پل زدن از حنجره مردم به گوش مسئولان

مسعود نجابتی از هنرمندان این عرصه و دبیر چندین دوره جشنواره مقاومت در کشور است، جشنواره‌ای که امسال پنج‌ساله می‌شود و قرار است با تغییراتی برگزار شود تا تکرار و فضای یکنواختی که در این سال‌ها درگیر آن بود، برطرف شود. این جشنواره امسال در ده بخش پوستر، تبلیغات شهری، کارتون و کاریکاتور، تصویر‌سازی، طراحی صنعتی، پرچم و کتیبه، تایپوگرافی، گرافیک متحرک، نقاشی دیجیتال، عکس و بخش ویژه علمی ـ پژوهشی برگزار می‌شود.

انعکاس شرایط روز جامعه در 10 رشته

جشنواره هنر مقاومت همان‌طور که از اسم آن برمی‌آید، در طول دوران برگزاری‌اش تا حدی دچار یکنواختی شده بود که از جذابیت آن کاسته و آثاری با فضای مشخصی را پذیرا می‌شد. این رویداد در پنجمین سال خود با اضافه شدن بخش‌ها و موضوعات جدیدی به آن از این ریتم ثابت تاحدی خارج شده و باید دید نتیجه آن بعد از دریافت آثار چه طور خواهد بود.

با تمام اینها نجابتی در گفت‌وگویی که با جام‌جم داشت، ابتدا درباره تغییرات و رویکردی که جشنواره در این دوره دارد، بیان کرد: جشنواره هنر مقاومت در چهار دوره گذشته فقط با محوریت مقاومت در حوزه‌های مختلف پیش می‌رفت، اما امسال سعی کردیم متناسب با شرایط جامعه، با بحث مطالبات مردمی و مشکلاتی که وجود دارد، همراه شویم.

او در پاسخ به این که چنین همراهی در قالب هنر چه لزومی دارد و با چه هدفی اتفاق می‌افتد، گفت: در این شرایط حس کردیم هنرمند و هنر می‌تواند به این اوضاع کمک کند و با قرار گرفتن کنار مردم برای درخواست‌های به حق آنها و مسائلی که ممکن است درباره‌شان صدای آنها به گوش مسئولان نرسد،کمکی در این زمینه انجام دهد. در کنار اینها به مناسبت چهلمین سال انقلاب، دستاوردها و موضوعاتی بود که باید به آنها اشاره می‌شد، به همین دلیل تمام این موارد باعث شد تا در این ده بخش به آنها بپردازیم.

تغییرات برای مردمی شدن

تغییراتی که به طور اجمالی به آنها اشاره شد هم از دیگر موضوعاتی بود که نجابتی برخی از آنها را نام برد و افزود: در این دوره مثلا ما به جای پرداختن مستقیم به موضوعات مقاومت مثلا استکبار ستیزی، مصادیق آنها را مدنظر قرار دادیم. به عنوان مثال در بحث اشرافی‌گری که از آفات امروز جامعه ما و مصادیق بارز غرب‌‌زدگی است، عناوینی که مطرح است را در رشته‌هایی مثل کارتون و کاریکاتور مد نظر قرار داده‌ایم. در رشته کاریکاتور ما چهره‌های منفور نظام را قبل و بعد از انقلاب داریم، در رشته نقاشی دیجیتال ما بحث کار و کارگر ایرانی را انعکاس می‌دهیم و موارد دیگری مثل اقتصاد مقاومتی که از مهم‌ترین مسائل در حداقل سه سال اخیر است، اما در زبان هنر کمتر به آن پرداخته شده. در دیگر رشته‌ها مثل پوستر و تبلیغات شهری موضوعات مختلفی از مطالبات مردمی گرفته تا دستاوردهایی را که لازم است در چهلمین سال انقلاب بیان شود، داریم. در رشته تایپوگرافی برای اولین بار تایپوگرافی شعر را مطرح کرده‌ایم و اشعاری که انتخاب شده‌اند هم شامل سروده‌های معروفی است که شور و نشاط و امید را در جامعه ایجاد می‌کنند. رشته پرچم و کتیبه هم از بخش‌هایی است که برای اولین بار در این جشنواره وجود دارد، مثل طراحی صنعتی که می‌توان گفت تاکنون در جریان هنرهای تجسمی مغفول واقع شده. این رشته در چهار بخش مد و پوشاک، مبلمان شهری، روشنایی و لوازم منزل سعی دارد به سبک زندگی
ایرانی - اسلامی بپردازد. رشته گرافیک متحرک هم برای نخستین بار به جشنواره اضافه شده و در آن به فضای جبهه مقاومت، مطالبات و... پرداخته می‌شود.

