همه چیز درباره منابع درآمدی داعش

داعش تبدیل به یک دولت و حکومت شده بود و هر دولتی لاجرم باید منابع اقتصادی خودش را داشته باشد.

    فروش‌نفت

درآمد اصلی داعش از بزرگ‌ترین امتیاز جغرافیایی دولت اسلامی‌ نشأت می‌گرفت؛ قرار گرفتن و مسلط شدن بر چاه‌های نفت.

از ابتدای شروع فعالیت‌های داعش بسیاری از تحلیلگران حوزه انرژی نگران بودند که دستیابی این گروه به منابع نفتی این منطقه، بازار جهانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد که البته همزمان با آشوب آفرینی تروریست‌ های داعش، قیمت نفت به بالاترین سطح خود رسید.

گرچه افزایش قیمت نفت با افزایش سطح تقاضا همخوانی نداشت و به عبارتی دیگر نفت خیلی بیشتر از تقاضا افزایش یافته‌بود اما بخش مهمی از افزایش قیمت آن‌را باید در جو روانی و نگرانی از کاهش عرضه نفت ارزیابی کرد.

در این میان آژانس بین‌المللی انرژی با اشاره به پیش‌بینی خود مبنی بر افزایش دو میلیون بشکه‌ای ظرفیت تولید نفت عراق تا سال 2019 هشدار داد که تهدیدات تروریستی در عراق می‌تواند مانع تحقق این هدف شود؛ زیرا عراق همچنان به‌عنوان منبع اصلی، بخش عمده‌ای از رشد ظرفیت تولید پیش‌بینی‌شده محسوب می‌شود که با جریانات داخلی این کشور افزایش تولید به نحو فزاینده‌ای در معرض خطر قرار گرفته‌است.

در کنار سیطره داعش بر منابع عظیم نفتی عراق این گروه تروریستی توانست ظرف سه سال بر بسیاری از میادین، پالایشگاه‌ها و تاسیسات نفتی در شرق سوریه نیز تسلط پیدا کند و با کنترل تاسیسات نفتی عراق و سوریه تبدیل به فروشنده نفت در منطقه شود؛ طوری که این گروه در سال 2015 بر هفت چاه نفت و دو پالایشگاه در شمال عراق و شش چاه نفت از 10چاه نفت سوریه تسلط داشت.

داعش توانست از طریق ایجاد شبکه‌های پیشرفته‌ای از واسطه‌ها و دلالان در منطقه کردستان عراق و نیز در ترکیه، روزانه 45هزار بشکه‌نفت به فروش برساند.

فروش ارزان قیمت نفت در میادین تحت تصرف گروه تروریستی حاضر در عراق و سوریه با قیمت 20 الی 60دلار در مقایسه با بهای نفت در بازارهای جهانی به قیمت 95 الی 105دلار منجر شد تا گروه تروریستی داعش به درآمدی نزدیک به 40میلیون دلار در ماه دست پیدا کند.

به عبارتی روشن‌تر باید گفت درآمد ناشی از فروش نفت ولو با قیمت پایین‌تر از 20دلار در هربشکه برای گروهی نظیر داعش منبع درآمد بزرگی بود. نکته‌ای که باید در این خصوص متذکر شد این است که اغلب درآمدهای قاچاق نفت داعش، با حمایت انگلستان و آمریکا و در اقلیم خودمختار کردستان عراق و از طریق‌ترکیه به فروش می‌رسید.

