مستند دستکندهای پنهان ایران روزهای شنبه ساعت 21 پخش می‌شود

اسرار پنهان ایران در تلویزیون

مستندسازی کار راحتی نیست، حتی اگر این تصور را در ذهن‌تان دارید که مستندساز دوربین خودش را به همراه دارد و بعد از ضبط تصاویر با موضوعات متفاوت و با یک تدوین ساده، کار را پخش می‌کند، برای همیشه از ذهن تان خارج کنید، زیرا چنین چیزی به‌هیچ‌وجه صحت ندارد و گاهی مستندساز برای ساخت اثرش سال‌ها وقت صرف می‌کند تا به آن چیزی که در ذهن دارد، برسد. بنابراین نه‌تنها مستندسازی کار راحتی نیست، بلکه جزو قالب‌های برنامه‌سازی پیچیده است که باید مستندساز صبر و حوصله زیادی هم به خرج بدهد. همچنین در کنارش باید تحقیقات میدانی گسترده‌ای متناسب با موضوعی که دستمایه مستندش قرار داده، انجام بدهد. حالا وقتی یک مستندساز تصمیم می‌گیرد برای اولین‌بار مستند جامعی از شهرهای پنهان و زیرزمینی ایران بسازد، پس سختی کارش نه‌تنها افزایش می‌یابد، بلکه باید تلاش کند به شکل زیبا این موضوع را روایت کند تا مخاطبانی که علاقه‌ای به تاریخ ندارند، پای تماشای چنین اثری بنشینند و کسانی که اهل تحقیق و پژوهش هم هستند به داده‌های قبلی‌شان اضافه شود. همین جذابیت‌های مستند باعث شد تا سراغ جمال اسکویی، تهیه‌کننده و کارگردان مستند دستکندهای پنهان ایران برویم و درباره جزئیات کار با هم صحبت کنیم.

کد خبر: ۱۲۲۸۷۷۹

به گزارش جام‌جم، مجموعه مستند دستکندهای پنهان ایران به معرفی «نوش‌آباد در کاشان»، «دژمنده در زنجان»، «ارزانفود در همدان»، «سامن در همدان»، «کردعلیا در اصفهان» و «رباط آغاج در خمین» پرداخته و می‌کوشد شرایط جغرافیایی و تاریخی و مردم‌شناسی این آثار را بررسی کند. در واقع جمال اسکویی، سازنده این اثر سعی کرده با ساخت چنین مجموعه‌ای به اطلاعات و دانش مخاطبان افزوده شود.
کشف شهرهای پنهان
جمال اسکویی در پاسخ به این سوال که چطور شد سراغ چنین مستندی رفتید به جام‌جم می‌گوید: هزاران سال قبل، تمدن‌های قدیمی به دلایلی که برخی از آنها برای محققان و تاریخ‌شناسان کنونی مجهول است، تصمیم گرفتند از زندگی روی سطح زمین به پایین رفته و در اعماق آن به‌دنبال پناهگاه‌هایی برای خود بگردند. آنها در این تلاش توانستند به‌طور خارق‌العاده، دستکندهایی زیرزمینی ایجاد کنند که دارای تعداد زیادی اتاق، مکان‌هایی برای عبادت، محل‌هایی برای جمع‌آوری محصولات کشاورزی و دیگر موارد بوده و پناهگاه‌هایی امن به‌شمار می‌آمدند.
وی ادامه می‌دهد: این دستکندهای زیرزمینی باظرافت خاصی ساخته‌شده و با وجود قرار داشتن در زیرزمین، از معماری فوق‌العاده‌ای برخوردارند. یکی از مشکلات اصلی این دستکندها، ورود فاضلاب خانه‌های بالادست به این فضاهاست؛ بسیاری از آنها به‌مرور زمان به دست فراموشی سپرده‌شده و کاملا از یاد رفته‌اند.
کاربری دستکندها
۱. جنبه پناهگاهی داشته در مقابل هجوم دشمن یا حفاظت از سرما 2. جنبه آیینی داشته و بعضی از پیروان آیین‌های غیررسمی به‌صورت پنهانی در این سازه‌ها به برگزاری مراسم می‌پرداختند 3. جنبه آرامگاهی داشته و در بعضی از دوره‌های تاریخی به دفن اموات می‌پرداختند. قدمت بعضی از این دستکندها به دوره اشکانی می‌رسد.
این کارگردان عنوان می‌کند: دلیل این‌که به ذهنم رسید مستندی درباره دستکندهای پنهان ایران تولید کنم به روزی بر می‌گردد که به شکل اتفاقی سری به نوش‌آباد کاشان زده بودم که این هم جزو همین دستکندها محسوب می‌شود. همان زمان سوژه‌ای به ذهنم رسید که مستندی درباره دستکندهای پنهان ایران بسازم.
نبود نوشته‌های مکتوب
اسکویی تاکید می‌کند: راستش بعد از دیدن نوش آباد متوجه شدم غیر از این مکان، چند جای دیگر هم هست که در ایران به‌عنوان شهرهای پنهان کشف شده‌اند. شاید در گذشته گزارش‌های خیلی کوتاهی درباره این سوژه، در تلویزیون ضبط و پخش شده بود، اما تا به حال مستندی کامل و جامع درباره این دستکندها ساخته نشده بود. پیگیری کردم و متوجه شدم مجموعه کاملی درباره همه اینها با هم نداریم، حتی کتابی هم نوشته نشده است. بنابراین برای ساختش تصمیم گرفتم و طرح را به شبکه مستند دادم و بعد از بررسی کار به مرحله تولید رسید.
وی درباره حضور ایرج میلانی در کسوت نویسنده توضیح می‌دهد: در ابتدای کار آقای میلانی به‌عنوان نویسنده حضور داشت، اما بعد به‌دلیل مشغله کاری ادامه نداد و ما را به کارشناسان و باستان‌شناسان معرفی کردند و ما از این طریق دستکندها را پیدا کردیم و سراغ‌شان رفتیم.
این کارگردان در پاسخ به این‌که آیا تصمیم دارید باز هم درباره دستکندهای دیگر مستندی بسازید یا نه، عنوان می‌کند: من از شبکه مستند قدردانی می‌کنم که این فرصت را برایم فراهم کرد تا مستند دستکندهای پنهان ایران پخش شود. ساخت فصل دیگری از این مستند بستگی به تصمیم مدیران دارد. ضمن این‌که دستکندهایی باید در شهرهای مختلف شناسایی شود و بعد ما سراغ‌شان برویم. بررسی تعداد دستکندها به لحاظ فرهنگی و محیطی نیاز به زمان بیشتری دارد که باید تحقیقات و پژوهش‌های بیشتری صورت بگیرد.

