عربستان و بن‌بست سکولاریزم

در این طرح، دادن آزادی رانندگی به زنان، اصلاح متون درسی، حذف ارزش‌های دینی در جامعه و حرکت به سمت شکل‌گیری یک نظام دموکراتیک مشابه برخی کشورهای غربی پیش‌بینی شده است. به نظر می‌رسد یکی از پیش‌شرط‌های آمریکا برای زمینه‌سازی به قدرت رسیدن محمد بن سلمان پس از مرگ پدر وی، سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان اجرای یک سلسله اصلاحات اساسی در جامعه عربستان است.

نخستین اقدام پادشاه و فرزند وی، دادن آزادی رانندگی به زنان بود که با واکنش تند علمای وهابی و هواداران جامعه سنتی عربستان مواجه شد. برخی علمای وهابی که با گروهک‌های تروریستی القاعده، داعش و جیش‌الاسلام در ارتباط هستند در برابر آزادی رانندگی زنان از خود واکنش نشان دادند. به دستور محمد بن سلمان ولیعهد عربستان 35 نفر از علمای وهابی از جمله عبدالرحمن السدیس خطیب مسجدالحرام، سلمان العوده، سنان السکرانی، فهد ال شویهل و نیز جمال خاشخجی دستگیر و زندانی شدند. دستگیری این شخصیت‌های دینی عربستان نارضایتی‌ها را در جامعه عربستان تشدید کرد، به‌گونه‌ای که طی روزهای اخیر چند نفر از زنان سعودی که اقدام به رانندگی در خیابان‌ها کرده بودند، مورد حمله فیزیکی قرار گرفتند. این شرایط، جامعه سنتی عربستان را به سمت دوقطبی شدن سوق داده و بسیاری از تحلیلگران غربی اعتقاد دارند که تقابل دو جریان هوادار سنت و مدرنیته، ممکن است به یک بحران داخلی در عربستان منجر شود.

از سوی دیگر این‌گونه اصلاحات ظاهری و سطحی راه به جایی نخواهد برد؛ زیرا نفوذ ریشه‌ای گروهک‌های تروریستی مانند القاعده و داعش در گستره جامعه عربستان اجرای هرگونه اصلاحات را با بن‌بست مواجه خواهد کرد. تفکرات ریشه‌دار القاعده در درون جامعه عربستان بدون وجود یک طرح همه‌جانبه و فراگیر و همکاری عربستان با کشورهای منطقه هرگز از جامعه این کشور ریشه‌کن نخواهد شد. اخیرا نیز عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان به وجود یک سلسله جریان‌های افراطی که در برابر اصلاحات مورد ادعای محمد بن سلمان، ایستادگی می‌کنند، اعتراف کرد. لذا به نظر می‌رسد آمریکا که در پشت طرح اصلاحات 2030 محمد بن سلمان قرار دارد، بدون توجه به شرایط سنتی عربستان تلاش دارد تا عربستان را به سمت سکولاریزم سوق دهد. از این‌رو با توجه به صف‌آرایی هواداران علمای وهابی و جوانان هوادار اصلاحات محمد بن سلمان، جامعه عربستان درحال حرکت به سمت تقابل شدید فیزیکی و جنگ داخلی است.

اما اعتقاد ولیعهد جوان عربستان این است که تغییر فضای جامعه عربستان از سنت به مدرنیته نیازمند یک دیکتاتوری مطلق است و دستگیری علمای وهابی بخشی از رویکرد محمد بن سلمان برای انزوای علمای وهابی است. اما آیا ولیعهد عربستان می‌تواند سیاست‌های آمریکا را بدون وجود یک اراده قوی در ساختار اجتماعی عربستان اجرایی کند بدون این‌که هزینه‌ای پرداخت شود؟

قطعا حمله اخیر هواداران وهابی‌ها به کاخ السلام جده و کشته شدن شماری از اعضای گارد پادشاهی عربستان پیام مهمی برای محمد بن سلمان به همراه داشت. فهم این پیام برای پادشاه و ولیعهد عربستان چندان دشوار نیست و آن این است که حاکمیت در عربستان با حذف جریان‌های افراطی وابسته به وهابیت ممکن نیست ادامه یابد.

حسن هانی‌زاده