دولت‌ ترکیه نقشی مهم در کمک به داعش برای قاچاق نفت عراق ایفا می‌کرد؛ طوری که این گروه تروریستی با حمایت‌های شکل‌گرفته توانست روزانه حدود 200تانکر نفت ارزان به‌ترکیه ارسال کند و به‌واسطه‌ها بفروشد و روزانه سه تا پنج میلیون دلار درآمد نفتی به‌دست آورد. پیرو همین امر برخی درآمد روزانه داعش از منابع نفتی را دست‌کم سه میلیون دلار عنوان کرده و برخی دیگر نیز درآمدهای نفتی ماهانه داعش را بالغ بر 90میلیون دلار اعلام می‌کردند بنابراین در آن زمان بسیاری معتقد بودند بمباران ایستگاه‌های نفتی داعش بهترین راه برای قطع جریان نفت و یکی از منابع مالی این گروه تروریستی خواهدبود اما باید گفت تحرکات داعش منجر به بالا ماندن قیمت نفت شده‌ بود. از این‌رو دیگر تولید کنندگان نفت نیز از این نوسانات قیمتی بهره‌مند می‌شدند و تا حدی خود نه به‌عنوان مخالف که در وجهی اقتصادی حامی این گروه تروریستی بودند.

قاچاق مواد مخدر

یکی از اصلی‌ترین بنیان‌های تقویت‌کننده تروریسم در جهان فعلی، تولید و فروش موادمخدر است. در این میان دولت اسلامی شام و عراق در کنار بهره‌گیری از کشت موادمخدر در افغانستان، خود به تولید و کاشت مواد مخدر همچون‌ تریاک و حشیش در برخی مناطق همچون حمام العلیل و محلبیه پرداخته‌ بود. پیوند میان تروریسم و کاشت و فروش موادمخدر به گونه‌ای است که بسیاری از تحلیلگران بین دو متغییر مطرح شده ارتباط مستقیمی برقرار کرده‌اند، چنانچه امروزه با افزایش گروه‌های تروریستی و اقدامات تروریستی، تجارت موادمخدر نیز افزایش پیدا کرده‌است. پیرامون میزان درآمد گروه تروریستی داعش از تجارت موادمخدر رقم دقیق و موثقی اعلام نشده‌است.

با این حال برخی مبلغ این درآمد را تا سقف حدود یک میلیارد دلار در سال برآورد کرده‌اند. این درحالی است که همزمان با کشت و فروش مواد مخدر، تمایل این گروه تروریستی برای تولید مواد روانگردان همچون قرص‌های کپتاگون نیز افزایش پیدا کرده‌ بود.

چنانچه گروه تروریستی داعش پس از یک ماه تسلط بر چندین کارخانه داروسازی در حلب موسوم به کارخانه‌های داروسازی «آسیا» اقدام به تولید قرص‌های مخدر از این کارخانه‌ها کرد که ازجمله خطرناک‌ترین و قوی‌ترین قرص‌های مخدر مصنوعی به‌شمار می‌رفت.

میزان درآمد حاصله از فروش قرص‌های روانگردان در مقایسه با میزان هزینه تولید رقمی بسیاربزرگ ارزیابی می‌گردد چنانچه این درآمد گاه از یک تا دو میلیارد دلار ارزیابی می‌شود.

درآمد بالای حاصل از تجارت موادمخدر به‌گونه‌ای بود که نیروهای داعشی را به تلاش برای یافتن بازارهایی‌در کشورهای اروپایی و آفریقایی‌ترغیب کرد. بخش اعظمی از مواد مخدر قاچاق شده به اروپا از مرزهای سوریه و عراق منتقل می‌شد و گروه تروریستی داعش سالانه یک‌ میلیارد دلار به‌دست می‌آورد. گروه تروریستی داعش علاوه بر استفاده از موادمخدر برای تأمین مالی به استفاده از موادمخدر صنعتی برای افزایش خشونت نیز می‌پرداخت.

مهم‌ترین خصوصیت و ویژگی این قرص‌ها آن است که به مصرف‌کننده آنها شجاعت موهوم و خیالی می‌دهد و کسانی‌که چنین قرص‌هایی را استفاده می‌کنند در بیداری دست به اقدامات جنون‌آمیزی می‌زنند و آن‌را حمل بر شجاعت و دلیری خود می‌گذارند، در حالی که بیانگر آشوب و ناآرامی و عدم تعادل و موازنه روانی و روحی است، به‌گونه‌ای‌که به محض از بین رفتن آثار این قرص‌ها به افرادی بزدل وترسو تبدیل می‌شوند.

