جامی که تمام شد قاب‌هایی که ماند

عکاسی خبری یا ورزشی؟

بسیاری این شاخه از هنر عکاسی را زیرمجموعه‌ای از عکاسی خبری می‌دانند که پربیراه هم نیست؛ چرا که کاربرد این تصاویر اغلب در روزنامه‌ها و آژانس‌های خبری است، اما مدت‌هاست که عکاسی ورزشی هویتی برای خودش پیدا کرده است و خارج از رسانه‌های خبری هم خوب دیده می‌شود. البته که همچنان یکی از اصلی‌ترین گرایش‌های عکاسی مطبوعاتی، عکاسی ورزشی محسوب می‌شود که در بسیاری اوقات به دلیل نیاز بالای مطبوعات به پرفروش‌ترین محصولات مطبوعاتی بدل شده‌است. دیگر هیچ مسابقه ورزشی را بدون حضور گزارشگر تصویری به یاد نمی‌آوریم. نشریات عمومی دارای صفحات ویژه ورزشی با بزرگ‌ترین قطع عکس از حرکات ورزشکاران و هم این‌طور نشریات ویژه ورزشی که در تیراژهای بسیار وسیع به دلیل نیاز مخاطبان و خصوصا جوانان منتشر می‌شود و چه بسیاری از مردم این نشریات یا حتی فقط عکس‌های قهرمانان محبوبشان را جمع‌آوری می‌کنند. عکس‌های ورزشکاران نه تنها در نشریات بلکه در تابلوهای بزرگ شهری، محصولات متنوع مانند لباس‌ها و دیگر وسایل زندگی منتشر می‌شود. در مسابقات مهم و معتبر گهگاه از یک رسانه چند عکاس ورزشی حضور دارند و از زوایای مختلف مسابقه را پوشش می‌دهند و در فردای روز مسابقه از یک حرکت ورزشی چند عکس گوناگون منتشر می‌شود. انتشار و ثبت این عکس‌ها دیگر به درون یک دایره بسته تولید و نیاز افتاده است. نیاز به دیدن است، بنابراین تولید می‌شود و هر چه بهتر تولید شود دایره مخاطبان گسترده‌تر می‌شود.

ورزش با طعم سیاست

با پیروی از دنیای روزنامه‌نگاری و متأثر از رخدادهای سیاسی و اجتماعی عکاسی ورزشی نیز در بسیاری از مواقع افزون بر نمایش مسابقات و حرکات ورزشی نیم‌نگاهی به دنیای سیاست و اجتماع دارد. آشکار است یک مسابقه ورزشی بین دو تیم از دو کشور متخاصم دارای جذابیت‌های خبری است، حتی اگر جذابیت صرفا ورزشی نداشته باشد. این موضوع در تاریخ جام‌های جهانی هم از چشم عکاسان دور نمانده است. هنوز هم که هنوز است بهترین عکس ورزشی تاریخ جام‌های جهانی لحظه‌ای است که دیه گو مارادونا در نیمه نهایی جام جهانی 1986 با دست به انگلستان گل زد و این تیم را از راهیابی به فینال محروم کرد، گلی که به «دست خدا» معروف شد آن هم درست در روزهایی که کشور و مردم آرژانتین به واسطه حمله انگلیس به جزایر مالویناس آرژانتین طعم تلخ تحقیر را چشیده بودند، انتقامی که مارادونا از انگلیس گرفت به واسطه عکسی که «بونگارتس» آن را ثبت کرد تا سال‌های سال باقی ماند. جای خیلی دوری نرویم درست 20 سال پیش در همین روزها بود که در جام جهانی 98 فرانسه، ایران در دومین مسابقه‌اش به مصاف تیم ملی آمریکا رفت. بازی ای که به «بازی قرن» معروف شد. بسیاری از ایرانی‌ها هنوز قاب گریه‌های حمید استیلی بعد از گل تاریخی‌اش به آمریکا را روی دیوار اتاقشان دارند. خاطره نزدیک‌تر در همین جام جهانی روسیه رخ داد. جایی که تیم‌های سوئیس و صربستان برای صعود از مرحله گروهی باید یکدیگر را شکست می‌دادند. سوئیس اما بازی یک به صفر باخته را در دقایق پایانی دو بر یک برد، اما این برد برای مردم کشوری دیگر یعنی «کوزوو» شیرینی صدچندانی داشت. چرا که دو گلزن سوئیس یعنی «ژاکا» و «شکیری» هر دو اصالتی کوزوویی داشتند و پدرانشان در دهه 90 توسط ارتش صربستان در جنگ خونین بالگان کشته شده بودند. همین بود که در خوشحالی پس از گلشان هم این خاطره را زنده کردند و با دست‌هایی گره کرده نمادی از پرنده‌ای را ساختند که نشان پرچم کوزووست. صربستان حذف شد اما عکس‌ها لحظه‌ای را ثبت کردند که تا سال‌های سال در خاطره جمعی مردم کوزوو می‌ماند. این ماجرا البته که تنها در فوتبال نیست و یکی از صد عکس برتر تاریخ جهان عکسی ورزشی است که پیش زمینه‌ای بشدت سیاسی دارد. ماجرا در المپیک 1968 مکزیک اتفاق افتاد. جایی که تامی اسمیت و جان کارلوس که به ترتیب موفق به کسب مدال طلا و برنز در رشته دوی ۲۰۰ متر شدند، در حالی روی سکو رفتند که هنگام پخش سرود ملی آمریکا، روی خود را از پرچم این کشور برگردانده و با مشت گره‌کرده‌ای برافراشته در بالای سر سکوت کردند. این اتفاق که در دوران مبارزات جنبش حقوق مدنی آمریکا و شش ماه پس از ترور رهبر این جنبش مارتین لوتر کینگ انجام‌شد، یکی از سیاسی‌ترین وقایع در تاریخ المپیک محسوب می‌شود.

