پهلوان پنبـه‌های کپسولی

این روزها حتی برخی اقشار فرهیخته جامعه نیز جذب مکمل‌های بدنسازی شده‌اند و تقریبا هر کسی از اقوام خود حداقل یک نفر را می‌شناسد که مکمل مصرف می‌کند و یکشبه به اندام هرکولی رسیده است.

فروش غیرقانونی و قاچاق این مکمل‌ها هم قوز بالای قوز شده تا سلامت جوانان ایرانی در چنگال محصولاتی اسیر شود که نه مواد سازنده‌اش معلوم است و نه کسی می‌داند این مکمل‌ها در چه شرایطی تولید شده‌اند.

خبرهای بدتر را چند ماه قبل رسول دیناروند، رئیس سازمان غذا و دارو با رسانه‌ها در میان گذاشت. این مقام مسئول بصراحت اعلام کرد «درصد قاچاق در حوزه مکمل‌های غذایی بویژه در مکمل‌های ورزشی و پرورش اندام، بسیار بالاتر از داروست. با آن که سهم مکمل‌ها از بازار سلامت کشور کمتر از 5 درصد است، اما رشد مصرف بازار دارویی کمتر از بازار مکمل‌هاست.»

در شرایطی که تخمین زده می‌شود قاچاق دارو در ایران سالانه بیش از 11 میلیارد دلار گردش مالی داشته باشد، بنابراین می‌توان پیش‌بینی کرد سالانه چه سود هنگفتی در قاچاق مکمل‌های بدنسازی رد و بدل می‌شود. با وجود واردات رسمی و تولید قانونی مکمل‌های ورزشی در کشور، بازار سیاه فروش مکمل‌ها حسابی داغ است و در بسیاری از باشگاه‌های بدنسازی، این مکمل‌های غیرقانونی براحتی میان جوانان توزیع می‌شود.

تسخیر بازار مکمل‌ها از سوی قاچاقچیان، موضوعی نیست که وزارت بهداشت، آن را تکذیب کند. رئیس سازمان غذا و دارو نیز پیشتر اعلام کرده بود «مکمل‌های تحت نظارت سازمان غذا و دارو فقط کمی بیشتر از 50 درصد ظرفیت بازار را در اختیار دارد و بقیه مربوط به فرآورده‌های غیرمجاز است. این آمار نشان می‌دهد تقاضا برای مصرف مکمل‌ها به علت تبلیغات یا فعالیت بازاریابی بیش از توان قانونی است.»

این حرف دیناروند را هم می‌توان چنین تعبیر کرد که نبود توازن منطقی بین عرضه و تقاضا هم باعث شده است سودجویان از این آب گل‌آلود، ماهی بگیرند و برای تامین نیاز بازار، دست به تولید یا واردات مکمل‌های غیراستانداردی بزنند که جز تباه کردن سلامت جسمی و روانی جوانان، عاید دیگری نصیب جامعه نمی‌شود.

بازار میلیاردی ساقی‌گری ورزشی

آن طور که از آمارهای رسمی برمی‌آید گردش مالی بازار مکمل‌ها در جهان، حدود صد میلیارد دلار است که رقمی معادل 10 درصد بازار کل دارویی جهان را شامل می‌شود.

در این میان، 20 درصد این بازار پرسود به فروش مکمل‌های ورزشی برمی‌گردد. مسئولان وزارت بهداشت بارها اعلام کرده‌اند بسیاری از مکمل‌های غیرمجاز در بازار ایران به هورمون‌ها و تقویت‌کننده‌های غیرمجاز آلوده هستند.

دکتر محمدحسین عزیزی، رئیس انجمن علوم و صنایع غذایی ایران در گفت‌وگو با جام‌جم توضیح می‌دهد: تولید داخلی انواع مکمل‌های بدنسازی در ایران به پای واردات گسترده این محصولات نمی‌رسد، طوری که می‌توان گفت عمده مکمل‌های بدنسازی از کشورهای دیگری مثل چین و پاکستان به ایران وارد می‌شود که در مرحله تولید آن نیز انواع و اقسام تقلب رایج است. این عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس به برخی ترفندهای جالب قاچاقچیان اشاره می‌کند و می‌گوید: گاهی اوقات، بسته‌بندی مکمل‌ها را برای دریافت سود بیشتر عوض می‌کنند یا مکمل‌ها را به صورت فله‌ای می‌خرند و سپس در بسته‌بندی‌های کوچک و شکیل به فروش می‌رسانند.