مجموعه‌ای بی‌نظیر و منحصربه‌فرد
اسکویی می‌افزاید: از سوی دیگر این طور نیست که هر کجا بخواهیم برویم و تصویربرداری کنیم. به ویژه در مورد شهرهایی که کاملا کاوش نشده‌اند. حتما باید فردی آشنا به محیط یا کارشناس همراهمان باشد.
وی با اشاره به این‌که پس از گذشت سال‌های متمادی و ساخت و ساز خانه‌ها و بناهای مختلف روی آنها، متأسفانه بخشی از چاه‌های فاضلاب خانگی، به این سازه‌ها ورود پیداکرده، می‌گوید: گاهی این مساله باعث تخریب هر چه بیشتر این آثار تاریخی می‌شود و نیاز است که اقدامی برای پاک‌سازی و جداسازی فاضلاب از این مناطق انجام گیرد.
اسکویی اشاره می‌کند: آنچه تا امروز کشف‌شده و در معرض دید مردم قرارگرفته است، فقط بخش کوچکی از این مجموعه بی‌نظیر و منحصربه‌فرد است و قسمت‌های کشف نشده نیاز به حفاری و لایروبی و همچنین احداث سیستم روشنایی دارد تا در آینده‌ای نه‌چندان دور شاهد بازدید از تمامی معماری و فضای دستکندهای پنهان این سرزمین باشیم.
به گفته اسکویی، این دستکند‌های تاریخی در جغرافیای متفاوت و در مناطق کوهستانی و سردسیر یا در مناطق کویری و گرمسیر واقع‌شده‌اند و کارشناسان و باستان‌شناسان، علت‌های گوناگونی را برای احداث این پناهگاه‌های زیرزمینی عنوان کرده‌اند که در طول قرن‌های متمادی، کاربری این سازه‌ها تغییر کرده است.
این مستندساز بیان می‌کند: به هر حال شخصا علاقه‌مند هستم برای ساخت مستندها سراغ موضوعات بکر بروم که نه‌تنها برای خودم شخصاً جذابیت داشته باشد، بلکه مخاطبان هم از تماشای آن لذت ببرند. بنابراین تلاش می‌کنم سوژه‌هایی را دستمایه قرار بدهم که حرفی برای مخاطب داشته باشم. در حال حاضر هم مشغول ساخت یک پویانمایی هستم و امیدوارم بینندگان هم از تماشای مستند دستکندهای پنهان ایران لذت ببرند و به داده‌هایشان افزوده شود.