کتاب‌های پرفروش زیر تیغ قاچاق

به گزارش جام‌جم، زمانی چاپ غیرقانونی کتاب‌های ممنوعه را قاچاق کتاب می‌خواندند؛ کتاب‌هایی که به صورت محدود و زیرزمینی چاپ می‌شدند و در گوشه و کنار خیابان‌های شهر بویژه راسته کتابفروشی‌های میدان انقلاب تهران توسط دستفروشان عرضه می‌شدند. اما امروز مافیای زیرزمینی کتاب حوزه فعالیتش را گسترش داده و حالا سود اصلی را در کپی آثار پرفروش مجوزدار ناشران داخلی می‌بیند؛ بی‌آن‌که ریالی خرج حق مؤلف و مترجم و دیگر هزینه‌ها چون حروفچینی، ویراستاری، صفحه‌آرایی و ... کرده باشد. حالا دیگر کتاب را هم گوشه خیابان نمی‌فروشند؛ بلکه خیلی شیک و مجلسی در کتابفروشی محصول تقلبی‌شان را عرضه می‌کنند. ناشران بی‌نام و نشان هم که دیده‌اند خبری از نظارت و برخورد نیست، دل و جرأت پیدا کرده‌اند و آنها هم کتاب‌های پرفروش دیگران را با نام و نشان خود راهی بازار می‌کنند. این‌گونه قاچاق کتاب شکل گستره‌تری به خود گرفته و حتی دارد جای پایش را در نمایشگاه‌های استانی و نمایشگاه‌ بین‌المللی کتاب محکم می‌کند. برخی ناشران با شرکت در نمایشگاه‌های استانی شاهد فروش آثار خود توسط دیگران در نمایشگاه‌های استانی شده‌اند. سال گذشته نیز با بیش از 50 غرفه متخلف در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برخورد شد که به گفته محمود آموزگار رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در میان آنها برخی اقدام به فروش آثار قاچاق کرده بودند.

چالش قاچاق کتاب

قاچاق کتاب حالا به اندازه‌ای جدی شده است که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دست به دامن قوه قضاییه شود و در جلسه‌ای با ریاست قوه قضاییه درباره قاچاق کتاب، خواستار ایجاد شعبه رسیدگی به تخلفات کتاب می‌شود. او در این باره می‌گوید: ما با قوه قضاییه و نیروی انتظامی جلساتی را در این‌باره برگزار کردیم و آنها نیز درباره برخورد با عوامل قاچاق در حوزه کتاب اعلام آمادگی کردند. خوشبختانه جلسات مشترک سه‌جانبه میان معاونت فرهنگی، نیروی انتظامی و دادستانی برای پیگیری تخلفات در حوزه جعل و چاپ‌های زیرزمینی به صورت جدی دنبال می‌شود.

نادر قدیانی، رئیس سابق اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران و مدیر انتشارات قدیانی با بیان این‌که امروز دستگاه‌های چاپ دیجیتال این امکان را فراهم کرده تا عده‌ای سودجو کتاب‌های ناشران را بدون اطلاع آنها کپی و منتشر ‌کنند، به جام‌جم می‌گوید: اغلب کتاب‌ها را با نام خود ناشر چاپ و آن را در کتابفروشی‌ها توزیع می‌کنند که ناشر کمتر متوجه این موضوع می‌شود. برخی هم کتاب را به صورت غیرقانونی با برند و اسم خودشان منتشر می‌کنند که در این صورت ناشر می‌تواند متوجه شود و موضوع را پیگیری کند. به گفته قدیانی، سال گذشته یک کتابفروشی در شهر بانه، کتاب‌های ما را اسکن کرده و بدون مراجعه به ارشاد و هیچ‌گونه مجوزی، آنها را با آرم خود چاپ و در منطقه توزیع کرده بود.

البته این موضوع به کتاب‌های عمومی و کودک و نوجوان محدود نمی‌شود و ناشران دانشگاهی و آموزشی هم از این موضوع دچار زیان شده‌اند. از جمله این ناشران، انتشارات سمت، بزرگ‌ترین ناشر کتب درسی و دانشگاهی در حوزه علوم انسانی است. حجت‌الاسلام احمد احمدی، رئیس سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت)، اوضاع نشر دانشگاهی را با توجه به مشکلات کپی غیرقانونی کتاب، نامطلوب ارزیابی می‌کند و با اشاره به این‌که سازمان سمت نیز از این جریان متضرر شده است، می‌گوید: چاپ غیرقانونی کتاب‌های دانشگاهی در زیرزمین‌ها اتفاق می‌افتد. افزون بر این، برخی دانشگاه‌ها نیز به کپی غیرقانونی اقدام می‌کنند. احمدی در این زمینه معتقد است محکوم شدن متخلفان چاپ غیرقانونی کتاب چندان موثر نیست و در نهایت مترجم، مولف و ناشر از این جریان ضرر می‌کنند.

