مهندسی بذر ضامن کشاورزی پایدار

سال 86 مجموعه دانش‌بنیان آرین خوشه پارس فعالیت خود را به عنوان شرکت همکار موسسه ثبت گواهی بذر برای کنترل و گواهی بذرهای زراعی آغاز کرد. آنها پس از توسعه فعالیت‌هایشان در زمینه تولید رقم‌های جدید در سال 90 همکاری خود را با یکی از مجموعه‌های کشت و صنعت کشور آغاز کردند و از آن زمان تاکنون تحقیقات گسترده‌ای درخصوص اصلاح و تولید رقم‌های جدید بذر ذرت پیش برده‌اند. افشین نجفی، مدیرعامل این مجموعه درخصوص فعالیت‌هایشان به جام‌جم می‌گوید: ما اولین مجموعه خصوصی دانش‌بنیان بودیم که توانستیم در فهرست ملی ارقام ذرت، رقم جدید ایرانی به ثبت برسانیم. از سال 90 که تحقیقات خود را برای اصلاح بذر ذرت و تولید رقم‌های جدید با همکاری شرکت کشت و صنعت جوین آغاز کردیم، تاکنون موفق به ثبت پنج رقم بذر جدید شده‌ایم و دو رقم دیگر نیز در دست ثبت داریم.
این محقق حوزه کشاورزی در خصوص اهمیت تولید رقم‌های جدید بذر در کشاورزی توضیح می‌دهد: در دنیا همواره تلاش بر این بوده که با روش‌های علمی تأیید شده تنوع بذری کافی در اختیار کشاورزان قرار بگیرد. زیرا شرایط کشت، اقلیم و آب و خاک در مناطق مختلف کاملا متفاوت است و در صورتی که فقط یک رقم برای کشت در مناطق مختلف انتخاب شود ممکن است محصول مورد انتظار را در برخی اقلیم‌ها تولید نکند. بنابراین کشورهایی در تولید محصولات کشاورزی قدرتمند خواهند بود که بذر رقم‌های متنوعی را در اختیار داشته باشند تا کشاورزان بر اساس کشت محدود آنها بهترین رقم را با توجه به شرایط زمین انتخاب کنند. به عبارت دیگر هرچه تنوع ارقام زراعی بالاتر باشد توسعه کشاورزی پایدارتر خواهد بود و آسیب کمتری به آن وارد خواهد شد.
وی توضیحاتش را با مثالی تکمیل کرده و می‌افزاید: بذرهای سبزی و صیفی کشور ما کاملا وارداتی هستند و به همین دلیل گاهی اوقات با توجه به اقلیم کشور با مشکلات عمده‌ای در کشتشان مواجه می‌شویم. کمبود گوجه‌فرنگی در فصول سرد سال از عواقب این کم‌توجهی به تولید بذرهای ایرانی در کشور است. به گفته نجفی، سال‌ها کشت ذرت دامی در کشور بر مبنای بذری با نام «رقم 704» بوده که سال 59 والدین این رقم از کشور یوگسلاوی سابق وارد ایران شد و پس از آن مطالعات اصلاحی چندانی در خصوص تولید بذر ذرت در کشور انجام نشده بود.
با تولید بذر ملی ضدگلوله شویم
اگرچه چند شرکت‌ دانش‌بنیان و مجموعه کشت و صنعت به تازگی وارد حوزه اصلاح و تولید بذر محصولات کشاورزی شده‌اند، همچنان این بخش از تحقیقات کشاورزی به توجه ویژه‌تری برای خودکفایی کشور نیاز دارد. نجفی با ابراز نگرانی از این که بخشی از بذرهای وارداتی کشور به‌صورت غیرمستقیم از کشورهای متخاصمی مانند آمریکا و فلسطین اشغالی تأمین می‌شود، خاطرنشان کرد: تحریم نشدن بذر و محصولات کشاورزی از سوی دشمنانمان خیلی قابل اعتماد نیست و ممکن است هدفمند باشد. بنابراین بهتر است پیش از آن که از این ناحیه به کشور ضربه‌ای وارد شود، هرگونه آسیب‌پذیری را با بومی ‌کردن بذرهای زراعی خنثی کنیم.
وی علت کم‌اقبالی درخصوص تولید بذرهای ایرانی را زمانبر بودن و دشواری‌های این مسیر می‌داند و می‌گوید: مبنای تأیید اصلاح رقم و تولید رقم‌های جدید محصولات زراعی در مؤسسه ثبت و گواهی بذر، ایجاد حداقل یک صفت جدید در گیاه است که دست کم تا دو نسل متوالی به صورت یکنواخت و پایدار باقی بماند. برای این تأیید، هر بذر دو سال مراحل آزمایشگاهی را طی می‌کند و صفات مختلف آن مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورت تأیید در فهرست ملی ثبت می‌شود. پس از این مرحله نیز بذرهای تأیید شده به مدت دو سال مورد بررسی‌های زراعی قرار می‌گیرند تا ظرفیت آنها به‌عنوان رقم تجاری بررسی شود. به ‌همین جهت توسعه بذرهای زراعی جدید و کارآمد عملا فرآیندی هزینه‌بر و زمانبر است.
این مجموعه دانش‌بنیان در حال حاضر با همکاری یکی از مجموعه‌های کشت‌وصنعت استان خراسان موفق به تأمین 25 تا 30 درصد از نیاز کشور به بذر ذرت دامی شده است. مدیرعامل این مجموعه افزایش سهم تولید بذر از بازار کشور را وابسته به توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز می‌داند و می‌افزاید: همکاری ما برای تولید هر رقم جدید نیاز به توسعه بخش تحقیقات، زمین کشاورزی، تجهیزات کشت، آبیاری، برداشت و تجهیزات کارخانه‌ای فرآوری بذرها دارد. در نتیجه تولیدکننده باید بتواند شرایط مورد نیاز را فراهم کند. از آنجا که در طول فعالیت‌هایمان در همکاری با مجموعه کشت و صنعت جوین عملکرد خوبی در کشور داشته‌ایم، از سوی وزارت جهاد کشاورزی ابراز تمایل برای توسعه بیشتر بذرهای ملی داشته‌ایم، اما هنوز این صحبت‌ها به مرحله عملیاتی نرسیده است.
کشت فراسرزمینی
راهکار مقابله با محدودیت‌های اقلیمی
در حال حاضر ذرت دامی از اساسی‌ترین نیازهای کشاورزی کشور است که رتبه نخست محصولات کشاورزی وارداتی را از آن خود کرده است. اکنون با وجود شرکت‌های کشت و صنعت در کشور عمده نیاز کشاورزان داخلی به بذر در حال تأمین است، اما از آنجا که نیاز آبی ذرت بالاست، کشت این محصول کشاورزی در کشور با محدودیت زیادی روبه‌روست و بیش از نیمی از نیاز کشور به ذرت دامی از سایر کشورها تأمین می‌شود. به عقیده نجفی قیمت پایین ذرت دامی در کشور و همچنین طولانی بودن دوره کشت آن از عوامل دیگر بی‌رغبتی کشاورزان نسبت به کشت ذرت است. وی می‌گوید: در حال حاضر تقریبا نیاز کشور به علوفه تازه ذرت که صرفه اقتصادی بیشتری برای کشاورزان دارد و شرایط برداشت و نگهداری خاصی نیاز ندارد، به صورت کامل تأمین می‌شود. اما حجم اصلی ذرت دامی به صورت دان بیشتر از کشورهای دیگر وارد می‌شود.
نجفی در خصوص نگرانی‌های ایجاد شده در خصوص بار ذرت آلوده به آفلاتوکسین در ماه‌های گذشته به جام‌جم می‌گوید: از آنجا که عمده نیاز کشور به ذرت دامی از کشورهای آمریکای جنوبی وارد می‌شود، محموله‌ها مسیر طولانی را در کشتی سپری می‌کنند. عمده آنها در زمان باربری شرایط استانداردی ندارند و همین موضوع می‌تواند زمینه‌ساز رشد میکروارگانیسم‌های مختلف و آلودگی آنها شود. وی با اشاره به این موضوع که در حال حاضر بسیاری از کشورهای توسعه یافته برای توسعه قدرت کشاورزی خود به روش‌های کشت فراسرزمینی روی آورده‌اند، می‌افزاید: این شیوه از بهترین راه‌حل‌های ممکن برای کاهش وابستگی به واردات ذرت از کشورهای دور است. با توجه به روابط خوبی که با کشورهای منطقه داریم و شرایط اقلیمی مساعد این کشورها، روش کشت فراسرزمینی می‌تواند علاوه بر حفظ منابع آبی کشور، از وابستگی ما به سایر کشورها بکاهد و اقتصاد پایدارتری را در حوزه کشاورزی فراهم کند.

