رسانه ملی و فرهنگ‌سازی در پیشگیری از جرم

سه عامل دخیل در افزایش آسیب‌های اجتماعی عبارتند از تهاجم فرهنگی، بافت جمعیتی جوان و تحولات اجتماعی سریع در سطح جامعه؛ که رسانه در کنترل هر سه حوزه نقش محوری ایفا می‌کند.

الف ـ رسانه ملی از منظر جهان‌بینی دینی و بنا بر تکلیف عقلی و شرعی، رسالت‌های ذیل را در ارتقای آگاهی عمومی و پیشگیری از جرم و رفتارهای پرخطر به عهده دارد:

1ـ اطلاع‌‌رسانی و آگاه‌سازی، سطح اول پیشگیری: چشم‌انداز اطلاعاتی مردم در آگاهی ریشه دارد که از رسانه دریافت می‌کنند. از این منظر، روشنگری مدبرانه، بجا و بموقع رسانه ملی به شیوه‌های مستقیم و غیرمستقیم درخصوص وجوه ذیل ضروری است:

1ـ 1ـ آگاهی‌بخشی نسبت به نوع و تعریف جرایم و انحرافات اجتماعی، کیفیت وقوع، ابعاد و پیامدهای آن، راه‌های لغزش افراد، مشخصات و نیازهای افراد در معرض خطر، منابع خدمات اجتماعی، عوامل حفاظتی و شیوه‌های حمایتی از آسیب‌دیدگان.

1ـ2ـ تبیین قوانین و مقررات کیفری به عنوان مبنای اصلی نظم اجتماعی، با هدف غایی درونی‌سازی و پذیرش ذهنی و قلبی هنجارها توسط مخاطبان.

1ـ3ـ آموزش کاربردی مهارت‌های زندگی با هدف توانمندسازی افراد برای مقابله موثر با مقتضیات و چالش‌های زندگی روزمره، هم به عنوان راهکار ارتقای سلامت روانی و اجتماعی و هم به عنوان ابزار پیشگیری از آسیب‌ها.

1ـ4ـ هشدار درخصوص پیامدهای مختلف تزلزل باورها و ارزش‌های دینی و ملی و ایجاد حساسیت در جامعه بویژه در میان نخبگان، نه صرفا به منظور ترساندن مردم بلکه با هدف نهایی پیوند فکری میان شهروندان سطوح مختلف جامعه در نفرت از جرم.

2ـ تحکیم اخلاق اجتماعی: رسانه از طریق گفتمان‌سازی‌هایی مبتنی بر تقویت قیود اجتماعی و پیوندهای خانوادگی ذیل سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی، علاوه بر مجهز کردن اعضای جامعه به سپر دفاعی ساخته شده از ارزش‌های مذهبی، ملی و فرهنگی، نقش عمده‌ای را در کاهش میزان آثار و تبعات ناشی از آسیب‌های اجتماعی و افزایش میزان امید اجتماعی میان اقشار مختلف به عهده دارد.

3ـ کنترل اجتماعی: عبارت است از مجموعه شیوه‌ها، تدابیر و وسایلی که یک جامعه یا یک گروه در راه تحقق اهداف خود و هدایت افرادش به رعایت آداب، شعائر، مناسک و هنجارهای پذیرفته به ‌کار می‌گیرد. کنترل اجتماعی از دو طریق محقق می‌شود: قوانین و ضمانت‌های اجرا که به عهده نهادهای قانونگذار و اجرایی است، اما راه دوم به واسطه رسانه و با اقناع مخاطب و جهت‌دهی به افکار عمومی برای تغییر رفتارها مبتنی بر رعایت هنجارها صورت می‌پذیرد. این امر از طریق برجسته ساختن نهادهای اجتماعی و تقویت احساسات عاطفی و روانی مشترک میان شهروندان و با هدف ترمیم گرایش‌های نابهنجار و کاهش فاصله‌ها و واگرایی‌های اجتماعی صورت می‌گیرد.

ب ـ رسانه از طریق کمک به تعیین اولویت‌ها و شالوده‌سازی فرهنگ‌های ملی و محلی نقش ویژه‌ای در مدیریت امور فرهنگی کشور به عهده دارد. از این منظر، رسانه منبع عمده آفرینش و پویایی فرهنگ است، لذا به عنوان بازوی اجرایی قوی برای تحقق سیاست‌های اجتماعی و فرهنگی برنامه‌ریزی شده توسط سایر نهادها و دستگاه‌های فرهنگی کشور محسوب می‌شود. ظرفیت و توان فوق‌العاده رسانه ملی در تولید الگوهای فرهنگی با هدف ترویج، تقویت و نهادینه‌سازی آموزه‌ها، باورها و رفتارهای خاص و مطلوب در جامعه می‌تواند به حرکت‌های فرهنگی مشخص در جامعه جهت دهد. یکی از ملزومات تحقق این امر، همکاری بیشتر دستگاه‌های مختلف با اصحاب رسانه است. رسانه به کمک‌های معنوی سازمان‌های مسئول و مطلع نیاز دارد. برخورداری رسانه از آمار و اطلاعات درست می‌تواند در روشنگری افکار عمومی و اعلام هشدار نسبت به خطرهای اجتماعی، نقش بسزایی داشته باشد. آگاهی دقیق از زوایا و ابعاد مختلف آسیب‌های اجتماعی، رسانه را قادر می‌سازد تا کنشگران اجتماعی را در راستای اهداف برنامه‌ریزی شده فعال کند. علاوه بر این، مشارکت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های قوه قضاییه در تولید و پخش آثار تلویزیونی در قالب‌های مختلف نمایشی، مستند، انیمیشن، موشن گرافیک و... منجر به تقویت کارکردهای متنوع رسانه‌ای در عرصه‌های آموزشی، اطلاع‌رسانی و سرگرمی با هدف‌ پیشگیری، کنترل و کاهش جرایم و آسیب‌های اجتماعی خواهد شد.

دکتر علی دارابی - معاون امور استان‌های رسانه ملی