بسیاری از این مکمل‌های بدنسازی غیرمجاز به گفته این متخصص صنایع غذایی، سر از کلانشهرها درمی‌آورد، چون متقاضیان خرید این گونه مکمل‌ها در کلانشهرها بیشتر است. البته عزیزی تاکید دارد این حرف به این معنی نیست که در شهرهای کوچک، خرید و فروش مکمل‌ها نفوذ نکرده باشد، چون حتی در برخی روستاها هم می‌شود ردپای این مکمل‌ها را پیدا کرد، ولی با این وجود هنوز هم بازار اصلی فروش مکمل‌های بدنسازی غیرمجاز در کلانشهرهای ایران است.

عوارض منفی عضله‌سازی موقتی

آن‌قدر برندهای تجاری مکمل‌های بدنسازی متنوع است که پربیراه نیست اگر بگوییم هر روز یک برند تازه از باشگاه‌های بدنسازی سر در می‌آورد. عزیزی، رئیس انجمن علوم و صنایع غذایی ایران یادآوری می‌کند جدای از تفاوت در برندها، همه این مکمل‌های بدنسازی را می‌شود در سه گروه تقسیم کرد.

گروه اول مکمل‌های پرهوادار که این متخصص صنایع غذایی به آن اشاره می‌کند، پروتئین‌ها یا همان آمینو اسید‌ها هستند. کراتین نمونه‌ای از این مکمل‌هاست که برای عضله‌سازی به کار می‌رود. برای ساخت این مکمل‌ها، پروتئین خالص را از مواد مختلف استخراج می‌کنند و به شکل قرص، کپسول و مدل‌های مختلف دیگر به مصرف‌کننده می‌فروشند.

گروه دوم مکمل‌های پرطرفدار، چربی سوزها هستند. به گفته عزیزی بعضی ورزشکاران با مصرف این مکمل‌ها تلاش می‌کنند چربی‌های بدنشان از بین برود تا عضله‌هایشان بیشتر معلوم شود. با مصرف این مکمل‌ها که حاوی ترکیبات ماده کروم است، چربی‌های بین عضلات سوخته می‌شود.

در گروه سوم مکمل‌های پرطرفدار که عزیزی از آن نام می‌برد، هورمون‌های جنسی و غیرجنسی قرار دارد: این مکمل‌ها مکانیسم طبیعی هورمون‌های بدن را به هم می‌زند و روند عضله‌سازی را سرعت می‌بخشد.

شاید در بازه‌ای کوتاه‌مدت، مصرف این مکمل‌ها به قول خود ورزشکاران، به چهارشانه شدن بدن و شش تکه‌شدن شکم ختم شود، ولی عوارض سنگین مصرف این مکمل‌ها می‌تواند تا پایان عمر با فرد مصرف‌کننده باشد. حتی عزیزی خاطرنشان می‌کند عضله‌سازی کاذب با مصرف مکمل‌ها، بشدت قابل بازگشت است. طوری که اگر فرد مصرف‌کننده برای مدتی این مکمل‌ها را مصرف نکند یا ورزش را به شکل مداوم انجام ندهد، آن وقت شکل و شمایل بدنش به همان حالت قبل برمی‌گردد، فقط با این تفاوت که انبوهی از بیماری‌های جسمی و روانی هم به فرد تحمیل شده است.

چرا مثل قند و نبات مکمل می‌خورند؟

در این باشگاه ورزشی، خوردن مکمل‌ها اتفاق عجیبی نیست. در شرقی ترین نقطه پایتخت، حوالی تهرانپارس می‌شود براحتی به بازار بی‌ضابطه خرید و فروش مکمل‌های بدنسازی دسترسی داشت. یکی از جوانان بدنساز این باشگاه که به نوعی ساقی باشگاه هم به حساب می‌آید بشدت اعتقاد دارد کارش قانونی است و به جوانان مشتاق رشته بدنسازی، راهنمایی و مشاوره می‌دهد: شاید خیلی‌ها مکمل تقلبی به ورزشکاران بفروشند، اما من هیچ وقت این کار را نمی‌کنم، چون نمی‌خواهم مشتری هایم را از دست بدهم.