او ادامه داد: یکی از اتفاقات خوب امسال در رشته تصویرسازی است که برای اولین بار 40 داستان را برای مخاطب کودک و نوجوان سفارش دادیم و قرار است توسط شرکت‌کنندگان تصویرسازی شود؛ داستان‌های کوتاهی که بخشی از تاریخ انقلاب را همراه شخصیت‌های آن روایت می‌کنند و فکر می‌کنم برای مخاطبان جذاب باشد. در عکاسی هم ما زن ایرانی را به عنوان محوریت آثار قرار دادیم، چون در شرایط فعلی لازم بود نگاه واقعگرایانه به زن مسلمان ایرانی داشته باشیم؛ موضوعی که خود آن از مصادیق مقاومت است.

تلاش برای تأثیرگذاری

نجابتی درباره نمایش گسترده آثار این جشنواره و ایجاد فضای مردمی‌تر برای آن هم می‌گوید: ماسعی داریم امسال همه کشور و حتی مناطق دوردست را درگیر جشنواره کنیم و در این فضا از ظرفیت مساجد، حوزه هنری و شعب آن در سراسر کشور بهره می‌بریم. بخشی از آثار هم در فضای مجازی و در سطح شهر منتشر می‌شود. امسال یکی از مهم‌ترین نکاتی که ما روی آن مانور می‌دهیم، این است که در نهایت آثار منتخب به صورت ملموس برای مردم قابل استفاده باشند. باید به این توجه کرد که جمع کثیری از مردمی که مخاطب ما هستند و در طیف محرومان و آسیب‌دیدگان جامعه قرار دارند و می‌خواهیم با آنها ارتباط برقرار کنیم، شاید امکان حضور در گالری‌ها را نداشته باشند، اتفاقی که از بررسی‌های میدانی هم مشخص است. به همین دلیل سعی می‌کنیم که چنین آثاری را در قالب محصولاتی مثل لوازم‌التحریر، چاپ روی لباس و موارد دیگری که در زندگی کاربرد دارند به دل مردم و جامعه ببریم. شاید این برای اولین بار است که چنین طیفی قرار است مخاطب اصلی این آثار باشند. بخش عمده‌ای از آثار ما هم برای کودکان و نوجوانان تولید می‌شود و امیدواریم هر مدرسه‌ای در کشور نمایشگاهی از این آثار داشته باشد.

دبیر این دوره از جشنواره در بخش دیگری از صحبت‌هایش از تمهیدات و همکاری با تشکل‌های مردمی مختلفی گفت که با وجود اضافه شدن رشته‌های مختلف به این دوره، در پرداخت به آنها مشکلی پیش نیاید و از کیفیت کارها کاسته نشود.

فضای تکراری که تغییر کرد

او در پاسخ به انتقادی که درباره تکراری بودن فضای جشنواره در این سال‌ها وجود داشت، بیان کرد: به هر حال وقتی تعداد جشنواره‌ها در طول سال زیاد شود، چنین اتفاقی رخ می‌دهد، معضلی که برای هنرهای تجسمی هم وجود دارد و باعث ایجاد مشکلاتی از این دست می‌شود. تصور من این است که باید در چنین شرایطی تغییراتی در سیاستگذاری آنها رخ دهد تا تکراری که از آن گفتید رخ ندهد. تمام سعی ما و شورای سیاستگذاری این بوده تا بیشترین تأثیر را در فضای فعلی جامعه داشته باشیم، تصور همه ما در شورای سیاستگذاری این بود که هنر می‌تواند کمکی برای فضای امروز باشد و نسخه مناسبی را برای بعضی از معضلات بپیچد. در چهلمین سال انقلاب قرار نبود ما فقط از اتفاقات خوب صحبت کنیم و مجموع مسائل دیده شده است. همچنین امسال دبیران از بین جوان‌ترها انتخاب شده‌اند تا شوری که لازم است، وجود داشته باشد و البته از تجربه پیشکسوتان هم بی‌بهره نبودیم و در بحث اجرا سعی کردیم از نیروی فکر جوان کشور استفاده کنیم.

