حضرت رضا (ع) متعلق به همه است

برای مقدمه کمی از سابقه ساختارهای فرهنگی آستان قدس بگویید.
در دوره مرحوم واعظ طبسی، گلوگاه اصلی فرهنگی مربوط به معاونت تبلیغات بود. این تبلیغات هم منحصر به برنامه‌های فرهنگی داخل حرم مطهر. حدود 15 موسسه و بنیاد و شرکت بودند که در قالب اساسنامه و هیات‌مدیره‌های مستقل فعالیت داشتند. کل این ساختار زیر نظر قائم‌مقام فعالیت می‌کرد. این استقلال و عدم ارتباط باعث شده بود که حالت جزیره‌ای به وجود بیاید. به همین دلیل هم در همان زمان شورایی ایجاد شد به‌عنوان شورای عالی فرهنگی و مسؤولیت این شورا هم با خودشان بود. جمعی از نخبگان و صاحب‌نظران ملی و استانی هم در این شورا عضو بودند. ذیل آن شورا یک دبیرخانه شورای عالی فرهنگی بود که کارش برنامه‌ریزی و نظارت و هماهنگی‌های بین بخشی این موسسات بود. بعد از استقرار جناب رئیسی در سال 95، سازمان فرهنگی آستان قدس تاسیس شد با این هدف که حکم یک پیکره واحد را در حوزه فرهنگ داشته باشد. در حال حاضر هم با 11 مجموعه مرتبط است: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد، کتابخانه ملک، شرکت به‌نشر، چاپ و انتشارات، بنیاد فرهنگی (مجموعه مدارس امام رضا)، موسسه به‌نشر، سازمان و تشکل‌های انقلابی، موسسه بقاع متبرکه و اماکن مذهبی، موسسه تربیت بدنی، مرکز قرآن کریم و مرکز زنان و امور خانواده. مسؤولیت اینها به عهده سازمان فرهنگی آستان قدس است. مسؤولیت فرهنگ در آستان قدس به عهده سازمان فرهنگی است با این تفکیک که حوزه حرم مربوط به سازمان حرم است و الباقی در حوزه ملی و استانی در اختیار سازمان فرهنگی است.
با نخبگان و صاحب‌نظران خارج آستان قدس هم ارتباط و همکاری دارید؟
موسساتی که عرض کردم در گذشته هر یک هیات‌مدیره‌هایی داشتند که ترکیب آنها از افراد حقوقی بودند که در مجموعه‌های مشابه مسؤولیت داشتند. از زمان تولیت آقای رئیسی، رسالت هیات‌مدیره‌ها تبدیل به هیات‌های اندیشه‌ورز شد. قرار شد که این هیات‌مدیره‌ها، اتاق‌های فکر این حوزه‌ها باشند. الان اگر به اتاق‌های فکر ما نگاه کنید فرد حقوقی نداریم که صرفا به دلیل جایگاه حقوقی‌اش عضو باشد. اگر هم باشد فردی است که خودش صاحب‌نظر و صاحب تحلیل است. خود سازمان هیات‌مدیره دارد. 9 موسسه هیات‌مدیره دارد. دو مرکز هم شورای عالی دارند که نخبگان این حوزه هستند. الان مثلا در خود سازمان فرهنگی افرادی مانند حاج آقا پناهیان، دکتر شاه‌حسینی، حاج آقا پژمان‌فر، وحید جلیلی و امثالهم عضو هیات‌مدیره هستند. تمام ظرفیت‌های نخبه و فعال و انقلابی در این هیات‌مدیره‌ها سازماندهی شده‌اند. این ظرفیت اول ماست. ظرفیت دومی که در آستان قدس نهادینه شد بعد از بازنگری جناب رئیسی هیات امنای خود آستان قدس هم تغییر کرد. الان افرادی مانند فتاح، وحیدی و امثالهم عضو هیات امنای آستان قدس هستند. ذیل هیات امنا، کمیسیون‌های تخصصی وجود دارند که مبتنی بر ماموریت‌ها کار تخصصی می‌کنند.