همچنین داعش به‌دلیل این‌که مصرف این مواد شجاعت موهوم به افراد می‌داد، از این مواد برای تقویت روحیه تروریست‌ها پیش از انجام عملیات انتحاری استفاده می‌کرد.

میزان استفاده موادمخدر برای بالابردن روحیه معنوی در میان مبارزان داعشی به‌حدی بود که به رغم ادعاهای این گروه مبنی بر منع استفاده در میان مبارزان داعشی، جمعیت کثیری از این گروه معتاد بودند و در لباس‌های اکثر کشته‌های داعشی موادمخدر یافت می‌شد.

باج‌خواهی و اخاذی از کشورهای خارجی

آدم‌ربایی به‌عنوان جنایتی شوم برای غرامت‌گیری و اخذ باج به مهم‌ترین منبع تأمین مالی برای تروریست‌ها به‌طور کلی و دولت اسلامی شام و عراق به‌طور اخص تبدیل‌شده‌بود.

در مطالعه‌ای که از سوی بنیاد «رَند» در سال 2014 انجام شد نشان داده‌شد در فاصله 2005 تا 2010 کمک‌های مردمی خارجی تنها 5درصد بودجه عملیاتی این گروه را تشکیل می‌داد، در همین بازه زمانی «هسته‌ها» ملزم بودند تا 20درصد از درآمد کسب شده از آدم‌ربایی‌ها، اخاذی‌ها و سایر فعالیت‌ها را به رهبری بدهند.

بررسی‌های نیویورک تایمز نیز در این رابطه نشان می‌دهد که القاعده (و وابستگان مستقیم آن) از سال 2004 به این سو حداقل 125میلیون دلار درآمد از آدم‌ربایی داشته‌اند که از این مبلغ فقط 66میلیون دلار در سال 2013 پرداخت شده‌است.

وزارت خزانه‌داری ایالات متحده نیز مقدار این غرامت‌های پرداختی را تا سال 2014 در مجموع مبلغی بالغ بر 165میلیون دلار اعلام کرد. شدت آدم‌ربایی و گروگان‌گیری توسط این گروه تروریستی درحدی است که سال 2003 آدم‌ربایان به ازای هر گروگان 200هزار دلار دریافت می‌کردند اما اکنون این رقم به 10میلیون دلارافزایش پیدا کرده‌ بود.

گروه تروریستی داعش در کنار استفاده مالی از گروگانگیری‌های خود، با انتشار تصاویر اقدامات خود موجی از وحشت و رعب را میان مردم سرزمین‌های تصرف شده و سراسر جهان به راه انداخته‌بودند، این گروه تکفیری با استفاده از خدماتی که توییتر و فیسبوک در اختیار آنها قرار داده‌بود، به انتشار تصاویر و فیلم‌های ویدئویی می‌پرداختند. هرچند سیاست کلی جامعه جهانی، ندادن هرگونه باجی بود اما کشته شدن گروگان‌های غربی توسط داعش و پخش این فیلم‌ها، تردیدهایی در این سیاست ایجاد کرد.

فروش آثار باستانی

داعش که زمانی به ثروتمندان کشورهای حاشیه خلیج فارس اتکا داشت، به یک گروه مخرب و دارای استقلال مالی تبدیل شده‌بود. با گسترش یافتن تصرفات داعش، میراث فرهنگی دو کشور عراق و سوریه که بخش‌هایی از خاکشان به تصرف این گروه درآمده‌بود، در دست غارت و چپاول قرار گرفت. با این چپاول، گذشته دو کشور در خطر محو شدن قرار داشت.

میراث فرهنگی کشور سوریه که در معرض تخریب بود، بسیار متنوع و از بقایای تمدن تاریخی بین‌النهرین، آشوری‌ها، یونانی‌ها، رومی‌ها و دوره اسلامی بود.

