وقتی انسان به پشت ماه سفر کرد

امسال برای نخستین‌بار المپیاد دانشجویی نانوفناوری به صورت بین‌المللی به میزبانی ایران از 22 تا 26 فروردین 97 در تهران برگزار شد. موضوع اصلی این دوره از المپیاد، فناوری نانو حوزه آب و محیط‌زیست و بررسی ایده‌هایی بود که به حل یک چالش بین‌المللی کمک کند. این المپیاد با حضور دو تیم از ایران و تیم‌های کره جنوبی، تایوان، روسیه، مالزی و سه تیم از اتحادیه اروپا برگزار شد که در پایان تیم کره جنوبی در بخش نوآوری، ایران در بخش کسب و کار و مالزی در بخش علم و فناوری رتبه اول را به خود اختصاص دادند.

ماهواره تس (TESS)، تلسکوپ فضایی ساخت ناسا پایان فروردین 97 سوار بر موشک «فالکون 9» شرکت اسپیس ایکس به فضا پرتاب شد. این تلسکوپ در ادامه برنامه جست‌وجوی سیاره‌های فراخورشیدی، در فضایی ۴۰۰ برابر پوشش مأموریت ماهواره کپلر که 9 سال پیش پرتاب شده بود، به جست‌وجو ادامه می‌دهد. هدف ناسا از این مأموریت یافتن سیاره‌های خاکی با شرایط حیات مشابه با زمین در کمربند حیات (Goldilocks) است.

آلن بین، فضانورد مشهور آمریکایی و یکی از 12انسانی که موفق به گام نهادن روی ماه شدند، در تگزاس درگذشت. آلن بین همراه چارلز کونارد در 28 آبان 1348 با ماه‌نشین ماموریت آپولو 12روی سطح ماه فرود آمدند و سومین و چهارمین افرادی بودند که توانستند بر سطح ماه قدم بزنند. او در مجموع 69 روز و 15 ساعت و 45 دقیقه را در فضا سپری کرد که از این میزان 31 ساعت و 31دقیقه را در سطح کره ماه گذرانده بود.

خرداد امسال از قوی‌ترین اَبَررایانه جهان به نام سامیت (Summit) رونمایی شد و به این ترتیب جایگاه نخست تولید قدرتمندترین اَبَررایانه پس از شش سال از چینی‌ها به آمریکایی‌ها رسید. اَبَررایانه سامیت که در شرکت آی‌بی‌اِم (IBM) توسعه یافته، مساحتی نزدیک به دو زمین تنیس را اشغال می‌کند. آزمایشگاه ملی اُک ریج اعلام کرده که قدرت پردازشی سامیت نزدیک به ۲۰۰کوادریلیون محاسبه در هر ثانیه یا به بیان بهتر ۲۰۰ هزار میلیون میلیون محاسبه در هر ثانیه است.

المپیاد جهانی زیست‌شناسی 2018 از 24 تا 31 تیرماه در تهران برگزار شد. امسال 270 دانش‌آموز از 70 کشور جهان در این المپیاد شرکت کردند. در این مسابقات دانش‌آموزان ایرانی موفق به کسب دو مدال طلا، یک نقره و یک برنز شدند.

تقریبا هر دو سال و دو ماه یک بار، مریخ و زمین و خورشید در صفحه مداری سیاره‌ها در منظومه شمسی پشت سر هم قرار می‌گیرند و به قول منجم‌ها مریخ به مقابله می‌رسد. مریخ در پنجم مرداد 97 که درست در مقابل خورشید در آسمان دیده شد، در فاصله تقریبی 57 میلیون کیلومتر از زمین قرار گرفت که نسبت به ایده‌آل‌ترین فاصله که چیزی حدود 5/55 میلیون کیلومتر است، فقط 5/1 میلیون کیلومتر دورتر بود. مریخ تا 17سال آینده هرگز به اندازه امسال به زمین نزدیک نخواهد بود.

در روز جمعه 25 آبان 97 دانشمندان کنفرانس عمومی اوزان و مقیاس‌ها در ورسای فرانسه به تغییر تعریف چهار کمیت کیلوگرم، آمپر، کلوین و مول رای دادند. در تعاریف جدید به جای استفاده از اشیای فیزیکی از معیارهای ثابت در طبیعت استفاده خواهد شد. برای مثال واحد متر براساس سرعت نور تعریف شده است. به همین ترتیب کیلوگرم با «ثابت پلانک» و آمپر، کلوین و مول به ترتیب با «ثابت بولتزمن» و «ثابت آووگادرو» تعریف خواهند شد تا در اثر گذر زمان حتی به میزان ناچیز نیز دستخوش تغییر نشوند.

