آنجا که تنها راه دسترسی به کویر سمنان که محل عبور گروه‌های طبیعت‌گردی وگردشگری است، از کنار این سایت می‌گذرد، این مسأله تأثیر منفی بر رونق گردشگری و رشد اقتصادی منطقه خواهد داشت.

سایت زباله ساماندهی شده

پس از 15کیلومتر طی مسیر در جاده خاکی به سایت دفن پسماند می‌رسیم. منطقه نسبتا وسیعی که دور آن حصارکشی شده و یک اتاق نگهبانی داخل آن با تمام تجهیزات ساخته شده است. از نگهبان اجازه گرفته و وارد سایت می‌شویم. در ابتدای سایت، محلی برای دپوی زباله و تفکیک آنها، مناسب سازی شده است. کمی جلوتر مکان‌هایی تپه مانند وجود دارد که به گفته نگهبان، پسماند و زباله‌ها آنجا دفن شده و روی آن با آهک پوشیده شده است. در این سایت گودال‌هایی به صورت عایق بندی وجود دارد که برای دفن پسماند در آینده ایجاد شده است.

نگهبان می‌گوید: مدتی است انتقال پسماند به این مکان کند شده است. عضو شورای روستای ددلازیان هم ادامه می‌دهد این سایت تا چندی پیش فعالیت گسترده‌ای داشته و انتقال پسماند از چند استان کشور به آن صورت می‌گرفته که پس از اعتراض‌های مختلف مردمی به ما گفته‌اند فعالیت با پر شدن سایت‌ها متوقف شده و زباله‌ها به جای دیگری منتقل می‌شود، در صورتی که همان زمان درجست‌وجوی زمین دیگری در همین اطراف بوده‌اند.

زباله‌ها در این خاک تجزیه نمی‌شود

هوا کم‌کم رو به تاریکی می‌رود و در راه برگشت با خودروی گردشگرانی مواجه می‌شویم که بار سفر را به مقصد کویر بسته‌اند تا از لذت تماشای زیبایی‌های بی‌نظیر آن در شبانگاه و رصد ستارگان بهره ببرند.

ماشاا... اشکانی از دیگر اهالی روستای ددلازیان به ما می‌گوید: من سابقه فراوانی در کویرنوردی دارم و تاکنون عجایب زیادی از کویر دیده‌ام. خاک این منطقه از بلورهای گچ و مقداری ماسه بادی تشکیل شده که هر ماده‌ای در آن دفن شود چه بسا سال‌ها باقی می‌ماند و شاید روزی بر اثر عوامل طبیعی از خاک خارج شود.

اشکانی می‌افزاید: من بارها به چشم خود دیده‌ام اگر شتر یا حیوانی در این کویر بمیرد، به‌خاطر آن‌که هیچ میکروب و باکتری‌ای وجود ندارد که آن را تجزیه کند، جسد به‌صورت مومیایی و خشک شده باقی می‌ماند.

فقط همین سایت را داریم

محمدرضا ذوالفقارپور، رئیس هیات‌مدیره شرکت پارس‌آرمان سمنان می‌گوید در سایت فعلی پسماند صنعتی ویژه سمنان ۱۰هکتار زمین واگذار شده که در حال حاضر سه هکتار آن فعال است و مطالعات این طرح در دهه 80توسط دانشگاه امیرکبیر و مشاور کانادایی انجام و مجوز آن از طریق استانداری واگذار شده است و در حال حاضر کمتر از ۱۰درصد از پسماندهای صنعتی و دارویی شیمیایی استان در این سایت به صورت استاندارد دفع می‌شود.

ذوالفقارپور با بیان این‌که در کل کشور حدود چهار پنج استان سایت پسماندهای صنعتی و ویژه‌شان فعال شده است، می‌افزاید: ابتدای شکل‌گیری این پروژه در سال ۸۰ طبق مطالعات اولیه قرار بود هشت منطقه از کشور را تحت پوشش قرار دهد و پذیرای زباله‌های آنها باشد که درنهایت به دلایل اجتماعی و عدم پذیرش مدیریت پسماند به صورت منطقه‌ای، سیاست‌ها دوباره تغییر کرد و استانی شد.

وی در پاسخ به این سوال که آیا مکان دیگری برای انتقال سایت زباله در نظر گرفته شده است یا خیر می‌گوید: در حال حاضر، سایت دیگری در استان فعال نیست، ولی لکه‌هایی مشخص شده و در مرحله مطالعات اولیه است که شاید چند سال طول بکشد و بعضی مواقع هم اجرا نمی‌شود.

فقط پذیرای پسماندهای خشک است

پای صحبت مسوولان محیط‌زیست استان هم نشستیم تا ببینیم بزرگ‌ترین سایت زباله سمنان و مناطق همجوار غیر از تباه کردن منظر بصری طبیعت کویر، از نظر آلودگی هم می‌تواند برای مردم منطقه زیانبار باشد یا نه.

