به گزارش جام جم آنلاین به نقل از چطور سل بیماری‌ای عفونی است که معمولا روی ریه‌ها اثر می‌گذارد. این بیماری درمقایسه با سایر بیماری‌های عفونی، دومین بیماری مرگ‌بار در سراسر جهان است. فقط در سال ۲۰۱۵، حدود ۱٫۸ میلیون نفر از مردم جهان به‌دلیلِ ابتلا به بیماری سل جان باختند و ۱۰٫۴ میلیون نفر نیز به آن مبتلا شدند. با توجه به اهمیت این بیماری، در این مطلب تصمیم گرفته‌ایم علائم، روش‌های پیشگیری و درمان بیماری سل را بررسی کنیم. همراه ما باشید.

در قرن هجدهم و نوزدهم، یک اپیدمی سل در سراسر اروپا و آمریکای شمالی شیوع یافت. در آن زمان هنوز کخ ریشه‌ی میکروبی سل را کشف نکرده بود. به‌دنبال کشف کخ، تولید واکسن‌ها و درمان داروییِ سل، کم‌کم دانشمندان به این نتیجه رسیدند که این بیماری ریشه‌کن شده است. سازمان ملل متحد پیش‌بینی کرد که می‌توان تا سال ۲۰۲۵ این بیماری را در سراسر جهان ازبین برد. بااین‌حال، در اواسط دهه‌ی ۱۹۸۰ تعداد بیشتری از مردم در سراسر جهان به بیماری سل مبتلا شدند تا جایی که در سال ۱۹۹۳ سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد، سل در مرحله‌ی فوریت جهانی قرار گرفته است. این اولین بار بود که این سازمان بیماری‌ای را با این عنوان برچسب‌گذاری می‌کرد.

سازمان بهداشت جهانی برآورد می‌کند که سالیانه ۹ میلیون نفر به بیماری سل مبتلا می‌شوند و البته حدود ۳ میلیون نفر از این افراد اصلا در سامانه‌های بهداشتی ثبت نشده‌اند. سل یکی از سه دلیل مرگ‌ومیر زنان در رده‌ی سنی ۱۵ تا ۴۴ سال است. علائم سل که شامل سرفه، تب، تعریق شبانه، کاهش وزن و نظایر آن هستند، ممکن است تا ماه‌ها خفیف باشند. هر فرد بیمار در تماسِ نزدیک با دیگران می‌تواند ۱۰ تا ۱۵ نفر در یک سال را آلوده کند. سل یک پاتوژن هوابرد است؛ یعنی باکتری‌هایی که عامل این بیماری هستند می‌توانند ازطریق هوا از یک فرد به دیگری منتقل شوند.
انواع سل
دو نوع عفونت بیماری سل وجود دارد: پنهان و فعال.
سل پنهان: در این حالت باکتری در بدن به‌شکل غیرفعال باقی می‌ماند. این نوع سل هیچ نشانه‌ای ندارد و مسری هم نیست، اما ممکن است به نوع فعال تبدیل شود. سل فعال: در این حالت باکتری فعال است و نشانه‌های سل در بیمار مشاهده می‌شود. این نوع سل به دیگران سرایت می‌کند.
به‌نظر می‌رسد حدود یک‌سوم از جمعیت جهان مبتلا به سل پنهان باشند. ۱۰ درصد از موارد سل پنهان به نوع فعال آن تبدیل می‌شوند. اما خطر ابتلا به آن در افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند (مانند بیماران مبتلا به ایدز یا افراد دارای سوتغذیه یا افراد سیگاری) بیشتر است.
بیماری سل حدومرز خاصی نمی‌شناسد و هر کس در هر رده‌ی سنی و در هر نقطه‌ای از جهان که باشد ممکن است به این بیماری مبتلا شود. بااین‌حال، جوانان و مردمی که در کشورهای درحال توسعه زندگی می‌کنند، بیشتر از سایرین درمعرض خطر ابتلا به سل هستند. در سال ۲۰۱۲، ۸۰% از موارد ابتلا به سل فقط از ۲۲ کشور در جهان گزارش شده است.
تشخیص بیماری سل
پزشک برای تشخیص بیماری سل با استروسکوپ به صدای ریه‌ها گوش می‌دهد و گره‌های لنفاوی را معاینه می‌کند تا ببیند متورم شده‌اند یا خیر. همچنین از بیمار درباره‌ی علائم بیماری، سابقه‌ی پزشکی و عوامل خطرآفرین ابتلا به سل سؤال خواهد کرد.
متداول‌ترین آزمون تشخیص بیماری سل آزمایشی پوستی است که در آن مقدار بسیار کمی از توبرکولین PPD (عصاره‌ی باکتری سل) را به قسمت داخلی بازو تزریق می‌کنند.
پزشک پس از ۲ تا ۳ روز ناحیه‌ی تزریق را بررسی می‌کند. اگر در این ناحیه برآمدگی قرمز و سفت به‌اندازه‌ی مشخصی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به بیماری سل وجود دارد.
متأسفانه آزمون پوستی سل ۱۰۰% دقیق نیست و ممکن است جواب مثبت یا منفی را به‌اشتباه نشان دهد.