تروریست‌های داعش با این ادعا که آثار باستانی مصداق بت‌پرستی هستند دست به تخریب و چپاول آنها زدند و با تصرف بخش‌هایی از سوریه و عراق با همین‌انگیزه و تأمین هزینه‌های خود از طریق حفریاتی که در سوریه به‌دست آوردند، اشیای مهمی را تصاحب کنند که جزو میراث فرهنگی سوریه بود. این حفریات به‌خصوص در مناطق اطراف کوه قلمون در غرب دمشق صورت گرفت. قدمت برخی از این آثار به 8000 سال پیش و شاید بهای آنها در بازار آزاد به حدود 36میلیون دلار می‌رسید.

داعش پس از تصرف شهرها، به شیوه‌ای بسیار هوشمندانه و خدعه‌آمیز (در لوای یکی از وجوهات شرعی اسلام) به تجارت قاچاق اشیای عتیقه و ارزشمند تاریخی و باستانی مبادرت می‌ورزید.

نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که داعش از نیروهای خود برای غارت و چپاول اماکن باستانی و تاریخی شهرهای تحت تصرف خود استفاده نمی‌کرد، بلکه خود عمدتا درگیر فعالیت‌های مالی در این شهرها می‌شد و در عوض به اهالی شهرها اجازه می‌داد در اماکن باستانی دست به حفاری بزنند و هر شیء ارزشمندی را که به‌دست می‌آورند به فروش برسانند و سپس این گروه خود درصدی از درآمد این تجارت نامشروع را در قالبی مشخص دریافت می‌کرد.

این نوع باجگیری در قالب یکی از وجوهات شرعی از مردم اخذ می‌شد. مبلغی که از افراد بابت این تجارت نامشروع دریافت می‌شد بر حسب منطقه و نوع شیء به فروش رسیده متغیر بود.

داعش علاوه بر غارت و چپاول اموال ارزشمند باستانی، صادرات غیرقانونی و پنهان این عتیقه‌جات را نیز رونق می‌داد. در ابتدای امر کانون این صادرات مرزهای سوریه با ترکیه در حوالی تل ابیض بود که یکی از دژهای مستحکم داعش در سوریه محسوب می‌شد.

در مجموع گروه داعش از فروش اشیای باستانی ربوده شده عراق و سوریه در ترکیه درآمد هنگفتی معادل صدها میلیون دلار به‌دست آورد.

غارت و دزدی

به‌طور کلی داعش با دستیابی به منابع مالی متعدد توانست جایگزین‌هایی برای حمایت‌های مالی بین‌المللی فراهم کند.

یکی از این منابع مالی سرقت از بانک‌ها بود. تروریست‌های داعش همواره سرقت از مردم ساکن مناطق تحت سیطره خود و همچنین دستبرد به بانک‌های واقع در سوریه و عراق را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین راهکارهای مهم تأمین منابع مالی خود در اولویت قرار دادند.

آنها از زمان شکل‌گیری با حمله به شهرها و غارت اموال دولتی ازجمله سرقت از بانک‌ها به منابع مالی هنگفتی دست پیدا کردند.

باید متذکر شد، در این زمینه بزرگ‌ترین پیروزی اقتصادی گروهک تروریستی داعش زمانی صورت گرفت که موصل بدون هیچ مقاومتی به‌دست اعضای این گروه افتاد و آنها بلافاصله بعد از ورود به موصل و اشغال استان نینوا، دست به غارت اموال بانک‌های بزرگ این شهر زدند و حدود 430میلیون دلار به‌دست آوردند.

به عبارت دیگر می‌توان گفت فتح موصل، نقطه‌عطفی برای این گروه تروریستی بود زیرا پس از حمله داعش به بانک‌های این شهر و سرقت این مبالغ هنگفت بود که بسیاری از نهادهای بین‌المللی این گروه تروریستی را ثروتمندترین گروه تروریستی در سراسر جهان معرفی کردند.