دور دنیا در یک کادر

نمایش آوارگی غزه

هنر مقاومت علاوه بر ایران در کشورهای دیگر نیز هنرمندان و فعالانی را دارد که برخی از آنها دارای شهرت جهانی هستند. بنکسی یکی از این افراد است، او فعال، منتقد سیاسی، کارگردان و نقاش انگلیسی اهل بریتانیاست که با نقاشی‌های دیواری و هنر گرافیتی اعتراضی خود، در سراسر دنیا مطرح شده است. این هنرمند که نام و هویت اصلی او سال‌ها مخفی بود، نقاشی‌های بسیاری را با موضوع مسائل سیاسی و مواردی مانند جنگ، گرمای جهانی، شنود غیرقانونی و شرایط سخت کاری دارد. تاکنون بارها نقاشی‌های این هنرمند از روی دیوار جدا و به قیمت صدها هزار پوند فروخته شده است. آثار او حتی روی دیوارهای غزه نیز جاخوش کرده‌اند، کارهایی که گفته شده این هنرمند سرشناس بریتانیایی از مسیر یکی از چند تونل منتهی به غزه، وارد آن منطقه شده و آنها را خلق کرده است. نقاشی‌های او تصویری از آرزوها و مقاومت‌های مردمی است که راهی به جهان بیرون خود ندارد. بنکسی در این سفر آثار مختلفی را خلق کرد، کارهایی که یکی از آنها گربه‌ای بود روی خرابه‌های خانه‌ای که اسرائیل ویرانش کرده بود. وی در این باره گفته بود: «می‌خواستم عکس‌های تخریب غزه را در وبگاهم نشان دهم؛ اما در اینترنت مردم فقط به تصاویر گربه‌ها نگاه می‌کنند.» کارهای بنکسی جهتگیری‌های مشخص سیاسی و اجتماعی دارد. درون‌مایه بسیاری از کارهای او را مفاهیم ضدجنگ، ضدسرمایه‌داری، ضدفاشیسم، ضدامپریالیسم و آنارشیسم تشکیل می‌دهد. به علاوه او برخی خصوصیات انسانی مثل طمع، دورویی، ملال، بیهودگی، ناامیدی و از خود بیگانگی را نیز به نقد می‌کشد. او همچنین مستندی را نیز در حوزه مقاومت و غزه تولید کرده است.

عکس و کاریکاتور مقاومتی

محمد الکورد یکی دیگر از هنرمندان حوزه مقاومت است که آثار زیادی در این باره دارد. او عکاس هنری و مفهومی است که در غزه متولد شد و از سال 2013 فعالیتش را به طور رسمی در این حوزه آغاز کرد. عکس‌های الکورد تا کنون در نمایشگاه‌های زیادی در معرض دید عموم قرار گرفتند و جوایز مختلفی را به خود اختصاص داده‌اند. «ما آزادی را حس می‌کنیم» یکی از مجموعه‌های اوست که شامل عکس‌های او از جنگ 51 روزه غزه است. علاوه بر اینها پوستر «فلسطین در آتش» که در پی جنایت فجیع صهیونیست‌های کودک‌کش در آتش زدن یک نوزاد شیرخوار فلسطینی و به شهادت رساندن او طراحی شده است از جمله کارهایی است که درد و غم این اتفاق را به تصویر کشیده است.

علاوه بر این هنرمند جسی ریبرو، طراح و کاریکاتوریست برزیلی است که در سال ۱۹۶۳ در سانتا کروز دو ریو پرادو برزیل متولد شد. او کارهایش را برای نخسین بار در سال ۱۹۸۱ در روزنامه محلی «دی بیت» منتشر کرد. بعدها او برای کار طراحی به «سائوپائولو» رفت. اما در سال ۲۰۰۲ دوباره به روزنامه دی بیت برگشت تا با کشیدن کاریکاتورهای سیاسی، به کارش ادامه دهد. وی هم‌اکنون به طراحی و کشیدن کاریکاتور، پرتره و کمیک استریپ در شهر «اورین هاس» برزیل مشغول است. او درباره این فضا می‌گوید: من فکر می‌کنم کاریکاتور مقاومت کاریکاتوری است که به ملیت خاصی تعلق نداشته باشد؛ زیرا این گونه آثار، نمادی از همه مردم ستم دیده و مظلوم در سراسر جهان هستند.

یکی از کاریکاتورهای این هنرمند که او آن را نماینده‌ای از کاریکاتورهای مقاومت می‌داند، تانکی را نشان می‌دهد که در مرکز یک شهر پرپیچ و خم، گم شده است. این کاریکاتور، برنده لوح طلایی مسابقه‌ای در صربستان (۲۰۰۵) و جایزه مسابقه کاریکاتور تبریز در سال ۲۰۰۹ شد.

فاطمه شهدوست

فرهنگ و هنر