مشارکت ایران برای مهار گرمایش جهانی

هدف تنظیم این پیمان در آغاز کنترل میزان گازهای گلخانه‌ای اتمسفر به گونه‌ای است که اکوسیستم زمین فرصت بازیافتن چرخه طبیعی خود را داشته باشد. براساس این پیمان، فعالیت‌های کشورها در راستای رسیدن به اهداف نباید امنیت مواد غذایی و توسعه اجتماعی و اقتصادی را با خطر روبه‌رو کند. در کنفرانس تغییرات اقلیم پاریس، توافقی برای جلوگیری از افزایش دمای کره زمین به بیش از دو درجه در صد سال آینده انجام شد و توافق‌نامه زمانی اجرایی می‌شود که 55 کشور تولیدکننده نیمی از گازهای گلخانه‌ای جهان آن را تصویب کنند. در ایران نمایندگان مجلس شورای اسلامی 23 آبان امسال، همزمان با برگزاری بیست و دومین کنفرانس تغییرات اقلیمی (COP22) الزام ایران به مصوبات توافق‌نامه تغییرات اقلیمی پاریس را تصویب کردند. اکنون ایران رتبه نهم را در انتشار گازهای گلخانه‌ای در جهان دارد و قرار است تا سال 1409 / 2030 سهم خود را در کاهش میزان انتشار دی‌اکسیدکربن ایفا کند؛ در حالی که هنوز تضمینی برای اجرای تعهدات در کشورهایی که سهم بیشتری در انتشار گازهای گلخانه‌ای دارند، وجود ندارد.

تغییرات بزرگ در راهکارهای کوچک نهفته است

دکتر بهلول علیجانی، استاد جغرافیای طبیعی (اقلیم‌شناسی) دانشگاه خوارزمی تهران و بنیانگذار اقلیم‌شناسی سینوپتیک در ایران، تغییرات اقلیم را یک مساله جهانی عنوان می‌کند که همین الان هم اتفاق افتاده و به جام‌جم می‌گوید: در سال 2013 میلادی گزارش پنجم هیأت بین دولت‌های تغییر اقلیم با 95 درصد اطمینان براساس نظر 12 هزار اقلیم‌شناس اعلام کرد این اتفاق رخ داده است و دمای زمین گرم‌تر شده است. دلیل اصلی این رخداد هم فعالیت‌های انسانی و سوخت‌های فسیلی است. اگر دمای زمین بالاتر برود مشکلات بیشتری رخ خواهد داد و همه جهان درگیر آن خواهند بود.

وی می‌افزاید: از طرف دیگر با این که تغییر اقلیم مساله جهانی است، اما راه‌حل‌های محلی دارد و هر آدمی می‌تواند در آن نقش داشته باشد. در کنفراس پاریس به این نتیجه رسیدند که نیاز به اقدام عملی و جدی وجود دارد و دمای کره زمین تا سال 2100 میلادی نباید بیشتر از 2 درجه افزایش پیدا کند. برای عملی شدن توافق‌نامه‌ای که در کنفرانس پاریس مطرح شد همه کشورهای جهان باید همکاری کنند. دولت ایران هم در آن برنامه قول داده در حد توان حاضر به انجام این کار است. در شرایط فعلی ایران پذیرفته است مصرف سوخت‌های فسیلی را تا 4 درصد کاهش دهد و در صورتی که امکانات بیشتری فراهم شود تا 12 درصد هم می‌توان مصرف را کاهش داد.

دکتر علیجانی معتقد است: تغییرات کوچک هم اثرات بزرگی دارد و راهکارهای کوچک رسیدن به این هدف گسترش، کنترل و معاینه فنی دائمی خودروها یا بهینه کردن سوخت‌های خانه‌هاست. استفاده از انرژی خورشیدی و برق آبی هم، برنامه‌هایی است که می‌تواند ما را به هدف برساند.