گروه تروریستی داعش در اقدام دیگری به‌سرقت دارایی‌های موجود در بانک‌های فلوجه پرداخت که با این دستبرد حدود 90 میلیارد دینار عراقی را به‌سرقت برد. آنها همچنین بانک‌های الثرثار، بانک الرافدین، بانک بغداد بانک سرمایه‌گذاری را مورد سرقت قرار دادند. این گروه هنگام ورود به موصل، تکریت و فلوجه و 13شهر دیگر، دارایی‌های موجود در 62 بانک دولتی و خصوصی را به‌سرقت برد.

دریافت مالیات

پس از این‌که داعش برخی از مناطق تحت کنترل خود را در سوریه و عراق از دست داد، میزان درآمدهایش به حدود ۳۰ درصد کاهش یافت. پس از این کاهش درآمدها، داعش به افزایش مالیات‌ها و جریمه‌ها روی آورد و بر این سیاست متمرکز شد.

بر اساس گزارشی که مرکز مخصوص درگیری‌های بین‌المللی به نام IHS درخصوص سیاست مالیات داعش منتشر کرد، داعش هر کشاورز را مجبور می‌کرد که به ازای هر هکتار زمین تحت مالکیت خود به صورت سالانه ۴۶ دلار بپردازد.

همچنین کشاورزان باید ۱۰ درصد درآمدهای حاصل از فروش محصولات گندم یا هر محصول دیگری را در بازارهای محلی به داعش بپردازند. به علاوه در صورتی که گوسفندان متعلق به چوپانان زنگوله به همراه نداشته باشند، توسط داعش

تصاحب خواهند شد!

یک‌سوم درآمدهای مالیاتی داعش از بخش کشاورزی حاصل می‌شود. همچنین عناصر این گروه تروریستی ادوات و دستگاه‌های کشاورزی را به زور تصاحب می‌کنند تا کشاورزان مجبور شوند این دستگاه‌ها را از آنها کرایه کرده و به این طریق کسب درآمد کنند. رانندگان نیز در صورتی که از داعش مجوز رانندگی نگیرند، ۴۳دلار جریمه می‌شوند.

همچنین هر راننده در نزدیکی ایست بازرسی مورد امتحان دینی قرار می‌گیرد و در صورت مردود شدن در آن باید ۲۰ دلار بپردازد. به نظر می‌رسد دریافت پول برای داعش مهم‌تر از زدن گردن انسان‌ها شده بود!

همچنین اگر هر راننده‌ای با نظر داعش مخالف باشد، باید به تعداد هر یک از مسافرانش نفری ۲۳دلار پول بپردازد و در صورتی که راننده خلاف مسیر عبور رانندگی کند، ۲۵دلار توسط داعش جریمه می‌شود.

داعش در قبال پارک کردن خودرو در خیابان‌های موصل 750دینار از رانندگان می‌گرفت. این در حالی است که به گواهی شاهدان بومی، عناصر مسلحی که مسؤول پول گرفتن از مردم بودند، به‌جای 750دینار، 1000 دینار از مردم دریافت می‌کردند.

مالیات فعالیت‌های تجاری بسیار بیشتر بود و در اواخر حکومت داعش چند برابر شده بود؛ به‌ازای هر ۲۸تن محموله کامیون‌ها و خودروهای سنگین حامل بار، عناصر داعش ۱۰۰۰دلار دریافت می‌کردند تا به راننده خودرو اجازه ورود دهند.

مصادره و جریمه

در صورتی که هر یک از افراد ساکن شهر رقه در سوریه که مرکز اصلی داعش محسوب می‌شد، قصد خروج و ترک شهر را داشته ‌باشد، باید هزینه‌های بسیاری که به حدود ۸۰۰دلار می‌رسد، پرداخت می‌کرد و اگر فرد در پرداخت این پول بیش از ۱۵روز تاخیر می‌کرد، خانه وی توسط عناصر داعش مصادره می‌شد.

