ریشه‌های زشت‌نویسی در فضای مجازی

قدرت کاذب در فضای مجازی

یک استاد جامعه‌شناس ریشه وجود پدیده زشت‌نویسی و فحاشی در فضای مجازی را در رفتارهای اجتماعی و محصول دو عامل می‌داند: نخست، پدیده گمنامی؛ هرگاه افراد در وضعیتی قرار گیرند که براحتی شناسایی نشوند، قدرت کاذبی در خود احساس می‌کنند. این قدرت کاذب به آنها جسارت هرگونه اقدام تخریبی را می‌دهد. این افراد وقتی درکنار هم و در گروهی مشترک جمع می‌شوند دارای حس جسارت و بی‌باکی مضاعف شده؛ هویت خود را در پس نام‌های جعلی مخفی و گروهی به پست‌های اینستاگرامی و تلگرامی چهره‌های مشهور جامعه اعم از سیاسیون و اهالی سینما و تلویزیون حمله‌ور شده و فحاشی می‌کنند.

دکتر بهروز مرادی افزود: عامل دوم مربوط به فرهنگ برخورد با فناوری‌های نوین ارتباطی است. در این بخش دو نوع فرهنگ دیده می‌شود؛ یکی فرهنگ مادی و دیگری غیرمادی. بخش اول شامل نوع ابزار و سخت‌افزار ارتباطی است مانند موبایل و تلویزیون و بخش دوم نوع رفتار و هنجاری را شامل می‌شود که ما در استفاده از این ابزار داریم. هرگاه رشد این دو فرهنگ با یکدیگر مماس نباشد و فرهنگ غیرمادی عقب‌تر از مادی قرار گیرد شاهد رواج بداخلاقی‌ها و زشت‌نویسی‌ها در فضای مجازی خواهیم بود.

این جامعه‌شناس تصریح کرد: اگر امروزه شاهد هجوم برخی افراد به اینستاگرام افرادی چون دختر رئیس‌جمهور آمریکا، پایت بازیکن فرانسه، لیونل مسی و بسیاری دیگر از چهره‌ها هستیم و فحاشی‌هایی را می‌بینیم به این دلیل است که فرهنگ هنجاری و غیرمادی کاربران فضای مجازی جامعه ما از فرهنگ مادی بسیار عقب افتاده است.

ریشه‌های فحاشی در فضای سایبر

یک پژوهشگر علوم ارتباطات و سایبرنتیک نیز ریشه و عامل برخی برخوردها و نوشتارهای زشت افراد در فضای مجازی را در چهار مورد دانست و گفت: مورد نخست، ماهیت فضای مجازی و قابلیت‌های انحصاری هر اپلیکیشن در فضای سایبری است. برخی از محیط‌های مجازی استعداد بیشتری برای حضور دسته‌بندی نشده افراد دارند. به طور مثال فضای اینستاگرام از محیط غیرقابل پیش‌بینی‌ برخوردار است. مشاهده یک تصویر زیبا می‌تواند مقدمه کنجکاوی، پیگیری، مشاهده و کشف یک فصل مشترک در مواردی چون همزبانی، تحصیلات همسو، آداب و زبان اجتماعی مشترک و علاقه‌مندی مشترک شود.

دکتر لیلا وصالی افزود: در فضای فیسبوک و اینستاگرام، در صورت عمومی بودن صفحه افراد، امکان حضور و مواجهه پیش‌بینی نشده دیگران با هویت‌های نامشخص بیشتر است. همین هویت مجهول و امکان دسترسی بالا یکی از عوامل حضور بی‌محابای افراد در صفحات شخصی افراد مشهور و به اصطلاح سلبریتی است. وی معتقد است: دومین عامل، دسترسی آسان است. شبکه‌های اجتماعی امکان برقراری ارتباط با کسانی را که پیش از این دست نیافتنی بودند ایجاد کرده است. بنابراین حضور در صفحه مجازی این افراد همچون دکتر روحانی، دکتر ظریف، اوباما، همسر و دختر وی، لیونل مسی، نامزد سابق رونالدو، بازیکنان، هنرپیشگان، ورزشکاران و... فرصت مغتنمی است تا افراد بتوانند صدای خود را به گوش شخصیت‌های محبوب یا منفورشان برسانند.