همه مردم می‌توانند در اثرگذاری این روند با صرفه‌جویی نقش داشته باشند. اگر هر کس حتی یک کاغذ یا لامپ هم کمتر مصرف کند در حل مشکل موثر خواهد بود. فرهنگ صرفه‌جویی برای بشر امروز لازم است و باید آن‌قدر از طبیعت استفاده کند که در سلامت بماند. تعهد پاریس 100 درصد عملی و نتیجه‌بخش نیست، اما اگر تا 60 درصد هم موفق باشد نشان می‌دهد اصلاح آغاز شده است و به سمت بهبود اوضاع خواهیم رفت.

افزایش مخاطرات طبیعی در نتیجه تغییرات اقلیمی

اهمیت تغییرات اقلیم در ایران و پرداختن به اثرات این موضوع در کشور، بحث اصلی اجرای توافق‌نامه پاریس و مشارکت در برنامه‌های بین‌المللی مرتبط با تغییرات اقلیم، بحث بعدی است. دکتر مهدی زارع، عضو وابسته شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم و عضو هیأت مدیره انجمن مخاطره‌شناسی ایران درباره اهمیت توجه به تغییرات اقلیمی در کشور به جام‌جم می‌گوید: اندازه‌گیری دما در گزارش‌های هواشناسی 65 سال اخیر، اطلاعات مربوط به منابع طبیعی در ایران و وضعیت زیستگاه‌ها و شرایط اقلیمی سنجه‌های مختلفی است که نشان می‌دهد تغییرات اقلیمی به چه شکلی در ایران رخ داده است. همچنین چالش امروز و آینده، مساله آب و مهاجرت انسان از جایی به جایی دیگر برای دسترسی به منابع آب است. تغییرات اقلیمی به عنوان یک تعهد بین‌المللی کار مفیدی است و نقشه راهی درست می‌کند که طی زمان بتوانیم شرایط را تغییر دهیم. به این ترتیب از الان تا 14 سال آینده فرصتی است تا صنایع را به سمت انرژی‌های پاک ببریم و وضع حمل و نقل را تغییر دهیم.

دکتر زارع درباره اثرات غیرمستقیم تغییرات اقلیمی در ایران می‌افزاید: تغییرات اقلیم خود بستر بروز مخاطرات دیگری است که نظم طبیعت را به هم می‌زند. وقوع سیل در مناطق مختلف و از بین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی یا تاثیر گرم شدن هوا در بروز زلزله در دراز مدت تاثیر می‌گذارد. به دلیل شرایط جغرافیایی کشور ما، تغییرات اقلیم روند زلزله و سیل را براحتی می‌تواند تغییر دهد که البته در ایران هنوز مطالعات مستند مکتوبی در این زمینه نداریم.

عضو هیأت مدیره انجمن مخاطره‌شناسی ایران، مشارکت کشور ما در توافق پاریس و مصوبه مجلس شورای اسلامی را کار خردمندانه‌ای عنوان و اضافه می‌کند: ما باید نگاه بلندمدت داشته باشیم و ببینیم تا 14 سال دیگر چه کارهایی برای کم کردن حجم دی‌اکسیدکربن می‌توانیم انجام دهیم و 50 سال دیگر کجا هستیم و اکنون بستر قانونی برای این مسیر هم ایجاد شده است. تمام جنبه‌های مختلف زندگی مثل تولید و مصرف انرژی و حمل و نقل شهری درگیر سیاست‌های کلان خواهد شد و بعد از آن هر کس جایگاه خود را در این برنامه پیدا خواهد کرد. رادیو و تلویزیون، روزنامه‌ها و آموزش مدارس نیز باید به سمتی رود که مردم با این موضوع بیگانه نباشند و یک مسأله ملی را حس کنند و به مرور خود را با آن تطبیق دهند.

متهم ردیف اول؛ گازهای گلخانه‌ای

دکتر علی نعیمی، استادیار ژئومورفولوژی دانشگاه آزاد اسلامی، تغییرات ملموس در سطح کره زمین و ایران را در گفت‌وگو با جام‌جم چنین مطرح می‌کند: سال 2015 براساس مطالعات ناسا گرم‌ترین سال زمین ذکر شده و تغییرات دمایی 87/0 سانتی‌گراد برای کره زمین تعریف شده است. در بحث تغییرات اقلیمی، افزایش گاز دی‌اکسیدکربن بر اثر فعالیت‌های انسانی (که از عوامل اصلی تشدید اثر گلخانه‌ای جو و افزایش دمای زمین است)، در سپتامبر 2016 عدد (PPM 42/404) یکای سنجش یک بخش در میلیون) گزارش شده است.