بااین‌حال، برای تشخیص سل آزمون‌های دیگری نیز وجود دارد که از آن جمله می‌توان به آزمایش خون، رادیوگرافی از قفسه‌ی سینه و آزمایش خلط اشاره کرد. این آزمایش‌ها برای تشخیص وجود باکتری سل به‌کار می‌روند و هم‌زمان می‌توان تست پوست را نیز انجام داد.
تشخیص سل مقاوم (MDR) از سل معمولی دشوارتر است. همچنین تشخیص سل در کودکان دشوارتر از بزرگ‌سالان است.
درمان سل؛ آیا بیماری سل درمان دارد؟
در بسیاری از موارد ابتلا به سل، می‌توان این بیماری را با داروی مناسب و روش صحیح استفاده از آن درمان کرد. تشخیص دقیق نوع آنتی بیوتیک و طول درمان با آن به سن بیمار، سلامت عمومی، مقاومت احتمالی فرد نسبت به دارو، نوع سل (فعال یا پنهان) و محل عفونت (ریه‌ها، مغز، کلیه) بستگی دارد.
افراد مبتلا به سل پنهان ممکن است فقط به یک نوع آنتی‌بیوتیک سل نیاز داشته باشند؛ درحالی‌که افراد مبتلا به نوع فعال آن (به‌ویژه نوع مقاوم سل) معمولا به چند نوع دارو نیاز خواهند داشت.
بیماران مبتلا به سل معمولا مدتی طولانی باید از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده کنند. طول درمان استاندارد برای یک دوره مصرف آنتی‌بیوتیک حدود ۶ ماه است.
داروهایی که برای درمان سل به‌کار می‌روند ممکن است به کبد آسیب برسانند. با اینکه عوارض جانبی این داروها نادر است، اما درصورتی‌که رخ بدهند، نباید آنها را نادیده گرفت. عوارض جانبی احتمالی داروهای سل که حتما باید آنها را به پزشک‌تان اطلاع دهید، شامل موارد زیر هستند:
تیرگی ادرار تب زردی (یرقان) بی اشتهایی حالت تهوع و استفراغ
کامل‌کردن دوره‌ی درمان از اهمیت زیادی برخوردار است. حتی اگر علائم بالینی سل ازبین رفته باشند، باز هم باید درمان را ادامه بدهید. هر باکتری که در طول دوره‌ی درمان سالم باقی بماند، در برابر داروهای تجویزشده مقاوم می‌شود و در آینده به سل مقاوم منجر خواهد شد.
پزشکان معمولا برای اطمینان از درمان سل، روش درمان با نظارت مستقیم (DOT) را توصیه می‌کنند. در این روش، مراقبان بهداشتی به‌طور مرتب بر بیمار نظارت می‌کنند تا دوره‌ی درمان کامل شود.
علل بیماری سل؛ آیا بیماری سل واگیردار است؟
علت اصلی سل، باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است. فرد مبتلا به سل با سرفه‌کردن، عطسه‌زدن، آب‌دهان‌انداختن و حتی خندیدن و صحبت‌کردن می‌تواند این باکتری را در هوا منتشر کند.
درست است که سل بیماری‌ای واگیردار است، اما این‌طور نیست که به‌آسانی به هر کسی منتقل شود. معمولا افرادی که با فرد بیمار زندگی می‌کنند یا با او در یک محیط کار می‌کنند، بسیار بیشتر از سایرین درمعرض خطر قرار دارند. بسیاری از بیمارانی که حداقل دو هفته تحت درمان مناسب قرار می‌گیرند، دیگر ناقل بیماری نیستند.
از همان ابتدای شروع مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برخی از عضلات نسبت‌به داروها مقاومت نشان می‌دهند. بیماری سل مقاوم که در آن بدن بیمار در برابر چند دارو مقاومت می‌کند، هنگامی رخ می‌دهد که یک آنتی‌بیوتیک قادر به کشتن همه‌ی باکتری‌ها نباشد و باکتری‌های باقی‌مانده هم‌زمان در برابر آنتی‌بیوتیک و داروهای دیگر مقاومت نشان دهند.
سل مقاوم فقط با استفاده از نوع خاصی از داروهای ضد سل درمان‌‌پذیر است که اغلب به‌آسانی دردسترس نیستند. در سال ۲۰۱۲، حدود ۴۵۰,۰۰۰ نفر به سل مقاوم مبتلا شدند.
پیشگیری از بیماری سل
فقط چند روش برای جلوگیری از انتشار سل فعال وجود دارد. برای پیشگیری از ابتلا به سل یا به‌حداقل‌رساندن خطر ابتلا به این بیماری بهتر است افراد مبتلا در محل کار یا مدرسه حضور پیدا نکنند و افراد سالم از خوابیدن در اتاق مشترک با فرد بیمار خودداری کنند. یکی از روش‌های مناسب استفاده از ماسک برای پوشاندن کامل دهان است. برای جلوگیری از گسترش باکتری استفاده از سیستم تهویه‌ی مناسب بسیار مؤثر است.