یکی از این کمیسیون‌ها، کمیسیون تخصصی حوزه فرهنگ است. این کمیسیون 15 عضو دارد. عمده‌ آنها همین نخبگان و صاحب‌نظران هستند. عمده‌شان اعضای هیات‌مدیره سازمان فرهنگی هستند. این عرصه دوم مشارکت نخبگانی است. سومین عرصه ما هم مشارکت‌های موضوعی است. مثلا ستاد مناسبت‌های ویژه به‌عهده سازمان فرهنگی است. تمام طراحی این به عهده یک هیات اندیشه‌ورز است. بچه‌های نخبه حزب‌اللهی‌اند که برنامه‌های این مناسبت‌ها را برنامه‌ریزی می‌کنند. مثلا برای برنامه‌ریزی دهه آخر صفر که زائر زیادی هم به مشهد می‌آید این هیات با 40 نفر از صاحب‌نظران و نخبگان ملی و بین‌المللی مصاحبه کرده‌اند که آستان قدس باید چه کند. از فیدبک نظرات این افراد، برنامه‌های مناسبتی برنامه‌ریزی می‌شود. متناسب با فعالیت‌ها از نیروهای نخبه و اندیشمند استفاده می‌کنیم.
محور سوم تعاملات و ارتباطات با نخبگان است. مثلا تا الان چند مرحله با افراد و نخبگان مختلف جلسه برگزار کرده و محور برنامه‌های آستان قدس را رائه کرده و آنها نظر داده‌اند. گاهی این نشست‌ها عمومی یا موضوعی بوده. مثلا ما یک‌بار با فعالان پویانمایی کشور نشسته و بحث کرده‌ایم. این بحث‌ها خروجی هم داشته. همین جلسه با فعالان پویانمایی سه خروجی ملموس داشته. اولین خروجی مربوط به سند تعاملات آستان قدس با فعالان پویانمایی است. دومین خروجی بحث خادمیاران رضوی در این حوزه است. سومین خروجی هم این‌که بعضی از این افراد پروژه‌هایی داشتند که در راستای ماموریت‌های آستان قدس بود و برای مشارکت سراغ ما آمدند. حتی سراغ اهل سنت هم رفته‌ایم.
سراغ اهل سنت؟!
بله!
چه دغدغه‌ها و خواسته‌هایی دارند؟
گلایه دارند که چرا دو روز قبل از شهادت امام رضا(ع) سراغ ما می‌آیید و در طول سال با ما ارتباط ندارید. یکی از ماموستاهای اهل سنت از کردستان انتقاد داشت که چرا در طول سال برای سفر مولوی‌های اهل سنت به مشهد برنامه‌ریزی نمی‌کنید. یکی دیگر از مولوی‌های اهل سنت هم از گلستان بود که هر سال چند کاروان از اهل سنت منطقه را برای زیارت به مشهد می‌آورد. تقاضایش این بود که در پوشش خانم‌ها برای ورود به حرم بررسی مجددی داشته باشیم. می‌گفت خواهرانی که من به مشهد می‌آورم همگی طلبه هستند، اما به دلیل ترکمن بودن پوشش خودشان را دارند که البته پوشیده و دینی هم هست. انتقاد داشت که چرا باید اینها را الزام به استفاده از چادر کرد؟
پاسخ شما چیست؟
به ایشان توضیح دادم که الزام استفاده از چادر منحصر به اهل سنت نیست و برای زنان شیعه هم همین قاعده برقرار است. به هر حال این برای خواهران شیعه ما وجود دارد که ممکن است بیرون از حرم حجاب دیگری داشته باشند که مورد قبول و شرعی هم باشد، ولی به احترام حرم و فضای قدسی اینجا این‌گونه جا افتاده که آداب خودش را داشته باشد.
