نگاهی به «سرنوشت بایگانی» به بهانه پخش از شبکه مستند

کم‌توان ذهنی هم عاشق می‌شود!

درباره معلولیت و افراد کم‌توان ذهنی، مستندهای زیادی ساخته شده است؛ مستندهایی که ناتوانی ذهنی معلولان را دستمایه روایت خود قرار داده‌اند و هر کدام بخشی از مصائب و مشکلات آنها در زندگی را به تصویر کشیده‌اند. اما کمتر کسی از دل، احساس و عاطفه آنها سراغ گرفته و شاید خیلی از ما نیز گمان کنیم که افراد کم‌توان ذهنی از لحاظ عاطفی و احساسی هم ناتوانند و احتمالا بین ذهن و دل یک ارتباط مستقیم وجود دارد، اما واقعیت این است که آنها نیز صاحب احساس و عاطفه هستند و مهر و محبت را بخوبی درک می‌کنند؛ آنها نیز عاشق می‌شوند، اگرچه باید بین عاشق شدن و مساله ازدواج تفکیک قائل شد. مستند «سرنوشت بایگانی» روایت همین قصه است و سراغ مساله ازدواج و تشکیل خانواده افراد کم‌توان ذهنی رفته تا ابعاد مختلف آن را بازنمایی و به تصویر بکشد.

کد خبر: ۱۰۶۳۶۰۴

الهام آقالری در تبیین سوژه خود سه رویکرد روان‌شناختی، جامعه‌شناسی و مسائل حقوقی افراد کم‌توان ذهنی را مبنایی برای پرداخت به موضوع ازدواج و تشکیل خانواده کم‌توان‌های ذهنی قرار می‌دهد تا مشکلات و مصائب آنها را در ابعاد مختلف بررسی کند. در هر کدام از این سه بخش،کارشناسانی که تجربه عملی کار کردن با افراد کم‌توان ذهنی را دارند از منظر تخصصی در این‌باره حرف می‌زنند. این تمهید روایی موجب شده مستند، هم سویه گزارشی داشته باشد که با جهت‌گیری مساله شناختی پیش می‌رود و تصویری همه‌جانبه از ابعاد مختلف مساله را مطرح می‌کند و هم رویکرد حل مساله را در پیش گرفته و تلاش می‌کند در محدوده ظرفیت و ساختار مدیوم خود به کشف راه حل‌ها و راهکارهایی که می‌تواند به گره‌گشایی از مشکلات این افراد کمک کند، بپردازد. مستند سرنوشت بایگانی تلاش می‌کند تا با آسیب‌شناسی و آسیب‌زدایی، هر دو وجه مشکل ناتوانی ذهنی را در مساله ازدواج و تشکیل خانواده به تصویر کشیده و با پرهیز و فاصله‌گیری از روایت سانتی‌مانتالی، سویه ترحم‌برانگیز اثر را کم کرده و بر وجوه عقلانی آن بیفزاید. گرچه تماشای مشکلات و دشواری‌های زندگی این افراد، مخاطب را متاثر می‌کند اما فیلمساز تلاش کرده با فاصله‌گذاری عاطفی در ورطه احساسی‌گری صرف نیفتد. از سوی دیگر ما شاهد مشکلات و سختی‌هایی هستیم که همسران این افراد تحمل می‌کنند. «سرنوشت بایگانی» تولید شبکه مستند سیما نشان می‌دهد که نظام حقوقی ما در ارتباط با این افراد، ضعف‌ها و کاستی‌های زیادی دارد و قانونگذار در ارتباط با ازدواج این افراد، قوانین ویژه‌ای را وضع نکرده است.

از جمله مواردی که در مستند برجسته می‌شود، مساله پنهان‌کاری است. به این معنا که بسیاری از این ازدواج‌ها که غالبا نیز در روستاها اتفاق می‌افتد از طریق پنهان‌کردن این مشکل صورت می‌گیرد و خانواده‌ها با پنهان کردن ناتوانی ذهنی فرزندان خود به خواستگاری می‌روند که خود این پنهان‌کاری فارغ از مشکلاتی که زندگی افراد کم‌توان دارد برای همسرانشان، مشکل‌ساز می‌شود و آنها را با افسردگی یا سرخوردگی مواجه می‌کند. متاسفانه همین مساله موجب می‌شود تا این کم‌توانی ذهنی از طریق ژنتیک به فرزندانش هم منتقل شود و زنی که بدون اطلاع با یک فرد کم‌توان ازدواج کرده صاحب یک کودک کم‌توان ذهنی هم می‌شود. با این حال، سرنوشت بایگانی باوجود نقدی که به مساله پنهان‌کاری در ازدواج افراد کم‌توان دارد آنها را مورد سرزنش و اتهام قرار نمی‌دهد یا حق ازدواج و تشکیل خانواده را از آنها منع نمی‌کند بلکه تلاش می‌کند تا هم مردم و هم سیاستگذاران و قانونگذاران را متوجه این مساله کند که ازدواج این افراد باید بر اساس آگاهی و مشاوره صورت بگیرد تا پیامدهای آن تولد کودک معلول نباشد. سرنوشت بایگانی را می‌توان یکی از کامل‌ترین مستندهای پژوهشی درباره افراد کم‌توان ذهنی دانست که هم کارکرد آگاهی بخشی دارد و هم کارکرد آموزشی.