واکسن سل
در برخی کشورها، تزریق ب.ث.ژ به کودکان از ابتلای آنها به سل کمک می‌کند. این واکسن در آمریکا برای مصرف عمومی توصیه نمی‌شود؛ چراکه در بزرگ‌سالان تأثیری ندارد و حتی می‌تواند بر نتایج آزمایش پوستی تأثیر بگذارد.
مهم‌ترین کاری که برای درمان سل باید انجام دهید، کامل کردن دوره‌ی درمان است. باکتری سل مقاوم، مرگ‌بارتر از باکتری سل معمولی است. برخی از موارد سل مقاوم، به دوره‌های شیمی‌درمانی نیز نیاز دارند که هم گران تمام می‌شود و هم ممکن است بیماران نسبت‌به داروها واکنش‌های منفی شدید نشان دهند.
عوامل خطرآفرین
افرادی که سیستم ایمنی بدن‌شان ضعیف است، بیشتر از سایرین درمعرض خطر سل فعال قرار دارند. به‌عنوان مثال، بیماری ایدز سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند؛ بنابراین بدن توانایی کنترل باکتری‌های سل را نخواهد داشت. افرادی که هم به ایدز و هم به سل مبتلا هستند، ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از افرادی که ایدز ندارند، درمعرض خطر ابتلا به سل فعال قرار دارند.
مصرف تنباکو نیز خطر ابتلا به سل را افزایش می‌دهد. حدود ۸ درصد از موارد سل در جهان با مصرف دخانیات ارتباط دارد.
افراد مبتلا به بیماری‌های زیر بیشتر از سایرین درمعرض خطر ابتلا به سل هستند:
دیابت برخی از انواع سرطان سوءتغذیه بیماری‌های کلیوی
افراد تحت‌درمان سرطان، افراد بسیار جوان یا بسیار پیر (به‌دلیل ضعیف‌تر بودن سیستم ایمنی) و معتادان به مواد مخدر نیز درمعرض خطر ابتلا به سل قرار دارند.
یکی دیگر از عوامل خطرآفرین، مسافرت به کشورهایی است که سل در آنجا بسیار شایع است.
کشورهایی که بیشترین آمار بیماران مبتلا به سل را دارند:
آفریقا، به‌ویژه آفریقای غربی و کشورهای جنوب صحرای آفریقا؛ افغانستان؛ جنوب‌شرقی آسیا شامل پاکستان، هندوستان، بنگلادش و اندونزی؛ چین؛ روسیه؛ آمریکای شمالی؛ کشورهای غرب اقیانوس آرام ازجمله فیلیپین، کامبوج و ویتنام.
عوارض بیماری سل
اگر بیماری سل درمان نشود، می‌تواند مرگ‌بار باشد. اگرچه این بیماری بیشتر روی ریه‌ها تأثیر می‌گذارد، اما می‌تواند ازطریق انتشار در جریان خون به عوارض خطرناک دیگری هم منجر شود. ازجمله‌ی این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مننژیت یا تورم غشای پوشش‌دهنده‌ی مغز؛ درد در ستون فقرات؛ آسیب به مفاصل؛ آسیب به کبد یا کلیه‌ها؛ مشکلات قلبی که البته بسیار نادر است.
خوشبختانه با درمان مناسب می‌توان تعداد زیادی از بیماران مبتلا به سل را درمان کرد. موارد سل در آمریکا از سال ۱۹۹۳ تاکنون بسیار کاهش یافته است، اما هنوز هم نگرانی‌هایی درباره‌ی آن وجود دارد. زیرا اگر درمان مناسب و به‌موقع صورت نگیرد، بیش از دوسوم بیماران حتما جان خود را ازدست خواهند داد.
علائم سل
سل پنهان هیچ‌گونه علائمی ندارد، اما علائم سل فعال به شرح زیر است:
سرفه، گاهی‌اوقات همراه با مخاط یا خون؛ تب و لرز؛ خستگی؛ کاهش وزن؛ ازدست دادن اشتها؛ تعریق شبانه.
سل معمولا بر ریه‌ها اثر می‌گذارد اما می‌تواند بخش‌های دیگری از بدن را نیز درگیر کند. علائم سل با توجه به ناحیه‌ی درگیرشده متفاوت است. اگر سل درمان نشود، جریان خون بیماری را به سایر قسمت‌های بدن انتقال خواهد داد:
عفونت سل می‌تواند استخوان‌ها را درگیر کند که به درد در ستون فقرات و تخریب مفاصل می‌انجامد. اگر عفونت سل به کبد و کلیه‌ها آسیب برساند، در عملکرد سم زدایی آنها اختلال ایجاد می‌کند که در نتیجه‌ی آن، خون در ادرار مشاهده می‌شود. اگر سل قلب را درگیر کند، توانایی قلب برای پمپاژ خون کاهش می‌یابد و منجر به بیماری مرگ‌باری به‌نام تامپوناد قلبی می‌شود. در این بیماری مایع در پریکارد قلب جمع می‌شود و به‌دلیل کاهش توانایی خون‌رسانی خون به همه‌ی قسمت‌های قلب نمی‌رسد.