لذ‌ت‌های کاذب در حضوری مجازی

این کارشناس علوم ارتباطات سومین دلیل را عوامل اجتماعی و فرهنگی دانست و گفت: عواملی همچون اوقات فراغت بسیار، بیکاری، نداشتن تفریح مناسب، ضعف تربیت خانوادگی، تعصبات قومی، نژادی، قبیله‌ای و زبانی، کم شدن ارتباطات فامیلی و روابط خانوادگی شکننده، انزوا و ناتوانی در برقراری ارتباطات مناسب در جامعه می تواند دلیل حضور برخی کاربران فضای مجازی آن هم به صورت تهاجمی و ناسزاگو باشد.

وصالی تصریح کرد: حضور سطوح فرهنگی مختلف جامعه در فضاهای مجازی عامل چهارم به وجود آمدن برخی بداخلاقی‌هاست. این کاربرها در عین اقلیت، حضوری بسیار پررنگ دارند. به‌دلیل ادبیات به کار رفته در جملات این افراد، شیوه انتشار مطالب و لایک مطالبی از نوع نازل فرهنگی و اخلاقی و علاقه به حمله به صفحات افراد مشهور، دائما جلوی چشم همه هم هستند.

این استاد دانشگاه درباره راهکار کاهش چنین رفتارهایی تصریح کرد: توجه به پرکردن اوقات فراغت جوانان، وضع شغلی و جایگاه اجتماعی ایشان، شخصیت بخشی در فضای واقعی و سپردن مسئولیت‌های اجتماعی به جوانان، اهمیت قائل شدن برای افکار و مهارت‌های نسل جوان، هدایت استعدادهای موجود به سمت مسیرهای درست و افزایش سواد رسانه‌ای در جامعه می‌تواند از شدت بروز چنین مسائل نامطلوبی بکاهد.

از دیوارنویسی تا مجازی‌نویسی

دکتر حسین‌علی افخمی نیز معتقد است: پدیده زشت فحش‌نویسی در فضای مجازی به نوعی ریشه در همان فرهنگ دیوارنویسی ما دارد. روزگاری روی درختان کنده‌کاری می‌کردیم تا احساس کنیم هستیم. روی دیوارها بد و بیراه می‌نوشتیم و برخی هم آن را تائید می‌کردند؛ لذا این عادتِ کهنهِ نوشتاری در فرهنگ عامه ما دیده می‌شود.

این استاد علوم ارتباطات افزود: امروزه این عادت کهنه به فضای مجازی رسیده است. نمی‌توان نام این رفتار را همذات پنداری یا هویت نامید، چرا که هویت جنبه‌ای مثبت دارد؛ لذا زشت‌نویسی در فضای مجازی بیشتر نوعی برون افکنی است.

افخمی گفت: برخی افراد احساس می‌کنند در جامعه تحقیر می‌شوند و از طرف دیگران به بازی گرفته نمی‌شوند؛ بنابراین به سمت رفتارهای منفی و تخریبی می‌روند. این افراد برای ابراز وجود از فضای حقیقی به فضای مجازی رفته و به هر شکلی می‌خواهند خود را ثابت کنند. آسان‌ترین راه برای اثبات خویش، نفی شخصیت دیگران است. این کاربرها با رفتن به اینستاگرام افراد شناخته شده و مشهور شروع به زشت‌نویسی و تخریب چهره اجتماعی آنان می‌کنند ؛ چهره‌ای که خود عمری از آن محروم بوده‌اند.

نمونه‌‌ای از زشت نویسی‌های مجازی

وصالی: برخی کاربران به واسطه ضعف منطق تعامل، در فضای مجازی از طریق فحاشی و تحقیر دیگران سعی در نشان دادن تسلط و برتری خود دارند. این افراد از برانگیختن واکنش چهره‌ها لذت می‌برند. واکنش‌هایی مانند پاسخ شخصی، حذف مطلب، بستن یا خصوصی کردن صفحه مانند واکنش دختر اوباما به پیام‌‌های فارسی، یا واکنش چهره‌های مشهور مانند عذرخواهی استاد مشایخی از لیونل مسی به خاطر فحاشی برخی فارسی زبانان به او، فحش نویسی به پایت بازیکن فرانسوی، زشت‌نویسی به داور بازی ایران و عراق، بدنویسی در مورد زنی که قرعه‌کشی جام جهانی را انجام می داد و ... از این نوع هستند.

محمد زندکریمخانی

رادیو و تلویزیون