ابهام درباره سرنوشت «تنوع زیستی»

عصریکشنبه هیات وزیران هفت مصوبه داشت که یک مصوبه‌اش برای اهالی محیط‌زیست مهم بود، مصوبه‌ای که مرجعیت فنی کنوانسیون تنوع زیستی را از سازمان حفاظت محیط زیست می‌گیرد و به وزارت جهادکشاورزی می‌دهد. هرکسی که کمترین اطلاعی از الفبای محیط زیست داشته باشد با دیدن این مصوبه، علامت سوالی برایش شکل می‌گیرد که جهادکشاورزی را چه به زعامت بر تنوع زیستی. مشکل دقیقا همین جاست و همه عیب و ایرادها از همین بی ربطی بلند می‌شود، این که جهادکشاورزی که تا امروزهمه دغدغه‌اش تولید محصول بیشتر و تلاش برای گرسنه نماندن مردم با فشار آوردن بر زمین بوده، حالا عجیب است که به عنوان مجری و همه کاره کنوانسیون تنوع زیستی تعیین شده.

این کنوانسیون سال1371 در کنفرانس اجلاس زمین در ریودوژانیروی برزیل منعقد شد و چهارسال بعد در یکی از روزهای خرداد سال 75 به تصویب مجلس رسید که همه هم و غم اش حفاظت از اکوسیستم‌ها و زیستگاه‌ها و نیز نگهداری و احیای گونه‌هاست، چه این اکوسیستم‌ها زمینی باشند و چه دریایی و چه گیاه و حیوان را دربربگیرند و چه موجودات ذره بینی و محیط
پیرامونی‌شان را. حرف اصلی این کنوانسیون این است که دولت‌های عضو باید از اکوسیستم‌ها استفاده پایدار کنند تا فعالیت‌های انسانی در درازمدت باعث کاهش تنوع زیستی نشود. اما حالا بعد از مصوبه هیات وزیران، مخالفان معتقدند همه نکات مدنظر کنوانسیون مخدوش می‌شود وقتی پای جهادکشاورزی به این عرصه باز شود. با علی محمدشاعری عضوهیات رئیسه کمیسیون کشاورزی مجلس که گفت‌وگو کردیم او آنقدر مخالف این واگذاری بود که گفت شخصا به این قضیه ورود خواهد کرد، چند دلیل هم آورد که چرا همه کاره شدن جهادکشاورزی به نفع کشور نیست. در تماسی دیگر ناصر مقدسی، رئیس مرکز کنوانسیون‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست اصلا از این مصوبه خبر نداشت ولی عیسی کلانتری رئیس این سازمان در حالی که درجلسه‌ای حضور داشت به ما گفت که به خطر افتادن تنوع زیستی با این تصمیم صحت ندارد، او حتی درجمله‌ای قابل تامل گفت که هیات وزیران این واگذاری را تصویب کرده اما معلوم نیست دولت آن را ابلاغ کند.

با این حال خبرنگار ما با برای این‌که به قول معروف یکطرفه به قاضی نرود با روابط‌عمومی وزارت جهاد کشاورزی نیز تماس گرفت تا از نظر و استدلال مدیران این وزارتخانه نیز مطلع شود و دست‌کم ‌آنها درباره‌ دلایلی که سبب شده این تصمیم برای کنوانسیون تنوع زیستی گرفته شود توضیح دهند‌، اما تلاش‌های ما برای برقراری ارتباط با این وزارتخانه راه به جایی نبرد.

اما ورای این گفته‌ها تحلیل‌های کارشناسی قرار دارد که نمی‌شود ساده از کنارشان گذشت مخصوصا این که کشاورزی درکشور ما همیشه مترادف با تخریب منابع آب وخاک بوده، دو خصلتی که با روح کنوانسیون تنوع زیستی سازگاری ندارد.

مساله‌ای به نام تراریخته

عده‌ای از مخالفان این سوال برایشان پیش‌آمده که وقتی کنوانسیون رامسر که تاکیدش حفظ تالاب‌ها و گیاهان و حیوانات آن است یا کنوانسیون‌هایی که هدفشان حفظ گونه‌های نادر و در معرض انقراض است ذیل وظایف سازمان محیط زیست تعریف شده اند چرا مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی که ماهیتش با این کنوانسیون‌ها فرقی ندارد باید به جهادکشاورزی برسد. برخی دیگرمی گویند حفظ تنوع زیستی در یک کلام چیزی بجزحفظ خاک نیست که اگر خوب حفاظت نشود، می‌شود گرد و غبار و با یک سیلاب به هدر می‌رود؛ اینها به تخریب خاک به دست کشاورزی غیراصولی اشاره دارند. گروهی دیگر نیز مستقیما شروع به نقادی وزارت جهاد کشاورزی می‌کنند و مثال می‌آورند که این وزارتخانه اخیرا برای مقابله با گرد وغبار در خوزستان کاشت یک گیاه مهاجم خارجی را که همه منابع علمی برمهاجم بودن آن صحه گذاشته‌اند در دستور کار قرار داده است. همه اینها با ادبیات و استدلال مخصوص به خود در واقع عملکرد جهادکشاورزی را به چالش می‌کشند و می‌کوشند نشان دهند این وزارتخانه مرجع خوبی برای تنوع‌زیستی نیست.