تیم ملی المپیاد دانش‌آموزی در دوازدهمین المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک (۲۰۱۸) که 12 تا 20 آبان 97 در چین برگزار شد، در قالب دو تیم الف (پنج نفر) و ب (چهار نفر) با کسب شش مدال طلا و سه مدال نقره در جایگاه نخست این مسابقات قرار گرفت. کشورهای روسیه و چین نیز به ترتیب در مقام دوم و سوم این رقابت قرار گرفتند.

در نیمه مهر 97 جایزه نوبل، در سه رشته فیزیولوژی (پزشکی)، فیزیک و شیمی اهدا شد. جایزه نوبل پزشکی 2018 به آلیسون آمریکایی و تاسوکو هونجو ژاپنی تعلق گرفت. این دو به کمک تحریک سیستم ایمنی بدن به روشی موثر برای درمان سرطان دست یافته بودند.جایزه نوبل فیزیک امسال به طور مشترک به سه فیزیکدان آمریکایی، فرانسوی و کانادایی رسید. آرتور اشکین، جرارد مورو و دونا استریک لند با استفاده از پالس‌های لیزری کوتاه، اما بسیار قوی امکانی برای تقویت ضربان قلب ایجاد کرده بودند.جایزه نوبل شیمی 2018 به دانشمندان آمریکایی و انگلیسی تعلق گرفت که با روشی به نام تکامل جهت‌دار، نوعی پروتئین‌های جدید و سازگار با محیط زیست طراحی کردند.

جشنواره بین‌المللی رویان از سال 1375 تقریبا هر سال با هدف ارتقای دانش محققان داخلی در زمینه تولیدمثل، سلول‌های بنیادی و زیست‌فناوری و همچنین تبادل اطلاعات در این حوزه‌ها برگزار می‌شود. نوزدهمین دوره این جشنواره نیز امسال از هفتم تا نهم شهریور 97 برگزار شد. پنجمین جایزه بزرگ علمی «کاظمی» گرامیداشت شهید دکتر سعید کاظمی آشتیانی به پروفسور مایکل دلوکا، دانشمند ایتالیایی برای تحقیقات ارزنده‌اش در زمینه درمان بیماری پروانه‌ای اعطا شد.

کاوشگر خورشیدی پارکر (Parker Solar Probe) فضاپیمای رباتیک برنامه‌ریزی شده‌ای برای بررسی تاج خورشیدی است. این کاوشگر سوار بر موشک «دلتا IV هوی» از پایگاه هوایی کیپ کاناورال واقع در فلوریدای آمریکا در 21 مرداد 97 با موفقیت به فضا پرتاب شد. پارکر که مقاومت زیادی نسبت به حرارت دارد، از کاوشگرهای پیشین به خورشید نزدیک‌تر خواهد شد و با کمک نیروی گرانش سیاره ناهید پس از هفت سال در شش میلیون کیلومتری خورشید قرار خواهد گرفت. قرار است پارکر طی مأموریت ۷ ساله خود ۲۴ بار در مدار خورشید گردش کند و مسافتی بیش از ۶ میلیون کیلومتر را بپیماید.

ماه‌گرفتگی جمعه پنجم مرداد 97، طولانی‌ترین ماه‌گرفتگی قرن بیست و یکم میلادی بود که تا 87 سال دیگر رخ نخواهد داد. این ماه‌گرفتگی به دلیل وسعتی که داشت تقریبا در همه جهان قابل رویت بود. یکی از دلایل طولانی شدن این ماه‌گرفتگی قرار داشتن ماه در دورترین فاصله مداری از زمین بود. ماه در زمان گرفت کاملا قرمز رنگ دیده می‌شد، نمایی که کمتر در ماه‌گرفتگی‌های دیگر شاهد آن بودیم. ماه‌گرفتگی از ساعت 21 و 44 دقیقه جمعه آغاز شد و در مجموع همه مراحل 6 ساعت و 13 دقیقه به‌طول انجامید و در نهایت حدود ساعت 4 صبح ششم مرداد به پایان رسید.

