تخریب خاطرات سینمایی مشهدی‌ ها (+عکس)

 آن‌هم درحالی‌که در عمل نه دیگر لاله‌زار، مرکز سینمایی پایتخت است و نه خیابان ارگ (امام خمینی‌ره)، میزبان سینمایی فعال. البته در هر دوی این خیابان‌ها و فرعی‌های مهم آنها هنوز تک و توک بناهایی هستند که روزگاری برای خود سینمایی بزرگ و معروف بودند و اکنون از آن همه عظمت، فقط سالنی بزرگ یا حتی تنها دری و فضایی خالی باقی‌مانده است؛ فضاهایی پر از خاطره که بار نوستالژیکی و هویتی برای شهر و شهروندان‌شان دارند.

با این‌همه اما روند تخریبی این فضاهای هنری هم مثل بسیاری از بناهای تاریخی دیگر در این سرزمین چندی است آغازشده و ظاهرا همچنان ادامه دارد.

گواه این ادعا، تخریب بیشتر سینماها در خیابان لاله‌زار تهران طی سال‌های گذشته و در آستانه تخریب قرار گرفتن سینما ایران لاله‌زار و همچنین تخریب دو سینمای پرخاطره در خیابان ارگ مشهد است.

سینماهای آسیا و آریا یا به عبارتی فلسطین و قدس در خیابان ارگ مشهد در آخرین روزهای خرداد امسال تخریب شدند درحالی که هنوز علت تخریب‌شان معلوم نیست و هریک از نهادها تقصیر این تخریب تاریخی را به گردن دیگری می‌اندازد تا خود را همچنان دوستدار فرهنگ و هنر و تاریخ نشان دهد.

متأسفانه تخریب هر دو سینمای پرخاطره مشهد در حالی رقم خورد که یکی از آنها هنوز سالم و قابل استفاده بود و دیگری هم به روایت کارشناسان میراثی و شهرداری با هزینه‌ای اندک قابلیت بازسازی و تبدیل به موزه سینمای شرق کشور را داشت.

از آسیا تا فلسطین

«سینما آسیا» پس از سینما «رادیوسیتی» دومین سینمای ایجاد شده در مشهد توسط عضوی از خانواده اسکوئیان بود.

این‌ بار عباس اسکوئیان در 11مهر1339 سینما آسیا را در کوچه ارگ که دو خیابان خاکی و ارگ را به هم پیوند می‌داد و از طریق کوچه خامنه‌ای به حرم مطهر راه داشت با اکران فیلم «بزن بریم هالیوود» افتتاح کرد.

این سینما به چند دلیل در بین مردم مشهد محبوب شد. نخست آن‌که اولین سینمای دارای پرده مخملِ جداکننده سن از سالن در مشهد بود.

دیگر این‌که نخستین هفته جهانی فیلم مشهد به میزبانی این سینما برگزار شد و سرانجام نزدیک‌ترین فاصله با حرم رضوی در بین سینماهای شهر را داشت و به همین دلیل زائران هم می‌توانستند به تماشای فیلم‌های آن بنشینند.

دیواربه‌دیوار بودن با کنسولگری انگلستان هم باعث شده بود تا تبعه‌های این کشور اقبال خوبی نسبت به آن داشته باشند و سینما آسیا یک مرکز تبادل اخبار بین غیرایرانیان مشهد شود.

سرانجام این‌که در دوره‌ای داشتن سالن تابستانی امتیاز ویژه این سینما بود که بعدها با ایجاد سالن تابستانی بزرگ‌تر در رادیوسیتی، فضای قبلی، سالن ورزشی کارکنان سینماهای وابسته به خاندان اسکوئیان شد.

سینما آسیا اندکی پس از انقلاب هم فعالیت کرد تا این‌که سال 1359 مصادره شد و در اختیار کمیته امداد امام خمینی (ره) قرار گرفت. پس از آن مدتی با نام «آزادی» و چندی با نام «فلسطین» فعالیت کرد تا این‌که با تخریب قسمتی از اتاق‌های طبقه اولش در سال 1364 تعطیل شد.

از آن تاریخ تا هنگام تخریب کامل، گاهی اخباری درباره بازسازی یا تبدیلش به موزه سینمایی مشهد منتشر می‌شد.

اخباری که با توجه به در اختیار حوزه هنری بودن مجموعه، گمان می‌شد یکی از آن دو درنهایت اجرایی شود و به همین دلیل پخش خبر تخریب این سینما از سوی حوزه هنری شوکی بزرگ به اهل هنر خراسان وارد کرد.

از آریا تا قدس

سینما آریا حدود 10سال بعد از سینما آسیا و البته باز هم توسط دکتر اسکوئیان که درآمد سینما را بیشتر از حوزه تخصصی خود می‌دید به خانواده سینماهای مشهد پیوست.

وی پس از آن‌که با افتتاح سینما دیاموند آن دوران و هویزه کنونی توسط خاندان پطروسیان و شرکای ارمنی آنها، شرایط را برای ادامه تسلط خاندان خود بر سینماهای مشهد نامساعد دید، ضمن تغییراتی در سینما آسیا، «سینما آریا» را هم 4 اسفند 1348 در خیابان جَم یکی از خیابان‌های انشعابی از خیابان ارگ، افتتاح کرد.

این سینما که با پخش فیلم «دنیای فیلیپ» افتتاح شد مدتی گل سرسبد سینماهای شرق کشور بود. با افتادن آتش‌به‌جانش در 29 آذر 1350 نابود شد و هرچند هشت ماه بعد بازسازی شد اما برای بار دوم و یک روز قبل از فاجعه سینما رکس آبادان یعنی ۲۶مرداد ۱۳۵۷، دوباره آتش گرفت. البته این بار هم توسط مالک بازسازی شد اما سال1359 به دلیل بدهی مصادره و در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت و به سینما قدس تغییر نام داد.

سینما قدس

به دلیل ناامن بودن سازه حدفاصل سال‌های 1362تا 1368 تعطیل بود و در مرداد این سال با اکران فیلم «لنگرگاه» فعالیت مجدد خود را آغاز کرد. این سینما سال 1376 بار دیگر توسط مالک جدید یعنی حوزه هنری بازسازی و بالکن سابق آن به سالن دوم سینما تبدیل شد تا نخستین سینمای دوسالنه مشهد لقب گیرد.

سینما قدس تا  اسفند 99 کجدارومریز به فعالیت ادامه داد و سپس برای همیشه تعطیل شد. مدیرکل امور حقوقی حوزه هنری کشور در همان هنگام درباره این تعطیلی گفت کارگروه ویژه حوزه هنری پس از بررسی یک ساله به این نتیجه رسیده که سینما قدس دیگر امکان فعالیت ندارد.

رضا سلیمان نوری - ایران / روزنامه جام جم