تسهیل پیگیری شکایت ناشران

گسترش قاچاق کتاب، ناشران را به تکاپو انداخت تا خود دست به کار شوند و برای حل این معضل چاره‌ای بجویند. تشکیل کارگروه صیانت از حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان و امضای تفاهم‌نامه با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و قوه قضاییه و نیروی انتظامی از اقدامات اتحادیه ناشران و کتابفروشان در این زمینه است تا روند پیگیری شکایت ناشران و پدیدآورندگان تسهیل شود.

محمود آموزگار، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره روند قاچاق کتاب به جام‌جم می‌گوید: معمولا 10 درصد آثار ناشران به چاپ بعدی می‌رسد. کسانی که کتاب‌ها را به‌صورت غیرقانونی چاپ می‌کنند سراغ همین 10‌درصد می‌روند و آنها را به صورت غیرقانونی چاپ و توزیع می‌کنند. او با بیان این‌که بیشترین متخلفان در این حوزه در شهرستان‌ها بویژه در اصفهان و سبزوار مستقرند، می‌افزاید: برخی ناشران برای مقابله با این موضوع قصد دارند شمارگان کتاب را در شناسنامه کتاب نزنند تا سودجویان متوجه پرفروش بودن آنها نشوند.

به گفته آموزگار، طرح‌هایی چون عیدانه و تابستانه کتاب به ما کمک کرد تا به گسترش این پدیده پی ببریم: ما متوجه شدیم آمار برخی کتاب‌های پرفروش این طرح بیش از شمارگان آنها بود که نشان می‌داد بخشی از آنها به صورت غیرقانونی منتشر و فروخته شده است.

او با اشاره به برخورد با تعدادی از کتابفروشان که کتاب‌های قاچاق به فروش می‌رسانند، عنوان می‌کند: پس از پیگیری مشخص شد آنها در جریان انتشار غیرقانونی کتاب‌ها نبوده‌اند. اما متخلفان راه‌هایی جدید برای توزیع و فروش کتاب‌های غیرقانونی پیدا می‌کنند. برای مثال به نهادها و سازمان مراجعه و در آنجا با تخفیف‌های 50 درصدی نمایشگاه برگزار می‌کنند. این اتفاق در مجراها، خروجی‌های شهر، پردیس‌های سینمایی، مساجد و رستوران‌ها نیز رخ می‌دهد.

رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران با بیان این که شاکیان پرونده‌های قاچاق کتاب‌ها به دلیل هزینه‌بر بودن پیگیری‌ها، به نتیجه‌ای در این زمینه نمی‌رسیدند، عنوان می‌کند: در ماه‌های گذشته با وزارت ارشاد و قوه قضاییه و نیروی انتظامی تفاهم‌نامه‌هایی امضا کردیم که اقدامات ما را وارد فضایی جدی‌تر کرده است. بر این اساس تمام شاکیان وکالتی به اتحادیه می‌دهند و اتحادیه با استخدام وکلای دادگستری پرونده را پیگیری می‌کند. در تفاهم‌نامه هم قید شده که مسئولان قضایی و انتظامی به موارد به عنوان امری جدی و فوری رسیدگی کنند. به گفته او، اگر کسی اثر دیگری را بدون اجازه منتشر کند برای او مجازات بین سه تا شش سال حبس در نظر گرفته شده است.

محرومیت 50 ناشر در نمایشگاه کتاب

گفته می‌شود حضور 50 ناشر که سال گذشته مرتکب تخلف شده‌اند در نمایشگاه امسال کتاب تهران ممنوع شده است. سیدعباس صالحی، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این باره می‌گوید: بخش عمده‌ای از احکام صادر شده برای نمایشگاه کتاب تهران سال گذشته مربوط به توزیع کتاب‌های غیر بود. ناشران شکایت داشتند که نمایشگاه باید محل حضور ناشر باشد نه توزیع‌کننده. در نتیجه، تخلف پخش کتاب غیر به عنوان یکی از موارد تخلف مطرح شده و مواجهه با چنین تخلفی در نمایشگاه منجر به محرومیت متخلفان می‌شود. به گفته او، اگر تخلفات ناشر در اندازه‌ای باشد که به ابطال مجوز منجر شود، به کمیته ذی‌ربط ارجاع داده می‌شود تا در این زمینه تصمیم‌گیری کند.

اما چه تمهیداتی برای جلوگیری از ورود کتاب‌های قاچاق به نمایشگاه کتاب تهران در نظر گرفته شده است؟ هومان حسن‌پور مدیرکمیته ناشران داخلی با بیان این که دو طیف نظارتی برای این موضوع پیش‌بینی شده است، می‌گوید: هیأت نظارت کمیته ناشران نمایشگاه و گروه نظارت و صیانت از نشر کتاب‌های اتحادیه ناشران در این زمینه فعالیت می‌کنند. تاکنون جلسات هماهنگی میان این دو برگزار شده تا بتوانیم تخلفات را بخوبی شناسایی کرده و به کمیته انضباطی اطلاع دهیم تا یک ضربه اساسی به موضوع قاچاق کتاب در نمایشگاه وارد کنیم.

کمیل انتظاری