کشاورزی همدان؛ خوردن همزمان چوب و پیاز

به گزارش جام‌جم، کشاورزی درحالی در استان همدان (با وجود ظرفیت‌های دیگری در بخش‌های صنعت و معدن) حرف اول را در تولید و اشتغالزایی می‌زند که با آسیب‌ها و چالش‌های متعددی همراه است که دود آن نه‌تنها به چشم کشاورز می‌رود، بلکه اتلاف سرمایه‌های ملی همچون آب و خاک را هم به دنبال دارد یعنی کشاورزی و آبیاری به شیوه سنتی، به کار نگرفتن الگوی کشت مناسب منطقه، نبود صنایع تبدیلی و گاه نبود بازار فروش باعث می‌شود که کشاورزی همدان بیشتر باعث اتلاف منابع آب شده و ثروتی هم به کشاورز منتقل نشود و این یعنی خوردن همزمان چوب و پیاز!

هم‌اکنون استان همدان 2/3 درصد از تولیدات کشور در بخش کشاورزی را به خود اختصاص داده است. البته سیب‌زمینی تنها محصول آب‌بری نیست که در این استان تولید می‌شود، بلکه تولید محصولات آب‌بر دیگری همچون هندوانه نیز بخشی از کشت و کار این استان را به خود اختصاص داده است. با این حال شهرت کشاورزی همدان بیشتر بواسطه تولید محصول سیب‌زمینی است که سالانه حدود یک میلیون تن سیب‌زمینی را روانه بازارهای کشور و خارج از کشور می‌کند. این میزان تولید گرچه در وهله اول خوشایند به نظر می‌آید، اما زمانی که به تصویر دشت‌های نشست کرده و فروچاله‌های همدان که به دلیل تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی به این حال و روز افتاده‌اند، بنگریم و از سویی به انبوه محصولی که بازار مناسبی هم برای فروش نداشته و در غیاب صنایع تبدیلی، سرنوشتی جز مدفون یا خوراک دام شدن ندارند و سودی هم به کشاورز زحمتکش نمی‌رسد، این تصاویر ناخوشایند به نظر می‌رسد.

الگوی کشتی که اجرا نمی‌شود

البته چندسالی است که مدیران جهاد کشاورزی استان همدان از برنامه‌ریزی برای اجرای طرحی تحت عنوان اصلاح الگوی کشت (کشت محصولات کم‌آب به جای آب‌بر)، خبر می‌دهند که متاسفانه خبری از اجرای آن نیست و تولید بی‌رویه سیب‌زمینی و محصولات آب‌بر دیگری همچون هندوانه همچنان مشاهده می‌شود. سال گذشته حدود یک میلیون تن سیب‌زمینی در استان همدان کشت شد و به گفته منصور رضوانی جلال، رئیس جهاد کشاورزی استان همدان امسال نیز میزان تولید 900 هزار تن پیش‌بینی می‌شود که نشان‌دهنده اجرایی نشدن برنامه اصلاح الگوی کشت در استان است.

راندمان مصرف آب؛ 35 درصد

معاون حفاظت و بهره‌برداری از منابع زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای همدان نیز درخصوص آب مصرفی برای کشت سیب‌زمینی می‌گوید: اگر راندمان مصرف آب صددرصد باشد، برای کشت هر کیلوگرم سیب‌زمینی 300 لیتر آب مصرف می‌شود، ولی در استان همدان راندمان آب معادل 35 درصد است که میزان مصرف آب برای کشت سیب‌زمینی را به 500 لیتر به ازای هر کیلوگرم می‌رساند.

منصور ستوده می‌افزاید: تغییر الگوی کشت در برخی محصولات از جمله سیب‌زمینی به عنوان مساله مهم وزارت جهاد کشاورزی مطرح شده و از سوی دیگر موضوع صادرات آب مجازی نیز اهمیت آن را چند برابر کرده است.

به عقیده وی، شاید کشت سیب‌زمینی دیگر خیلی اولویت نداشته باشد و می‌توان محصولات دیگری را جایگزین کرد یا حداقل با استفاده از روش‌های نوین آبیاری میزان مصرف آب را کاهش داد و بهره‌‌وری را افزایش داد؛ نظری که مورد قبول کارشناسان نیز هست. از سویی مشکل نبود بازار و ماندن محصول سیب‌زمینی روی دست کشاورزان را نیز می‌توان با راهکارهایی چون ایجاد صنایع تبدیلی در مناطق زیرکشت و همچنین با تخصیص یارانه صادراتی برای صادرات محصول جبران کرد؛ آرزویی که معلوم نیست کی محقق شده و معادله چوب و پیاز در کشاورزی همدان را دگرگون سازد.

فروش آب با بهایی اندک

تولید هر کیلوگرم سیب‌زمینی به حدود 500 لیتر آب نیاز دارد که بر این اساس صادرات 200 هزار تنی این محصول از همدان به خارج از کشور، معادل صد هزار میلیارد لیتر آب می‌خواهد. این درحالی است که هر سال بین یک تا دو متر از سطح آب‌های زیرزمینی استان کاسته شده و گستره وسیعی از دشت‌های همدان از جمله دشت رزن، قهاوند، کبودرآهنگ، همدان و بهار به دلیل کم‌آبی و خشکسالی با کسری 240 میلیون مترمکعبی مخزن مواجه بوده، نشست کرده و حتی تبدیل به فروچاله شده‌اند.

مرضیه کولانی

جام‌جم همدان