به بحث همکاری و تعامل با نخبگان فرهنگی برگردیم.
در سطح آخر هم از بدنه مومن و حزب‌اللهی برای اجرای برنامه‌هایمان استفاده می‌کنیم. خیلی از کارهای فرهنگی آستان قدس، کارهایی نیست که با دفتر و دستک و کارمند بخواهیم انجام دهیم. ساز و برگ اداری برای این کارها نداریم. همین طرح کاروان‌های «زیر سایه خورشید» را ببینید که هر سال در ایام دهه کرامت و میلاد امام رضا(ع) برگزار می‌شود. پنج کارمند هم برای این کار نداریم، ولی حدود ده هزار نفر نیروی مردمی بسیج می‌شوند و حمایت سازمان فرهنگی آستان قدس این برنامه فرهنگی را در چنین گستره‌ای اجرا می‌کنند. بحث خادم‌یاری هم از دیگر حوزه‌هایی است که عصاره این طرح‌ها در آن جمع شده است. حرم مطهر 50 هزار نفر خادم افتخاری دارد. ده هزار نفر از این افراد از خواهران و 40 هزار نفر از برادران هستند. از مقام معظم رهبری بگیرید تا مراجع تقلید و نخبگان علمی و اساتید دانشگاه و چهره‌های سیاسی و کسبه بازار و مردم کوچه و بازار و هنرمندان و شهری و روستایی. زمان حاج آقای رئیسی این ایده مطرح شد که بحث خادمی منحصر به حرم نباشد. طبق این ایده، گستره‌ای از خدمات در جامعه با تاکید خدمت به محرمان تعریف شد که ذیل خدمت به حضرت رضا(ع) قرار گیرد.
15 عرصه خادم‌یاری در حوزه فرهنگ تعریف شده است، از شعر و ادبیات و کتاب تا ورزش و خانواده. ما الان حدود 40 انجمن ادبی رضوی داریم. مجموعه شعرایی که حاضر شده‌اند خادم رضوی باشند. حداقل این است که هفتگی یک‌بار جلسه دارند که دور هم جمع می‌شوند و راجع به سروده‌هایی که با موضوع رضوی سروده شده‌اند بحث و بررسی می‌کنند. اینها به‌طور مثال می‌شود شیفت‌های خدمت به حرم. هر سال حدود 40 هفته است. اینها 30 هفته را در محل خودشان خدمت می‌کنند و ده هفته را اجازه دارند که در حرم حضرت رضا(ع) باشند. الان اولویت خادم‌یاری ورزشی، تقویت ورزش محلات است. ما الان حدود 6000 نفر خادم‌یار نوجوان در سطح کشور داریم. آنچه گفته شد به معنای نقطه‌های آغازی است که شروع شده و باید از نظر کمی و کیفی ارتقا پیدا کند.
برای تولید محصول فرهنگی هم ورود دارید؟
ما دو جا با محصولات فرهنگی تلاقی داریم. یکی وقتی که برای الگوسازی و کادرسازی نیاز به محصول داریم. دومین نقطه هم این‌که خود فعالیت‌های ما به تولید محصول فرهنگی منجر می‌شود. وقتی خادم‌یاری حوزه شعر یا پویانمایی را فعال کنید، خروجی این طرح ممکن است به شعر برسد. گردش مالی که الان برای سوغات زائر ذکر می‌شود گردش مالی بالایی است. بیشتر از بحث مالی، تاثیرگذاری فرهنگی سوغات است. به هر دلیلی کم‌توجهی به این موضوع شده که مسیر سوغات زائر از موضوع پیام فرهنگی خارج شود. بحث‌هایی مثل قبضه شدن بازار توسط محصولات خارجی را هم اضافه کنید. بیش از 3000 محصول در گرایش‌ها و حوزه‌های مختلف شناسایی شده. بیش از 600 تولیدکننده داخل کشور هم برای این کار شناسایی شد. اولین جشنواره و فراخوان سوغات فرهنگی در مشهد برگزار کرد. حاصلش این شد که آستان قدس اولین فروشگاه سوغات زائر را در مشهد برگزار کرد. حتما برون‌داد انتشارات آستان قدس را دیده‌اید. از نظر موضوعی خیلی متکثر بود. از حوزه فرهنگی عمومی گرفته تا دانشگاهی. الان نقشه راه حوزه نشر هم مشخص شده است. الان مثلا انتشارات به‌نشر آستان قدس با تلاش دوستان با توجه به راهبرد اصلی آستان قدس که تبیین فرهنگ اهل‌بیت(ع) است در همین حوزه رمان، به طور کمی و کیفی تحول داشته است. در عرصه الان استانی نیست که گروه سرود نداشته باشیم. این گروه‌ها را از سالن‌ها بیرون و به کوچه و خیابان آورده‌ایم. ما در نوروز گذشته در همین مشهد با همه ملاحظاتش، حدود 2000 سرود اجرا کرده‌ایم.