ثبت زمان در لحظه

در انعکاسی از طبیعت عکاسی مطبوعاتی، بسیاری از عکس‌های ورزشی جنبه سرگرمی دارند و بسیاری دیگر، از جنبه‌هایی از آگاهی‌بخشی عمیق بهره می‌برند. عکاسی ورزشی تابعی از عکاسی خبری لحظه‌ای است و در آن لحظه‌ها هستند که سخن می‌گویند و تاریخ می‌سازند. در کسری از ثانیه یا در لحظه‌ای بشدت گذرا قهرمان محبوبت حرکتی بدیع تاریخ‌ساز را انجام می‌دهد؛ بنابراین غفلت از این صحنه‌ها به هیچ روی برای عکاس بخشودنی نیست. دیگر شاید نه آن مسابقه تکرار شود و نه آن لحظه. در عکاسی ورزشی شاید مانند دیگر گونه‌های عکاسی انتخاب زاویه دید، انتخاب صحیح لنزها و وسایل، تأثیرگذاری بسزایی دارند، اما آنچه بیش از هر چیز تأثیرگذار است، تمرکز زیاد روی حرکات ورزشکاران و توجه به پیرامون است.

بلند شو و مبارزه کن بی‌عرضه

نیل لایفر، عکاسی است که عکسی تاریخی از محمدعلی کلی پس از ناک اوت کردن سانی لیستون گرفت. شاید این عکس را بتوان به‌یادماندنی‌ترین تصویر ثبت‌شده در تاریخ مسابقات بوکس سنگین‌وزن قلمداد کرد. لیفر این عکس را از کنار رینگ در لوئیستون، مین، در سال 1965، زمانی که محمد علی، قهرمان سنگین وزن 23 ساله، سانی لیستون 34 ساله، مردی که یک سال پیش از آن عنوان قهرمانی جهان را از او ربوده بود زمین زد، ثبت کرد. لیفر عکس محمدعلی را در حالی که بر فراز حریف در هم شکسته‌اش ایستاده بود و برایش رجز می‌خواند که: «بلند شو و مبارزه کن بی عرضه!» گرفت.

مارادونا و ماجرای دست خدا

22 ژوئن سال 1986 روزی است که گل معروف دیه‌گو مارادونا مقابل تیم ملی انگلیس در جام جهانی معروف به «دست خدا» به ثمر رسید. در آن دیدار که در مرحله یک‌چهارم نهایی جام جهانی در ورزشگاه آزتک مکزیکو سیتی برگزار شد، مارادونا با دست توپ را از بالای سر پیتر شیلتون، دروازه‌بان بلند قامت سه شیرها عبور داد و یک گل تاریخی را به ثمر رساند. گلی که مارادونا آن را دست خدا نامید و اعلام کرد با این گل انتقام حمله انگلیسی‌ها به جزایر مالویناس در سال 1982 و کشته شدن 650 سرباز آرژانتینی را گرفته است.

12 گلوله، جایزه گل به خودی

هر چند جام جهانی روسیه جام گل به خودی‌ها بود، اما در برابر اتفاقی که در جام جهانی 94 افتاد این گل به خودی‌ها یک شوخی بی مزه است. از معروف‌ترین گل به خودی‌هایی که در تاریخ جام‌جهانی به ثمر رسیده است می‌توان به گل «آندرس اسکوبار» کلمبیایی در سال ۱۹۹۴ اشاره کرد که موجب حذف کلمبیا و صعود آمریکا شد. کلمبیا به واسطه شکست از رومانی تنها با برد آمریکا می‌توانست به صعود امیدوار باشد، اما گل به خودی اسکوبار باعث حذف این تیم از جام جهانی شد. اسکوبار به خاطر این اشتباه در بازگشت به کشورش توسط افراد ناشناس به ضرب گلوله کشته شد!

قدرت سیاه

رقابت‌های المپیک قرار است جشنی از اتحاد جهانی باشد. اما وقتی در المپیک تابستانی 1968 مکزیکوسیتی دوندگان دوی سرعت آمریکایی تامی اسمیت و جان کارلوس روی سکو رفتند تا مدال‌های خود را دریافت کنند، مصمم بودند تا توهم این‌که همه چیز در دنیا رو به راه است را خُرد کنند. درست قبل از پخش سرود ملی آمریکا، اسمیت برنده مدال طلا و کارلوس برنده مدال نقره، سرهایشان را پائین آوردند و دست هایشان در دستکش‌های سیاه را مشت کرده و بالا بردند. پیامشان نمی‌توانست واضح‌تر از این باشد: قبل از آن‌که به آمریکا ادای احترام کنیم، آمریکا باید با سیاهان رفتاری برابر داشته باشد.

باران حیدری

فرهنگ و هنر