در آخرین دقیقه‌های دوشنبه پنجم آذر 97، مریخ‌نشین اینسایت (InSight) در عملیاتی نفسگیر توانست سفری که 15 اردیبهشت 97 آغاز کرده بود را با موفقیت به پایان برساند و در عملیات پراضطرابی که در ماموریت‌های مریخ به «شش دقیقه وحشت» شهرت دارد بر خاک سیاره سرخ فرود بیاید. خوشبختانه مراحل فرود اینسایت طبق برنامه پیش رفت و بلافاصله پس از فرود عکسی با لنز غبارگرفته از سطح مریخ به زمین ارسال کرد تا لبخند را بر لب همه علاقه‌مندان به علم در سراسر جهان بنشاند.

اولتیما ثولی (Ultima Thule) یکی از اجسام فرانپتونی است که در کمربند کویی‌پر در دور دست‌های منظومه شمسی قرار دارد. فضاپیمای نیو هوریزنز (New Horizons) ناسا صبح سه‌شنبه ۱۱ دی از کنار اولتیما ثولی عبور کرد و توانست این جرم دورافتاده در لبه منظومه شمسی را با موفقیت مورد عکسبرداری قرار دهد. تصاویر تاریخی ثبت‌شده توسط فضاپیمای ناسا نشان می‌دهند که سنگ ۳۳کیلومتری او اولتیما ثولی، درواقع یک «دوتایی تماسی» متشکل از دو تکه تقریبا کروی‌شکل است که به‌طور محکم به یکدیگر چسبیده‌اند.

برنامه کاوش‌های رباتیک ماه چین، بخشی از برنامه بلندپروازانه این کشور برای اعزام انسان به این قمر در یک دهه آینده است. کاوشگر چینی چانگه-4 (chang’e 4) 13 دی 97 به سلامت در نیمه تاریک ماه فرود آمده و تصویری از محل فرود خود را به زمین ارسال کرد. از آن‌جایی که سرعت چرخش ماه به دور زمین و به دور خودش، یکسان است، ساکنان کره زمین فقط یک نیمه از کره ماه را مشاهده می‌کنند. به همین دلیل به نیمه دیگر ماه که قابل رویت نیست، نیمه تاریک می‌گویند. تاکنون هیچ فضاپیمایی از روی کره زمین به نیمه تاریک ماه فرستاده نشده بود.

در سال 2004، کاوشگرهای دوقلو اسپیریت (Spririt) و آپورچونیتی (Opportunity) روی مریخ فرود آمدند. قرار بود هر دو مریخ‌نورد فقط 90 روز روی این سیاره فعالیت کنند، اما خوشبختانه طوفان‌های مریخی به صورت دوره‌ای غبار را از روی صفحات خورشیدی کنار می‌زدند و به این شکل هر دو کاوشگر سال‌ها روی مریخ فعالیت کردند. آپورچونیتی نزدیک به 15 سال به ماموریت خود ادامه داد و در نهایت در مقابله با طوفان سراسری تابستان 97 مریخ تسلیم شد. مقامات ناسا در 24 بهمن 1397 به طور رسمی پایان ماموریت آپورچونیتی را اعلام کردند.

هوافضاپیمای ویرجین با هدف رساندن مسافران به مرز فضا طراحی شده است؛ جایی که بتوانند برای چند دقیقه‌ای هم که شده بی‌وزنی را تجربه کنند. این هوافضاپیما پس از آزمون موفقی که در آذر ماه گذراند، جمعه سوم اسفند 97 برای دومین بار توانست به مرز فضا برسد. این بار علاوه بر دو خلبان، نخستین مسافر که مربی ارشد آموزش فضانوردی در این شرکت (وی.‌اس‌.اس یونیتی) است به مرز فضا فرستاده شدند.

برای دومین بار در جهان یک بیمار مبتلا به ویروس اچ‌آی‌وی با پیوند سلول‌های بنیادی به طور کامل درمان شد. پزشکان موفق شدند این فرد مبتلا به ایدز را با عمل پیوند مغز استخوان به طور قطعی از بیماری نجات دهند. بر اساس نتایج تحقیقی که روز سه‌شنبه ۱۴ اسفند در مجله نیچر (Nature) منتشر شد، تیمی از پزشکان بریتانیایی موفق شده‌اند با پیوند مغز استخوان از سوی اهدا‌کننده‌ای با جهش ژنتیکی نادر به فردی که به ایدز مبتلا بوده است، بدن او را به طور کامل از ویروس اچ‌آی‌وی پاکسازی کنند.

عسل اخویان طهرانی

دانش