بی‌سامانی در ساماندهی دستفروشان

این صحبت‌ها را یکی از دستفروشان زن بازار ولیعصر می‌گوید، همان بازارچه‌ای که شهرداری با جمع کردن دستفروشان راسته خیابان ولیعصر بنا کرد تا شاید معضل چندین ساله دستفروشی در این خیابان حل شود؛ البته به نظر می‌آید دستفروشان اصلا از این به اصطلاح ساماندهی راضی نیستند. علی‌آقا، مرد میانسالی که سال‌هاست در خیابان ولیعصر دستفروشی می‌کند دل خوشی از این وضعیت ندارد و می‌گوید: از وضعیت فعلی راضی نیستیم، وقتی در خیابان بساط می‌کنیم افراد زیادی از کنار جنس‌های ما گذر می‌کنند و امکان خرید بیشتر می‌شود اما کمتر کسی وارد این بازارچه می‌شود برای همین اصلا فروش نداریم.
چند هفته قبل بود که لایحه ساماندهی مشاغل سیار و بی‌کانون در شهر تهران روی میز اعضای شورای شهر تهران قرار گرفت، لایحه‌ای که پس از مطرح شدن، محلی برای مناقشه برخی از اعضای شورای شهر تهران شد زیرا معتقد بودند تصویب این لایحه به معنی رسمیت بخشیدن به دستفروشی خواهد بود. این صحبت‌ها درحالی مطرح می‌شد که پیش از این شورای شهر تهران در سال 85 مصوبه‌ای در همین خصوص و به منظور ساماندهی دستفروشان به تصویب رسانده بود. درنهایت در همان جلسه مصوبه مذکور به تصویب رسید اما سوال این بود که مدیران شهری چگونه دستفروشان شهر را ساماندهی خواهند کرد آن هم درحالی که به گفته آذر تشکر، جامعه‌شناس شهری آنها درک درستی درباره پدیده دستفروشی ندارند.
ناشناخته مثل دستفروشی
تشکر با بیان این‌که در بحث دستفروشی از سوی مدیران شهری و البته اعضای شورای شهر تهران سیاستگذاری واحدی دیده نمی‌شود، می‌گوید: یکی از مهم‌ترین دلایل این است که اساسا این افراد به پدیده دستفروشی نگاه درستی ندارند و هیچ شناختی در این زمینه وجود ندارد.
وی در این باره توضیح می‌دهد: مدیران و مسؤولان به خیابان‌ها می‌روند، دستفروشان را می‌بینند که مانع حرکت عابران پیاده و ماشین‌ها می‌شوند و بعد با خود فکر می‌کنند پیاده‌رو باید حتما خلوت باشد و در نهایت دستفروشی برای آنها به مساله‌ای تبدیل می‌شود که باید آن را حل کنند.
وقتی پدیده‌ای در یک شهر یا کلانشهر به وجود می‌آید اولین قدم درست این است که برای شناخت آن پدیده اقدام کنیم و به این نتیجه برسیم که دستفروشان با چه هدفی این کار را انجام می‌دهند.
دستفروشان درحوزه بهبود یا بقا؟
تشکر معتقد است دستفروشان به دو دسته تقسیم می‌شود، گروه اول افرادی که برای بقا دست به این کار می‌زنند، مثل کسانی که به دلیل تعطیلی کارخانه‌ها بیکار شده‌اند و گروه دوم مغازه‌دارانی که کارگرانی را استخدام می‌کنند تا درکنار خیابان اجناس مغازه را دستفروشی کند.
این جامعه‌شناس شهری ادامه می‌دهد: مغازه‌دارانی که به این شیوه عمل می‌کنند در دسته بهبود قرار می‌گیرند و برای وضعیت بقا تلاش نمی‌کنند بنابراین دستفروشان به دوگروه وضعیت بقا و بهبود تقسیم می‌شوند.
ساماندهی بدون سیاست
تشکر با بیان این‌که باید سیاست‌ها برای کسانی که وضعیت بهبود دارند با کسانی که در وضعیت بقا به‌سر می‌برند متفاوت باشد، می‌گوید: متاسفانه تا امروز پژوهش مناسبی در زمینه تعاملات بین دستفروشان انجام نشده تا براساس شناخت بتوانیم سیاستگذاری‌های لازم را انجام دهیم. ساماندهی‌هایی که تا به امروز انجام شده فاقد سیاست‌های لازم و اساسا حسی بوده و حتی کسانی که مدعی ساماندهی هستند نمی‌دانند این کار را باید چگونه انجام دهند. تشکر معتقد است مسؤولان تنها یک روش برای ساماندهی در نظر دارند و می‌گوید: راه‌حل همیشگی این است که شهرداری زمینی را در اختیار دستفروشان قرار دهد تا آنها در آنجا مشغول به فروش اجناس خود شوند این درحالی است که انواع روش‌های ساماندهی وجود دارد.
تشکر که سال‌ها در زمینه پدیده دستفروشی پژوهش کرده است، توضیح می‌دهد: وقتی با دستفروشان وارد بحث و گفت‌وگو شویم، متوجه خواهیم شد که به دلیل هم‌سرنوشت بودن بسیار از هم حمایت می‌کنند و اگرچه برای گرفتن مکان بهتر با یکدیگر رقابت می‌کنند اما در عین حال همراه هم هستند. به عنوان مثال برای این‌که بتوانند نورپردازی کنند با یکدیگر همکاری می‌کنند، روزی در چهارراه ولی ولیعصر دو دستفروش را دیدم که توانسته بودند از تیرهای چراغ‌برق برای خود نور بگیرند و لامپ نصب کنند، مدتی بعد مجددا به همان خیابان رفتم و دیدم نور به یک مسیر بلند کشیده شده و همه آن قسمت را روشن کرده، آنقدر این وضعیت منظم بود که از یکی از آنها پرسیدم شهرداری به شما نور داده؟ پاسخ آنها منفی بود و گفتند خودشان توانسته‌اند این برق‌کشی را انجام دهند.
بازگشت دستفروشان!