علی محمدشاعری نیز در جبهه این افراد است. او می‌گوید واضح ترین نقص در واگذاری مرجعیت تنوع زیستی به جهادکشاورزی این است که در بیشتر کشورهای عضو این مرجعیت با سازمان یا وزارت محیط زیست آنهاست که اقدام اخیرهیات وزیران هیچ معنایی بجز عبور از کنوانسیون تنوع زیستی ندارد چرا که وزارتخانه ما یک دستگاه اجرایی و تولیدی است و باید تحت این کنوانسیون کار کند نه این که خودش همه کاره آن باشد و پاسخگوی کسی نباشد. شاعری می‌گوید بیم آن می‌رود که وزارت جهاد کارهای بدون مطالعه انجام دهد و به تنوع زیستی لطمه بزند و ایمنی زیستی را مخدوش کند.

(ایمنی زیستی مجموعه‌ای از تدابیر، سیاست‌ها، مقررات و روش‌هایی است که از آثار سوء احتمالی فناوری‌های زیستی بر تنوع زیستی جلوگیری می‌کند.)

شاعری البته یک نگرانی بزرگ بجز اینها دارد که برمی گردد به محصولات تراریخته، نگرانی ای که در خیلی‌های دیگر مشترک است و گمان می‌رود با واگذاری امور به جهادکشاورزی شدت بگیرد. او می‌گوید نگرانیم مرجعیت تنوع زیستی باعث واردات، تولید و رهاسازی محصولات تراریخته در کشور شود که اگر این‌گونه شود من به مساله ورود خواهم کرد. البته وقتی این نگرانی‌ها را با عیسی کلانتری رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست درمیان گذاشتیم پوزخندی زد وگفت که این حرف‌ها ساخته و پرداخته ذهن برخی از دوستان ماست.

محصولات تراریخته آنهایی هستند که ازطریق مهندسی ژنتیک ویژگی‌های خاصی مثل مقاومت در برابر خشکی، شوری یا آفت‌ها پیدا می‌کنند که درست یا غلط، مغرضانه یا منصفانه در کشورمان مدتی است مخالفان سرسختی دارد. اما تراریخته‌ها فقط می‌توانند بخش کوچکی از تبعات مصوبه اخیر هیات وزیران باشند چرا که وزارت جهادکشاورزی تقریبا در هر شش بخشی که مستقیما مسؤولیت دارد عملکرد قابل نقدی داشته چه رسد به حفظ تنوع زیستی که خیلی‌ها در این وزارتخانه دغدغه‌ای برایش ندارند، مگر این که به قول عیسی کلانتری، دولت قصد داشته باشد به کلی قید ابلاغ این مصوبه را بزند و همه این بحث‌ها ملغی شود.

محیط زیست پاسخ دهد

دکتر‌هادی کیادلیری، رئیس سابق دانشکده منابع طبیعی و کشاورزی : به مصوبه هیات وزیران مبنی بر واگذاری مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی از هر زاویه‌ای که نگاه کنیم باعث تعجب است. هدف از ایجاد این کنوانسیون، حفظ تنوع زیستی در کشورهای عضو است حال آن که وزارت جهادکشاورزی یک وزارتخانه تولیدی است که به تولید در کوتاه مدت و حجم انبوه فکر می‌کند ضمن این که اقدامات این وزارتخانه در برهه‌های گوناگون با تنوع‌زیستی در تضاد بوده است مثلا در بحث خودکفایی گندم در روزگاری که رئیس فعلی سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزیر جهادکشاورزی بود چه خسارت‌ها که بر اراضی و تنوع زیستی وارد شد. تلاش برای وضع قوانینی که در تضاد با تنوع زیستی است از جمله خصوصیات وزارت جهادکشاورزی در کشورماست، همچنین اجرای طرح‌هایی همچون کشت در اراضی شیبدار یا مراتعی که عنوان می‌شد عرصه‌هایی ضعیف و فقیرند. با عنایت به چنین پیشینه‌ای است که کارشناسان معتقدند این واگذاری به صلاح نیست که البته علت چنین تصمیمی را فقط و فقط باید از سازمان محیط زیست پرسید .

مریم خباز

جامعه