این در حالی است که داعش در شهر فلوجه عراق از مردم برای انجام چنین کاری حدود ۱۰۰۰دلار اخذ می‌کرد.

زنان نیز در صورتی که لباس‌های تنگ می‌پوشیدند، باید ۲۵دلار جریمه پرداخت می‌کردند و هر زنی که از جوراب یا دستکش استفاده نمی‌کرد نیز باید ۳۰دلار جریمه می‌پرداخت.

داعش همچنین بر داروخانه‌های شهر مالیات تعیین کرد و آنها را به پرداخت 10 تا 35درصد از مبلغ داروها به‌عنوان مالیات، ملزم کرد.

گرفتن فدیه و جزیه از اسیران و اقلیت‌های دینی نوع دیگری از دریافت مالیات بود. در متون اسلامی‌به مصونیت افراد غیرنظامی‌ازجمله اسیران اشاره فراوانی شده‌است ازجمله مهم‌ترین قوانین اسلامی در برخورد با اسیران می‌توان به منع کشتار آنها اشاره کرد.

چنانچه در قرآن مجید و در آیه چهارم از سوره محمد(ص) عنوان شده‌است که: پس (اسیران را) استوار در بند کشید سپس یا آزادشان کنید یا فدیه و عوض از ایشان بگیرید تا در جنگ، اسلحه بر زمین گذاشته‌شود.

به همین دلیل بعد از غلبه بر دشمن و اسیر گرفتن، کشتن اسیر جایز نیست، زیرا «منَّ و فداء» یعنی آزاد کنید یا فدیه بگیرید را ذکر کرده و اما قتل را ذکر نکرده‌است.

علی‌رغم تصریح صریح قرآن مبنی بر منع کشتار اسرا، گروه تروریستی داعش با طرح دریافت مبالغی به‌عنوان فدیه و تعیین ضرب‌الاجل‌های چندین‌ساعته با کشتار بسیاری از اسرا و غیرنظامیان به نقض آشکار قوانین اسلامی پرداخت. در مورد اقلیت‌های دینی نیز این گروه اعلام کردند که این افراد جزیه باید بدهند هرچند صبر این گروه در قبال افراد غیرمسلمان بیش از یک ماه نبود و بعد از یک ماه و استقرار کامل داعش این گروه از اقلیت‌ها یا باید به دین اسلام درمی‌آمدند یا شهر راترک می‌کردند.

بعد از ترک اقلیت‌ها این گروه تمام اموال آنها را به نفع خود مصادره می‌کرد. داعش پس از این‌که بغدادی خلافتش را اعلام کرد، سکه ضرب پرداخت؛ سکه‌هایی که روی آنها عبارت «دوله اسلامی: خلافه علی منهاج النبی» حک شده بود.

ضرب سکه بیشتر کاری نمادین بود و هدف آن گسستن پیوندهای دولت اسلامی با حکومت وقت بود وگرنه حتی حقوق نیروهای خود را هم به دلار پرداخت می‌کرد.

منابع:

کتاب رستاخیز داعش/ویلیام مک کنتس/ترجمه حامد قدیری/نشر اسم

کتاب من در رقه بودم/هادی یحمد/ترجمه وحید خضاب/نشر نارگل

کتاب ظهور داعش/کارولین کنون/ترجمه پریسا صیادی/نشر ققنوس

کتاب ماضی استمراری/سعید زاهدی/انتشارات عابد

مقاله نحوه و چگونگی پیدایش و شکل‌گیری گروه‌های تروریستی بررسی موردی دولت اسلامی عراق و شام( /نویسنده: سحر کریمی/ ماهنامه پژوهش ملل)

فصلنامه علمی- تخصصی حبل المتین وابسته به دبیرخانه شورای برنامه‌ریزی مدارس علوم دینی اهل سنت

سایت موسسه راهبردی دیده‌بان

سایت موسسه فرق و ادیان زاهدان(مفاز)

منبع: ضمیمه روایت نصر - ویژه سالگرد شهادت سردار سلیمانی