پزشکان قرار نیست معجزه کنند!

از طرفی پزشکان، معتمدترین و متبحرترین افراد هر جامعه‌ای در تخصص خویش بوده‌اند که به فراخور زمان در هر دوره به بشریت خدمت کرده‌اند. با توسعه دانش و فناوری، هر روز راه و روش تازه‌ای در حوزه پزشکی به جهان معرفی می‌شود.

دکتر کرم‌الله طولابی از پیشگامان جراحی لاپاروسکوپی در ایران است که انواع عمل جراحی لاپاروسکوپی را در کشور برای نخستین بار انجام داده است.

دکتر طولابی، متولد 1344 در کوهدشت لرستان است و پس از اخذ تخصص خود، سال‌ها در استان لرستان مشغول به فعالیت بوده است.

او بر آگاهی و صداقت پزشک در مواجهه با مراجعه‌کنندگان و اعتماد افراد به این قشر از جامعه تاکید دارد. آنچه در ادامه می‌خوانید گزیده‌ای است از گفت‌وگوی اختصاصی جام‌جم با این پزشک نامدار در حوزه جراحی عمومی و لاپاراسکوپی.

نقش پزشکی در زیست‌بوم سلامت جسمانی و روانی یک جامعه چقدر تاثیرگذار است؟

نیازهای انسان و بخصوص بشر امروز که در قالب جوامع پیشرفته خود را نشان می‌دهد، ضرورت‌ها و اجتناب‌هایی دارد که می‌توان به چند نمونه که نیاز واقعی بشر در این زمان است، اشاره کرد. یکی از این نیازها سلامت است. در همه ا‌عصار جامعه‌ای نبوده که نیاز به سلامت در آن وجود نداشته باشد. نیاز به امنیت، آسایش، رفاه و آموزش ازجمله دیگر نیازهای بشر است که امنیت و سلامت ازجمله مهم‌ترین آنهاست. در احادیث هم بر دو نعمت سلامت و امنیت تاکید شده است که در نبود این دو اهمیتشان بیشتر و بهتر درک می‌شود.

پزشکان حوزه سلامت را در جامعه پوشش می‌دهند و به ارتقای سلامت جامعه کمک می‌کنند. پزشکان در کنار پرستاران و سایر رشته‌های پیراپزشکی، هدف سلامت را برای جامعه به ارمغان می‌آورند، اما می‌توان گفت پزشکان نقش محوری در حوزه سلامت و فضای اجتماعی دارند و نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد.

به همین علت، ضرورت و نیاز به این رشته در جامعه و تا حدودی آگاهی پزشکان به اسرار مراجعه‌کنندگان باعث شده است هاله‌ای از قداست از آغاز تمدن بشری تا امروز در این رشته وجود داشته باشد. از گذشته نیز همیشه مردم به نوعی از پزشکان یا افراد نجات‌بخش، انتظار معجزه و بازگرداندن سلامت خود را داشته‌اند. این روند در طول تاریخ و در مذاهب و تمدن‌های مختلف وجود داشته است و به همین علت نمی‌توان پزشکی را با شغل‌های دیگر به لحاظ جایگاه در یک راستا قرار داد. طبیعی است وقتی این جایگاه چنین قداستی دارد، به شخصی که در این جایگاه قرار گرفته است نیز سرایت می‌کند. به همین علت، مردم انتظار خطا و اشتباه و کار غیراخلاقی از پزشکان ندارند. اگر پزشک کاری خارج از قاعده انجام دهد، به صورت غیرطبیعی نمود پیدا می‌کند و بزرگ‌تر از حد عادی که وجود دارد در جامعه خود را نشان می‌دهد.

می‌توان گفت به علت همین قداستی که برای این شغل وجود دارد، توقع جامعه از بی‌نقص بودن این حوزه پیش آمده است؟

قطعا در حرفه پزشکی هم ناتوانی، قصور یا خطا وجود دارد، اما چون انتظاری که از جامعه پزشکی می‌رود، همراه با قداست و نگرش فراانسانی است، کوچک‌ترین خطایی از این قشر بازخورد وسیعی در جامعه دارد. شاید علت عمده این بزرگنمایی توقعی است که جامعه از این افراد دارد.

جامعه پزشکی مجموعه‌ای از افراد است که هر گونه رفتار خلاف عرفی که از تک‌تک این افراد رخ دهد، به حساب جامعه پزشکی نوشته می‌شود. این موضوع لزوما اتفاق بدی نیست و باعث می‌شود جامعه پزشکی خودکنترلی هم داشته باشد. طبیعی است شخصی که خطایی داشته، خودش مسئول آن است؛ اما نگرش مردم، توقع یک کار انسانی از پزشکان دارد که توقع بالایی است. پزشک نیز مثل سایر اقشار، انسان است و در مواجهه با یک فعل ممکن است قصور یا خطا داشته باشد، اما چون انتظار مردم معجزه‌آسا و همراه با قداست است، ممکن است برآورده نشود.