انتقادی که از بیرون مطرح می‌شود این است که آستان قدس تبدیل به پایگاه یکم جریان خاص سیاسی شده است. در برابر این شبهه‌ها چه پاسخی دارید؟
خب کسانی که این را می‌گویند باید ادله‌شان را هم ذکر کنند. این‌که نمی‌شود هر‌کس تیری در تاریکی انداخت ما بیاییم و به تک‌تک آنها جواب بدهیم. اولویت آستان قدس مشخص است. هر جای کار ایرادی دارد بیایند و مشخص بگویند تا ما توضیحات لازم را بدهیم. در رابطه با سلیقه‌ها و مرزبندی‌های فکری و جناحی، اما این را بگویم تنهای چیزی که برای ما اصل است، ارزش‌های اصیل دینی و انقلابی است. در این محدوده انعطاف و تعارفی نداریم. اما از این که بگذریم دیگر خط قرمزی نداریم. بیایید و فهرست تمام اعضای هیات‌مدیره‌ها، محققان، مربیان، اساتید و تشکل‌هایی که یا ما با آنها یا آنها با ما تعامل دارند را بگیرید و بررسی کنید. اگر به این نتیجه رسیدید که از یک جناح و باند هستند حرف شما را می‌پذیریم.
و سؤال آخر... همکاری‌تان با دستگاه‌های دولتی چطور است؟ این شبهه وجود دارد که روابط آستان قدس با دستگاه‌های دولتی چندان حسنه نیست!
خب اجازه بدهید فقط یک نمونه را برای شما تشریح کنم. البته از این نمونه‌ها فراوان داریم. ما در استان یک قرارگاه فرهنگی برای زائرانی داریم که در دهه آخر صفر، پای پیاده راهی مشهد می‌شوند. کارهای فرهنگی اینها با سازمان فرهنگی آستان قدس است. خب یک بررسی اجمالی کنید، ببینید اعضای این قرارگاه چه کسانی هستند؟! همه ظرفیت‌های فرهنگی استان عضو هستند و در آن مشارکت دارند. آستان قدس اصلا نمی‌تواند کارهایش را منحصرا دنبال کند. اگر نگاه این شکلی باشد که این کارها شدنی نیست. تعامل و همکاری با آستان قدس بیشتر از آن‌که تعامل با یک ساختار باشد، تعامل و همکاری با حضرت رضا(ع) است. در ستاد مناسبت‌های ویژه هم با همه دستگاه‌های فرهنگی و غیرفرهنگی استان تعامل داریم. اصلا دبیرخانه دهه کرامت در وزارت ارشاد مستقر است. هم ما رابطه و تعامل خوبی داریم و هم آنها. خط قرمزی نداریم. با این حال در اتاق ما برای توضیح باز است به روی هر‌کسی که ابهامی دارد.

محمدصادق علیزاده

دبیر گروه فرهنگ