امیر عبدوس، مدیرکل حفاظت محیط یست استان سمنان می‌گوید از ابتدای سال ۹۸ تمام حجم پسماندهایی که قبلا در سلول‌ها به صورت غیراصولی دفن شده بود، جمع‌آوری و اجازه پذیرش هرگونه پسماند مایع در این واحد سلب شد. در حال حاضر این سایت صرفا اجازه پذیرش پسماندهای جامد از داخل استان را دارد و تمام پروسه انتقال پسماند توسط کارشناسان و با نظارت کامل در مبدا و مقصد انجام می‌شود و امکان ورود هیچ پسماندی از سایر استان‌ها به این سایت وجود ندارد، مگر آن‌که مجوز انتقال از بستر سامانه جامع محیط‌زیست انسانی کشور دریافت کرده باشد.

هیچ خطری برای محیط‌زیست ندارد

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان سمنان با بیان این‌که حجم دفن پسماند در این سایت برای ۱۵سال آینده کافی است، می‌گوید تمام پسماندی که وارد این سایت می‌شود در سه‌لایه عایق‌بندی و نگهداری می‌شود و هیچ موردی برای آلودگی محیط‌زیست ندارد و تمامی استانداردهای مطالعات ارزیابی آن بر اساس ملاحظات زیست‌محیطی و مکان‌یابی توسط دانشگاه امیرکبیر انجام شده و امکان انتقال پسماند در خارج از مسیر مورد نظارت نیز وجود ندارد و تمام مجوزهای صادر شده در بستر سامانه قابل رویت و پایش است.

حواسمان به ظرفیت گردشگری نیست

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان درباره جذابیت کویری که زباله‌ها در نزدیکی آن دفن می‌شود، می‌گوید: کویر ددلازیان در جنوب روستای ددلازیان در فاصله هشت کیلومتری جنوب سمنان واقع شده است. مزیت این کویر نسبت به کویرهای دیگر آن است که با فاصله کمی از آن می‌توان به دیگر جاذبه‌های گردشگری استان از قبیل کوهستان و جنگل دست یافت.

نسیبه همتی می‌افزاید: تپه‌های باستانی میرک با قدمت 63هزار سال(یکی از بزرگ‌ترین سایت‌های پارینه سنگی در ایران وحتی خاورمیانه) در فاصله چهارکیلومتری سایت پسماند قرار دارد. این سایت باستانی در فهرست آثار ملی ثبت شده و هم اکنون یک تیم از باستان شناسان در حال کاوش و جمع آوری اطلاعات در این منطقه هستند. از دیگر جاذبه‌های این منطقه وجود معدن گوگرد با چند کیلومتر مساحت، کویر ریگ جن، نوار باتلاقی، گنبدهای نمکی، مرکز پرورش شتر، شتر مرغ و زالو است و برگزاری مراسم و آیین‌های ویژه در روستای ددلازیان نیز در خور توجه و از جاذبه‌های جذب گردشگر منطقه است.

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان با اشاره به اقلیم‌های متفاوت آب و هوایی و وجود جاذبه‌های فراوان طبیعی و تاریخی، استان سمنان را یکی از استان‌های مهم مقصد گردشگری برشمرده و یادآور می‌شود: یکی از دلایل ناشناخته ماندن این جاذبه‌ها مهیا نبودن زیرساخت‌های لازم و وجود بروکراسی‌های اداری در جذب سرمایه‌گذار است.

همتی تاکید می‌کند: مسؤولان و جوامع محلی باید به این باور برسند که صنعت‌گردشگری می‌تواند ارزش افزوده زیادی برایشان ایجاد کند و در اقتصاد منطقه تأثیر گذار باشد. این مسوول با اشاره به آمار گردشگران استان سمنان یادآور می‌شود: در شش ماه نخست امسال 984گردشگر خارجی و ۵۴هزار گردشگر داخلی در استان اقامت داشتند و ۶۲ هزار نفر از موزه‌ها و بناهای تاریخی و ۱۲۹هزار نفر از جاذبه‌های طبیعی استان بازدید کردند. در استان سمنان ۵۶۲‌اثر تاریخی طبیعی منقول و غیرمنقول و ۳۰۴ تاسیسات گردشگری اعم از هتل، سراهای بومگردی، رستوران‌های بین راهی، ۱۵موزه، ۳۰منطقه نمونه گردشگری دو شهر نمونه گردشگری و ۴۰روستای هدف گردشگری وجود دارد و استقرار قدیمی‌ترین تمدن‌های ایران از اقوام مختلف هزاره ششم قبل از میلاد در محدوده فعلی استان سمنان نشان‌دهنده اهمیت ویژه این استان است.

شهربانو خسروی - جام‌جم سمنان