عزاداری مردم قم در ماه محرم؛ از دیروز تا امروز

‌تعزیه‌خوانی و طبل‌زنی

تعزیه‌خوانی از قدیم‌الایام در قم رسم بود. هیأت تجار واقع در مسجد امام حسن(ع) نیز، اولین بار به تقلید از عزاداران تهران دسته زنجیرزنی راه انداخت، طبل‌زنی در سپیده دم روز عاشورا برای اطلاع رسانی مردم در باره برپایی دسته‏‌ها، از آداب عزاداری در قم به شمار می‌رفت و در روز تاسوعا و عاشورا نیز چند نفر در جلوی دسته‌ها راه می‌افتادند که عده‌ای کاه و گل و خاکستر و عده‌ای گلاب بر سر و روی دسته‌ها می‌پاشیدند. دسته روحانیون در زمان آیت‌الله العظمی حائری با سر و پای برهنه، تربت به پیشانی مالیده، برخی از روحانیون نیز در حالی که عمامه‏‌ها را شوریده می‌بستند، از مدرسه رضویه به حرکت در می‌آمدند و در زمان آیت‌الله العظمی بروجردی از مدرسه فیضیه عزاداری را آغاز می‌کردند و تا حرم مطهر حضرت معصومه (س) ادامه می‏دادند.بر پایی سقاخانه‏‌های سیار و قربانی شتر، گاو، گوساله یا گوسفند، جلوی برخی دسته‌‏های عزادار، از برنامه‌های بعضی دسته‌ها بود که هنوز هم این رسم ادامه دارد.

هیات چهل اختران قدیمی‌ترین هیات قم

هیات چهل اختران قدیمی‌ترین هیات قم به شمار می‌رود. 140 سال است که دسته این هیأت روز عاشورا مسیر مزار پسر امام جواد(ع) در خیابان آذر تا حرم حضرت معصومه(س) را می‌پیماید. این دسته پس از نماز ظهر عاشورا حرکتش را به سوی حرم آغاز می‌کند. ردیف اول سادات نواده موسی مربقع هستند که با لباس سبز و دستار سیاه از بقیه متمایز می‌شوند. ردیف دوم بیمارانی هستند از سراسر ایران که به امید شفا در روز عاشورا جزئی از این دسته می‌شوند. وقتی سبزپوشان که ابتدای دسته هستند، به حرم می‌رسند انتهای دسته در خیابان آذر و محله چهل‌اختران هنوز در حال شکل‌گیری است.

روز سوم امام

روز سیزدهم محرم، یعنی سوم عاشورا، در تکایای مهم شهر، عده‌ای عزادار، عقال عربی به سر و شالی به کمر می‌بستند و بیل و کلنگ و کوزه کوچکی بر دوش می‌گرفتند و به تقلید از طایفه بنی‌اسد، برای دفن 72 شهید کربلا، در بیرون شهر، نزدیک خاکفرج به مصلی می‏‌رسیدند، نوحه‌خوانی می‏‌کردند و مردم بر سر و سینه می‏‌زدند.کمکی رفتن نیز جزو برنامه‌های عزاداران بود، به این معنا که یک روز تکیه‌ای برای برپایی دسته عزاداری به تکیه دیگر می‌رفت و روز بعد، جهت سپاس از یاری آنان، آن تکیه به کمک تکیه کمک‌کننده می‌شتافت. این رسم همچنان ادامه دارد و به هیات دوره مشهور است.

هیات‌های قدیمی و ‌باسابقه‌ترین تکایای قم

از دیگر هیات‌های معروف قم می‌توان به هیات آلوچو، هیات کوچه حکیم، هیات سلطان محمد شریف، هیات دروازه کاشان و هیات شاهزاده ظهیر اشاره کرد.اما اگر بخواهیم از تکایای قدیمی و با سابقه قم نام ببریم، می‌توان به تکیه میدان میر که سابقه آن به عهد اشعری‌ها می‌‏رسد، تکیه سنگ سیاه که پس از روی کار آمدن سلسله صفویه تاسیس شد، تکیه میرزای قمی یا تکیه پشت مسجد که در پشت مسجد جامع قم قرار داشت و از زمان‏‌های قدیم‌ در آنجا تعزیه‌خوانی می‌کردند، اشاره کرد. تکیه گذرجدا، تکیه شاه خراسان، تکیه حاج سیدحسن با سابقه 250 سال، تکیه عشقعلی با سابقه 250سال، تکیه ملامحمود، تکیه یزدی‏‌ها در پشت بازار قم، تکیه باغ پنبه، تکیه پنجه‌علی با سابقه 150 سال، تکیه متولی‌باشی که در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه قاجار توسط آقا سیدمحمد باقر، متولی‌باشی آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه (س) بنیان گذاشته شد و تقریبا تا پایان حکومت پهلوی دوم دوام داشت، از دیگر تکایای معروف در قم بودند.

مهدی کاروان

جام‌جم قم