یکی دیگر از ورزشکاران این باشگاه هم حرف رفیقش را تایید می‌کند و می‌گوید: اتفاقا جوانان اگر در باشگاه ورزشی مکمل بخرند، خیلی بهتر از این است که در کوچه و خیابان و از دست غیرورزشکار بگیرند. چون اینجا حداقل می‌دانند مکمل را از دست ورزشکاری خریده‌اند که خودش این دوره‌ها را گذرانده است و تجربه این کار را دارد.

در این باشگاه اگر هم نخواهید مکمل مصرف کنید، خیلی‌ها شما را به خوردن مکمل‌ها تشویق می‌کنند، چون از نگاه آنها ورزش کردن بدون خوردن مکمل فقط خستگی‌اش به تن شما می‌ماند.

بلایی که مکمل‌ها به سرتان می‌آورد

داشتن هیکل ورزشکاری به هیچ وجه بد نیست، اما این که بخواهیم یکشبه ره صد ساله برویم و سلامت جسممان را قربانی مکمل‌ها کنیم، عوارض آن دیر یا زود به خودمان برمی‌گردد.

برلیانت بزرگمهر، مشاور تغذیه و رژیم درمانی در گفت‌وگو با جام‌جم به یک چشمه از عوارض مصرف مکمل‌های بدنسازی اشاره می‌کند و می‌گوید: مصرف مکمل‌های غذایی در حد تعادل هم توصیه نمی‌شود، چون در بیشتر موارد هیچ نیازی به خوردن مکمل‌ها نیست و می‌توان با خوردن برخی مواد غذایی، همه نیازهای تغذیه‌ای بدن را تامین کرد. حال فردی که به شکل افراطی این مکمل‌های بدنسازی را مصرف می‌کند، قطعا سیستم سوخت و ساز بدنش دچار اختلال می‌شود.

در شرایطی که ورزشکاری به شکل افراطی از مکمل‌های حاوی مواد پروتئینی استفاده کند، این کار در بلند مدت باعث می‌شود به گفته بزرگمهر سیستم جذب کلسیم بدن ورزشکار دچار اختلال شده و به استخوان‌های فرد صدمات جدی وارد شود.

همچنین به گفته این متخصص تغذیه جذب زیاد ویتامین A با خوردن افراطی مکمل‌ها می‌تواند منجر به مسمومیت شود. مصرف زیاده از حد مکمل‌هایی که در آنها ویتامین D
وجود دارد نیز موجب رسوب کلسیم در بافت‌های نرم مثل چشم و گوش خواهد شد. همین حالت می‌تواند منجر به وارد آمدن آسیب جدی به سلامت چشم‌ها شود.

حتی خوردن بیش از حد سفیده تخم مرغ که در بین بدنسازان نیز شایع است، موجب می‌شود به گفته بزرگمهر پروتئین بیش از حد به بدن برسد که عوارضش دست کمی از خوردن مکمل‌ها نخواهد داشت.

آسیب دیدن جدی دستگاه گوارش، بروز عوارض جنسی مثل بروز اختلال در امیال جنسی، ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر مثل سرطان و حتی در مواردی هم مرگ ورزشکار، از عوارض مصرف مکمل‌های بدنسازی است که احتمال ابتلا به این عوارض برای هیچ فرد مصرف‌کننده‌ای صفر نیست.

درست است که نمی‌شود با مصرف مکمل‌های بدنسازی در جامعه جنگید و خواه ناخواه شمار چشمگیری از جوانان به سمت مصرف این مکمل‌ها تمایل دارند، ولی حداقل می‌توان بازار این مکمل را به ریل نظم و قانون برگرداند.

آموزش و اطلاع‌رسانی به جوانان درباره تبعات خوردن مکمل‌های بدنسازی و برخورد قانونی و قهری با افراد و مراکزی که مکمل‌های غیرمجاز را به ورزشکار می‌فروشند، برنامه‌های بلندمدتی است که با کمک آن می‌توان به کاهش مصرف مکمل‌های بدنسازی میان جوانان امیدوار بود. حتی در بدترین حالت می‌توان از مشاوران تغذیه در باشگاه‌های ورزشی استفاده کرد تا فردی که مکمل‌های بدنسازی مصرف می‌کند، حداقل نمونه استاندارد آن را تهیه کند و با نحوه مصرف درستش آشنا باشد.

امین جلالوند - جامعه