دولت یا نهادهایی همانند شهرداری اگر قصد ساماندهی دستفروشان را داشته باشند باید بدانند آنها چه نوع تعاملاتی دارند. در سال‌های گذشته با هدف ساماندهی دستفروشان، آنها را به یک منطقه مشخص منتقل کردند اما اگر در آنجا رفت و آمدی وجود نداشته باشد و دستفروشان نتوانند اجناس خود را بفروشند، مجدد به مکان‌های قبلی بازمی‌گردند، اتفاقی که پس از ساماندهی دستفروشان در خیابان ولی‌عصر اتفاق افتاد و به دلیل مورد توجه قرار نگرفتن بازارچه ولی‌عصر دستفروشان به خیابان بازگشتند.
تشکر با بیان این‌که بخش بزرگی از دستفروشان گوشه خیابان را انتخاب می‌کنند تا مقابل چشم عابران باشند، عنوان می‌کند: دستفروشانی که در چهارراه ولی‌عصر یا امامزاده حسن بساط می‌کنند، قصدشان این است که هر روز درآمد داشته باشند؛ زیرا این افراد به هیچ وجه به صورت تفننی کار نمی‌کنند و برای بقا می‌جنگند، بنابراین برای آنها مهم است بتوانند روزی هشت ساعت کار کنند. به همین دلیل اگر در مکانی که برای آنها درنظرگرفته می‌شود مشتری‌ها رفت و آمد نداشته باشند دستفروشان مجددا به محل‌های قبلی خود بازمی‌گردند.
به گفته وی درکشورهای پیشرفته اگر قرار باشد برای دستفروشی مکانی در نظر گرفته شود محلی را در مرکز شهر برای استقرار آنها در نظر می‌گیرند.
در بحث ساماندهی یا جمع‌آوری دستفروشان همیشه پای ماموران متخلف هم درمیان بوده است، مامورانی هرچند اندک که با گرفتن پول اجازه کار به دستفروشان را می‌دهند. تشکر معتقد است حضور این افراد در شهرداری تهران عاملی است که باعث به وجود آمدن شبکه فساد هر چند کوچک می‌شود.
این جامعه‌شناس شهری می‌گوید تا وقتی دستفروشان به این شیوه ساماندهی شوند هرگز نمی‌توانیم برای معضل دستفروشی فکر موثری انجام دهیم و این مساله همچنان بغرنج باقی می‌ماند.
قانون به کمک دستفروشان می‌آید
اگرچه عده‌ای معتقدند دستفروشی از اساس جرم محسوب می‌شود، اما حجت نظری توضیحات متفاوتی دارد و می‌گوید: در قوانین متعدد به مشاغل و صنوف سیار اشاره شده است و قانون، صنوف غیرثابت را به رسمیت شناخته است که از جمله آنها می‌توان به صنوف موتوری و غیرموتوری اشاره کرد.
وی با بیان این‌که شورای اسلامی شهر تهران در سال 85 مصوبه‌ای را با عنوان ساماندهی دستفروشی به تصویب رسانده است، می‌افزاید: هیات تطبیق مستقر در فرمانداری تهران این مصوبه را تایید کرده و در واقع این هیات اعتقاد نداشته که دستفروشی خلاف قانون است بنابراین رسمیت دستفروشی هم به لحاظ مقررات و گزارش هیات تطبیق مستقر در فرمانداری تهران تایید شده است.
عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران با تاکید بر این نکته که دراین باره اقدام جدیدی انجام نشده است، ادامه می‌دهد: اقدامات متفاوت شورای شهر تهران نسبت به گذشته در دو حوزه صورت گرفته است. در مرحله اول این که مصوبه پیشین صرفا شامل حال دستفروشان می‌شد اما در مصوبه جدید سه گروه دستفروشان، مشاغل سیار موتوری شاغل در ون‌ها و وانت‌بار مشمول قانون می‌شوند.
وی توضیح می‌دهد: درمصوبه پیشین ضمانت اجرایی وجود نداشت، بخشی از آن به این دلیل بود که ناظر، اجازه حضورمستقیم درکمیته نظارت را نداشت تا بخش اجرایی را مجاب کند وارد بخش ماموریتی خود شود؛ درحالی که در مصوبه جدید ترکیب کمیته نظارت و سیاستگذاری تغییرکرده و عملا امکان مجاب کردن ناظر به همراهی وجود دارد.
دست متخلفان کوتاه می‌شود
عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهرتهران با بیان این که درحال حاضر دستفروشان درهر زمان و مکانی که بخواهند می‌توانند با همکاری یکی از ماموران شهرداری اقدام به دستفروشی کنند، می‌افزاید: تجربه نشان می‌دهد گاهی برخی کارکنان شهرداری تهران که انگشت‌شمارند تخلفاتی را انجام می‌دهند و فضاهای شهری را با اخذ مبالغی در اختیار دستفروشان می‌گذارند.
یکی از معضلاتی که ساماندهی نشدن دستفروشان ایجاد کرده فاصله نامناسب دستفروشان با کانون استقرار صاحبان مشاغل است. این موضوع باعث می‌شود صاحبان مشاغل که بعضا مالیات‌های زیادی هم می‌پردازند دچار زیان شوند زیرا قیمت پایینی که دستفروشان با آن اجناس خود را به فروش می‌رسانند، زمینه رقابت نادرستی به وجود می‌آورد.
نظری با اشاره به لزوم اجرایی شدن مصوبه ساماندهی مشاغل سیار و بی‌کانون در شهرتهران تصریح می‌کند: با اجرایی شدن این مصوبه حتما اقدامات مفیدی به وقوع می‌پیوندد و دیگر حق مغازه داران ضایع نخواهد شد. در واقع با زمان‌بندی حضور مشاغل سیار در شهر کمترین تداخل با مشاغل ثابت اتفاق می‌افتد. در پایان روز که معمولا مغازه‌داران نسبت به تعطیلی اقدام می‌کنند فضا در اختیار مشاغل سیار قرار می‌گیرد و هر دو طرف ذی‌نفع به نسبت راضی‌تر خواهند بود.
پدیده دستفروشی را نمی‌توان یکباره پاک کرد پس به نظر می‌رسد ساماندهی دستفروشان بهترین راه‌حل موجود است، اما باید دید این ساماندهی تنها مختص شب عید است یا مدیران شهری برای دوام آن برنامه‌های بهتری دارند.

