ماجرای خوارزمی و نگارش اعداد لاتین!

این شایعه مربوط به ایران نیست و در سطح بین‌المللی نیز مطرح شده و شواهد گوناگونی از آن منتشر شده است. واقعیت این است که گرچه ریشه اعداد لاتین به تاریخچه طراحی هندسی عربی ـ هندی مربوط است، اما ارتباط تعداد زاویه‌های شکل اعداد با عدد مرتبط یک شایعه است.

طرحی که امروز به اعداد عربی نسبت داده می‌شود، از خط ریاضیات هندی بین قرن دوم پیش از میلاد تا سوم پس از میلاد گرفته شده است. به‌طور کلی، روش نوشتن اعداد در فارسی و عربی و لاتین، خط تکامل یافت‌های است که ریشه هندی دارد. تاریخچه نگارش اعداد لاتین مربوط به خط هندی ـ سانسکریت است و امروز اصطلاحا اعداد هندی ـ عربی نامیده می‌شود. این اعداد در طول زمان تکامل یافته‌اند تا به شکل امروز رسیده‌اند.

در نگارش فارسی و عربی، ابتدا اعداد با حروف نوشته می‌شد، اما خوارزمی این خط را از دیوانگاری هندیان فرا گرفت و آن را وارد زبان عربی کرد. به همین دلیل، نحوه نگارش حروف به این شکل به سبک هندی ـ عربی مشهور شد.

روش نگارش لاتین نیز تکامل یافته نگارش دستگاه شمارش هندی است، اما موضوع تعداد زاویه‌های اعداد و ارتباط آنها با اعداد لاتین صحت ندارد.

اگر به تصویری که مربوط به تناسب اعداد و زوایای آنهاست دقت کنید، می‌بینید که شکل چند عدد با آنچه امروز در شکل اعداد لاتین وجود دارد، متفاوت است. برای مثال، اعداد هفت و 9 زوایای اضافی پیدا کردهاند تا به شکل دلخواه برسند و عدد هشت نیز از حالت منحنی به شکل دو مثلث تغییر یافته است. این در حالی است که این اعداد در گذشته نیز به این شکل استفاده نمی‌شده‌اند و فقط برای تطابق با شایعه مطرح شده به این شکل درآمده‌اند. خوارزمی، ریاضیدان، منجم، جغرافیدان و فیلسوف ایرانی است که تالیفات بسیاری در این حوزه‌ها از او به جای مانده است. دانش جبر امروز، راه حل معادلات درجه دوم و بالاتر و زیج خوارزمی که سال‌ها در علم نجوم از آن استفاده می‌شد، یادگار این دانشمند بزرگ است. بنابراین شایسته نیست با نسبت دادن شایعات بی‌اساس، وجهه علمی چنین دانشمند بزرگی تحت تاثیر قرار گیرد.

سپیده شعرباف