چقدر لازم است این نگاه معجزه‌گر در جامعه تعدیل شود و انسانی‌تر به این حوزه اهمیت داده شود؟

واقعیت این است در مواردی پزشک نیز در بهبود یک بیماری درمانده می‌شود، اما این ناتوانی گاهی ناشی از قصور پزشک برداشت می‌شود، در صورتی که یک پزشک هم مانند دیگر اقشار جامعه در دانش و آگاهی محدودیت دارد. این توقع معجزه‌گر بودن باعث می‌شود گاهی دیگران از منظر بی‌توجهی و کم‌کاری به آن نگاه کنند. گرچه این موارد هم ممکن است وجود داشته باشد، اما نمی‌توان انتظار معجزه از یک پزشک داشت. ریشه همه این موارد برمی‌گردد به کم‌آگاهی و اطلاعات نادرست از موضوع؛ برای مثال بعضی بیماران توقع‌های غیرعادی و ناممکن درمانی از پزشک دارند که این توقعات باید تعدیل شود. عموم مردم ما آگاهی نسبتا خوبی از بیماری خود دارند، اما تعدادی از بیماران و بخصوص کسانی که به مرحله بیماری علاج‌ناپذیری رسیده‌اند، انتظار شنیدن مطلوب خود را دارند و چون پزشک نمی‌تواند نیاز فرد را برآورده کند، سوءتفاهم‌هایی پیش می‌آید.

به نظر شما در این شرایط چه باید کرد؟

نظر من این است که اگر پزشک آگاهی کامل به تخصص خود داشته باشد، با صداقت برخورد کند و مهربان و اخلاق‌مدار با بیمار حرف بزند، چالشی بین مراجعه‌کننده و پزشک به وجود نمی‌آید. نگاه معجزه‌گر و مقدس نسبت به پزشکی باید کمی تعدیل و در عین حال اعتماد به پزشکان بیشتر شود. پزشکان نیز باید این سرمایه پزشکی که اعتماد افراد است را با ارتقای دانش و حفظ سلامت انسان‌ها پاسداری کنند.

نقش فناوری در تشخیص و درمان بیماری‌ها

دکتر طولابی می‌گوید: زندگی امروز ما تابعی از رشد فناوری شده است و هر چه فناوری رشد پیدا کند، در همه حوزه‌ها تاثیرگذار خواهد بود و پزشکی هم از این قاعده مستثنی نیست. در واقع تجهیزات و فناوری‌ها به روز می‌شود و هرچه آگاهی و تسلط پزشکان بر دانش و استفاده از فناوری مدرن بیشتر باشد، دقت عمل، سرعت عمل و جوابدهی به نیازهای بیماران افزایش می‌یابد. روحیه خلاقیت و نوآوری که در هر فرد وجود دارد، می‌تواند عامل جهش برای ارتقای مجموعه‌ای باشد که پزشک آنجا خدمت می‌کند.

وی نوآوری و خلاقیت را نوعی ارتقای استفاده از حواس پنجگانه انسان ارزیابی می‌کند که هرچند مفید است، اما از منظر مصرف و هزینه‌های آن به محیط‌زیست آسیب می‌رساند و کشور را فقیر می‌کند. این جراح لاپاراسکوپی می‌افزاید: ممکن است نوآوری و خلاقیت‌های فردی ما با گسترش فناوری کاسته شود و توانایی‌های فرد را به یک تکنیسین مصرف‌کننده تقلیل دهد. برای مثال میکروسکوپ قدرت دید ما را افزایش می‌دهد، رایانه محاسبات را سریع‌تر و دقیق‌تر می‌کند و تجهیزاتی به کمک دست می‌آیند تا تسلط روی بافت‌های بدن بیشتر ‌شود. بنابراین فناوری چیزی است که خارج از بدن انسان محقق شده و حالا به کمک خواص پنجگانه پزشکان می‌آید. اگر از این منظر به فناوری نگاه کنیم، توسعه‌آفرین خواهد بود، اما اگر از دید مصرفی به فناوری نگاه کنیم، هزینه‌های ما را بالا می‌برد و وابستگی را بیشتر می‌کند. در مواردی نیز توانایی استفاده از نیروهایی را که در وجود هر فرد است، کاهش می‌دهد. به همین علت اگر فناوری را در راستای گسترش حواس پنجگانه خود ببینیم موثر و مفید است.