رضایت 80 درصدی کشاورزان از بذرهای ملی

شیوه ایجاد تغییر در بذرها در این مجموعه براساس شیوه‌های سنتی اصلاح نباتات انجام می‌شود و با توجه به پرمناقشه بودن تولید بذرهای مطلوب با روش تراریختگی هنوز به این سمت و سو گرایش پیدا نکرده‌اند. از صفات جدیدی که در رقم‌های ثبت شده این شرکت دانش‌بنیان به اثبات رسیده‌اند، می‌توان به مقاومت به علف‌کش، نر اقیمی سیتوپلاسمی برای تولید بذرهای خالص‌تر و صفات برتر کیفی بذر و محصول زراعی اشاره کرد. نجفی با اشاره به این که خوشبختانه نسل جدید کشاورزان عمدتا از میان افراد متخصص و آشنا با اصول کشاورزی نوین است، خاطرنشان می‌کند: «در بررسی‌های انجام شده میان کشاورزانی که از بذرهای ما کشت کرده‌ بودند، 80درصد اذعان داشتند محصول این بذرها کیفیت بسیار بالاتری نسبت به محصول به دست آمده از رقم تجاری رایج 704 دارد.»
این مجموعه دانش‌بنیان در حال حاضر علاوه‌بر توسعه تحقیقات در زمینه تولید رقم‌های ذرت با صفات مورد نیاز بازار کشاورزی کشور است که از میان آنها می‌توان به مقاومت به خشکی و شوری که امکان توسعه کشت ذرت را در کشور به دنبال خواهد داشت، اشاره کرد. آرین خوشه پارس تحقیقاتی را نیز در زمینه تولید رقم‌های بذر صیفی‌جات دنبال می‌کند و به گفته نجفی به‌زودی رقم‌های بذر جدیدی را در این زمینه نیز معرفی خواهد کرد.

عسل اخویان طهرانی

دانش