گردن کلفت‌ها و دستفروشان خاص

ثبت‌نام از دستفروشان شمال و جنوب میدان ولیعصر تهران که محل تلاقی دو منطقه 11 و 6 است 20 روز پیش آغاز شد و دستفروشان با اولویت تاریخ ثبت‌نام، در زمینی متعلق به یک خیریه اسکان داده شدند. این محل اسکان جدید که نامش بازارچه است و زیر یک داربست و چادر بزرگ پابرجاست به ازای هر غرفه 40 هزارتومان برای دستفروشان خرج برداشت، غرفه‌هایی که گفته می‌شود شش متری است. تا به حال طرح‌های مشابه این در پایانه آزادی،‌ بلوار تهرانسر و دو میدان خراسان و صادقیه تهران نیز اجرا شده، ولی آنچه تمام نشده ماجرای دستفروشی در پایتخت است.
در میدان ولیعصر تهران تا به حال 350 نفر به اصطلاح ساماندهی شده‌اند و به گفته معاون خدمات شهری منطقه ۶ شهرداری همه اینها نیازمندان واقعی هستند که طی فرآیندی از افراد ضعیفی که کنج‌های خیابان را از افراد گردن کلفت اجاره می‌کردند، جدا شده‌اند.
اما هنوز اشکالی در کار است چون مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهرداری پایتخت گفته مشخص نیست؟ چرا بهترین جا به دستفروشان خاص واگذار می‌شود؟

الهه خانی

جامعه