فناوری در خدمت پزشکی و سلامت انسان

دکتر طولابی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: ما در ایران عمدتا مصرف‌کننده فناوری هستیم، اما در استفاده از فناوری کمتر از کشورهای پیشرفته نیستیم، چون منابع ما اجازه می‌دهد در کشورمان ابزارهای فناوری متنوعی استفاده کنیم، اما باید دقت کنیم استفاده بیش از نیاز از تجهیزات و ابزارهایی که از دید پزشکی تاثیرگذار در سلامت فرد نیست، نداشته باشیم. برای مثال هنگام آنژیوگرافی ممکن است یک استنت (فنر مخصوص آنژیوگرافی)‌ نیاز باشد و استفاده از یک استنت اضافه می‌تواند هزینه‌ای معادل 500 دلار‌ (حدود ده بشکه نفت) داشته باشد. بنابراین یک استفاده بی‌مورد، چنین ضرری وارد می‌کند و اگر این موضوع را تعمیم دهیم، با هزینه‌های کلان روبه‌رو می‌شویم. در ادامه منابع کشور هدر رفته و محیط زیست نیز آلوده‌تر شده است.

هر چه بتوان در استفاده از فناوری صرفه‌جویی کرد، هم به سلامت افراد و هم به‌حفظ محیط‌زیست کمک بزرگی شده است. در این صورت می‌توان گفت فناوری به کمک علم پزشکی و سلامت انسان آمده است.

خلاقیت، کلید موفقیت پزشکی

خلاقیت فردی چقدر می‌تواند در کار یک پزشک تاثیرگذار باشد؟ دکتر طولابی در این‌باره می‌گوید: هر کس در زمینه کاری خودش موظف است به جنبه‌های تعالی و رشد کار خود فکر کند. پزشکی امروز مدیون همین خلاقیت و پویایی است. استقبال جامعه پزشکی در رشد این نوآوری‌ها موثر است، اما نقش یک فرد در این زمینه به مراتب بیشتر است و می‌تواند باعث توسعه و تسریع روند موفقیت باشد. همیشه در همه حوزه‌ها، ورود به موضوعی جدید و نوآورانه معمولا با مقاومت‌هایی روبه‌روست. نمی‌توان گفت این مقاومت‌ها همیشه جنبه منفی دارد، زیرا ممکن است ورود یک فناوری جدید باعث آسیب و نتیجه منفی در آن حوزه کاری شود. این مقاومت باعث ایجاد چالش و گفت‌وگو در این رابطه می‌شود و می‌توان از آن یک نتیجه معتدل و ثمربخش گرفت. بنابراین درجه‌ای از محافظه‌کاری و مقاومت همراه استدلال‌های علمی در حیطه فعالیت پزشکان می‌تواند آسیب‌ها و هزینه‌ها را به حداقل ممکن برساند.

با دکتر طولابی بیشتر آشنا شوید

دکتر کرم‌الله طولابی، دانشیار جراحی دانشگاه علوم پزشکی تهران است که دوره بورد تخصصی جراحی عمومی از دانشگاه علوم پزشکی تهران را سپری کرده است. وی دوره فوق‌تخصص لاپاروسکوپی پیشرفته را در دانشگاه هال (Hull) انگلستان گذرانده و از پیشگامان جراحی لاپاروسکوپی و بنیانگذار لاپاروسکوپی پیشرفته در ایران است. اولین عمل جراحی طحال به روش لاپاروسکوپی در ایران را دکتر طولابی انجام داده است و همچنین اولین عمل جراحی برداشتن غده تیموس در خاورمیانه به روش لاپاروسکوپی نیز در کارنامه پربار علمی او قرار دارد. دکتر طولابی در شروع به کار با بیش از 500 پروژه بهداشتی، درمانی، بیمارستانی و آموزشی و پژوهشی در کشور همکاری داشته است.

جراح نقش تاثیرگذارتری دارد یا دانش روز؟

براساس ساختار فکری متفاوت افراد که درصد زیادی از آن ناشی از اختلاف‌های ژنتیک افراد است، افراد علاقه‌مندی و توانایی‌های خاص و خلاقیت‌های ویژه خود را خواهند داشت و رشته پزشکی هم به همین شکل از تنوع و تخصص‌های متنوعی برخوردار است. جراحی، پزشکی تشخیصی و دیگر حوزه‌ها هر کدام توانایی‌های بخصوصی می‌طلبد و در نهایت کنار یکدیگر نتیجه‌بخش خواهند بود.

از منظر خدمت‌رسانی، خدمت صادقانه و مخلصانه در پزشکی مهم است و این که در چه راستا و چه حجمی باشد، اهمیتی ندارد. من به عنوان یک پزشک، تفاوتی میان تخصص‌های مختلف پزشکی نمی‌بینم و نقش یکسان در حفظ سلامت بیمار دارند، اما بهره‌مندی این تخصص‌ها متفاوت است
و اقبال عمومی جامعه به این تخصص‌ها متفاوت است.

سپیده شعرباف - دانش