حجم یخ‌های محیط‌های دریایی در هر دهه 3/13 درصد کاهش حجم و سطح آب دریاها از سال 1372/ 1993 تاکنون حدود 8/84 میلی‌متر افزایش سطح داشته است. همه اینها تغییرات ملموس در سطح کره زمین در منابع معتبر مثل ناسا، فائو و... است.

در ایران هم اثرات تغییرات اقلیم حدود 4/0 تا 5/0 درجه تغییرات دمایی در هوای گرم و 2/0 تا 3/0 درجه در هوای سرد در دهه اخیر را تجربه کرده‌ایم. این یعنی در مجموع زمستان‌های سرد و خشک و تابستان‌های گرم‌تری داشته‌ایم. در نتیجه با هر درجه افزایش دما حدود 5 تا 7 درصد نیاز به آب برای انسان، حیوانات و گیاهان افزایش می‌یابد. بحث بحران آب هم از اثرات مستقیم و غیرمستقیم تغییر اقلیم است که مدیریت منابع آب عامل خروج از این بحران است و کشور ایران در شرایط تنش آبی و استرس منابع بر اساس گزارش موسسه منابع جهانی (World Resources Institude) قرار دارد و رتبه 13 جهان را دارد.

دکتر نعیمی درباره لزوم کاهش تولید گاز دی‌اکسیدکربن در کشور می‌افزاید: ایران با این که از لحاظ تولید صنعتی کشوری در حال توسعه محسوب می‌شود، رتبه نهم جهان را سال 2015 در تولید دی‌اکسیدکربن دارد که معادل 63/1 درصد از کل دی‌اکسیدکربن تولید شده در جهان را دارا بوده است.

انتشار گاز دی‌اکسیدکربن در مقیاس جهانی روی همه عوامل تغییرات اقلیمی تاثیرگذار است و ما می‌توانیم نقش پررنگی در کنترل اثرات گازهای گلخانه‌ای داشته باشیم.

امید به آینده سبز

در توافق پاریس، تعدادی از کشورهای جهان برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای تا سال 2030 میلادی توافق کردند. استادیار ژئومورفولوژی دانشگاه آزاد اسلامی در این باره توضیح می‌دهد: اگر همه کشورها به این تعهدات پایبند باشند، تخریب لایه ازن و دمای کره زمین کمتر خواهد شد. همچنین در آینده بهبود شرایط اقلیمی و منظم شدن شرایط بارشی در کره زمین، کاهش روند افزایشی سطح آب‌های آزاد، کم‌شدن مخاطرات طبیعی، دور شدن کشورها از تنش آبی، کم شدن تبعات اجتماعی گرم شدن زمین در کل کره زمین و کاهش جنگ بر سر منابع آب را شاهد خواهیم بود. بهترین و بارزترین اتفاق ممکن هم اجرایی شدن مفهوم توسعه پایدار بخصوص در کشورهای در حال توسعه است. بحث محیط زیست باید در اولویت‌های توسعه قرار گیرد. هر فرآیند اقتصادی و صنعتی که قرار است تعریف شود، باید همه ملاحظات محیط زیستی از حیث آلایندگی و اثر بر اکوسیستم در آن به طور کامل بررسی شود.

در ایران که اقتصادی مبتنی بر نفت و انرژی دارد، پذیرفتن این تعهد مسائل و تبعات اقتصادی خواهد داشت، بنابراین باید الگوی سنتی تولیدات صنعتی و کشاورزی را بهینه کنیم. کشور باید برای نوسازی صنایع و کم کردن وابستگی به صنایع انرژی‌بر هزینه کند و تمام ساختارهای توسعه باید مبتنی بر اقتصاد کم‌کربن و پاک شود. امکان استفاده از انرژی‌های نو باید فراهم شود، مثلا ایران پتانسیل زیادی برای استفاده از انرژی باد یا خورشیدی دارد و امکان جایگزینی سوخت‌های پاک به جای سوخت‌های کربنی را داریم.

سپیده شعرباف